Küba

a) Genel Olarak

Küba, Karayip denizinde, Amerika Birleşik Devleti’nin Florida sahilinin 90 km güneyinde yer alan bir takım ada ülkesi olup, süper güç ABD’ye olan yakınlığı nedeni ile sağlık sistemi de dahil olmak üzere sosyo-ekonomik tavır ve eylemleri tüm dünyada ilgiyle izlenmektedir391. Dünyadaki 189 ülke arasında, sağlık ölçütleri en iyi olan ilk 30 ülkeden biri olan Küba, Latin Amerika ve Karayipler bölgesinde ise en iyi ülke durumundadır392.

387 Vallagårda/Krasnik/Vrangbæk, s.27. 388 http://www.turkembassy.dk/mkt37.htm, 5.5.2005. 389 _{Vallagårda/Krasnik/Vrangbæk, s.27-28.} 390 _{Vallagårda/Krasnik/Vrangbæk, s.28.} 391

Kara, Bülent, Küba’nın Devrim Öncesi ve Sonrası Sağlık Sistemleri, Toplum ve Hekim, C.17, S.3, Mayıs- Haziran 2002, s.220.

392 _{Soyer, Ata, Küba ve Sağlık; Devrimden Ambargoya, Toplum ve Hekim, C.13, S.6, Kasım- Aralık 1998,} s.430.

Geliri düşük olmasına rağmen sağlık düzeyi yüksek bir ülke olan Küba’da bu durumu ortaya çıkaran faktörün 1959 devrimi393 olduğu iddia edilmektedir. Buna göre Küba’da devrim, geniş çaplı sosyal ekonomik değişiklikler sonucunda sağlık koşullarının ve sağlığın gelişmesini sağlamıştır394.

b) Sağlık Sisteminin Finansmanı ve Harcamalar

Küba sağlık sistemi, bütünüyle sağlık sektörünün hedeflerine ulaşmayı ve bütçe kaynaklarını etkin biçimde kullanmayı hedefleyen devlet tarafından finanse edilmektedir. Devlet koruyucu ve rehabilite edici hizmetleri parasız sunar. Hospitalize hastalar ve gebeler için tanısal testler, tedavi ile ayaktan tedavi hizmetlerindeki bazı programlar parasızdır. Diğer tedavi giderleri de devlet tarafından sübvanse edildiği için bir ailenin bütçesi, ayaktan tedavi hizmetlerinde yazılan ilaçların çoğunu, işitme, ortopedik, diş cihazlarını, gözlük masrafı, tekerlekli sandalye ve koltuk değneği gibi tedavi giderlerini karşılayacak durumdadır. Düşük gelirliler ise, finansal yardım alırlar ve ilaç, protez gibi bazı hizmetler için para ödemezler395.

Sağlık hizmetlerinin finansmanı yüksek derecede desantralize edilmiştir. Kamu sağlığı harcamalarının %92,6’sı belediye bütçelerinden finanse edilir. Son dönemlerdeki güç ekonomik koşullara rağmen Küba’da kamu sağlık harcamaları düzenli olarak artmaktadır396. Herkesin eşit sağlık hakkını garanti altına almak için, sağlık sisteminin devlet bütçesi ile finanse edilmesi ve parasız, evrensel hizmet sunma ilkeleri korunmaktadır. Herhangi bir aile harcaması, özelleştirme formu, sağlık sigorta sistemi ya da finansmana hasta katılımı yöntemi düşünülmemektedir397.

393

Devrim öncesinde Küba sağlık sistemi birkaç bakımdan diğer Latin Amerika ülkelerinin ve bugünkü Türkiye’nin durumuna benziyordu. Sağlık hizmetlerinin üretimi ve finansmanı çok başlı, standardizasyon söz konusu değil ve hizmet kalitesi değişik toplumsal sınıflar için değişiklik gösteriyordu. Kentlerde orta sınıflar için paralı özel sağlık hizmeti veren küçük özel hastaneler bulunuyordu. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yoksullar için kentlerde hastaneler işletmekte, çevre sağlığı hizmetlerini sunmakta ve araştırmalar yapmaktaydı. Özel sanayi ve tarım şirketlerinin kendi çalışanları için kurdukları küçük hastaneler de vardı. Bu hastaneler patron ve işçilerin katkılarıyla finanse ediliyordu. Ayrıca, ulaşım işçileri ve öğretmen sendikalarının, dinsel kuruluşların, ordunun ve polislerin de hastaneleri vardı. Devrim öncesi dönemde doktor dağılımındaki dengesizlikler son safhadaydı, doktorların çoğu başkentte çalışıyor; kırsal alanda ise doktor sıkıntısı çekiliyordu. Bkz. Belek, İlker, Küba’da Sağlık ve Sağlık Sistemi, Toplum ve Hekim, C.18, S.1, Ocak- Şubat 2003, s.21; Kara, s.220.

394

Waitzkin, H./Iriart, C./Estrada, A./Lamadrid, S., Social Medicine in Latin America: Productivity and Dangers Facing the Major Natioanal Groups, The Lancet 2001, s.320; Özcengiz, Erkan, Küba’da Araştırma ve Sağlık, Toplum ve Hekim, C.13, S.6, Kasım- Aralık 1998, s.444.

395 _{Ochoa, Francisco Rojas/Pardo, Candido M.Lopez, Küba’da Ekonomi, Politika ve Sağlık Durumu (Çev.} İlker Belek), Toplum ve Hekim, C.14, S.4, Temmuz- Ağustos 1999, s.314.

396

Garfield, Richard/Santana, Sarah, Amerikan Ambargosu ve Ekonomik Krizin Küba Sağlık Sistemi Üzerindeki Etkisi (Çev. Sema Demirsoy), Toplum ve Hekim, C.13, S.6, Kasım- Aralık 1998, s.442.

c) İdari Yapı

Küba sağlık hizmetleri üç amaç üzerinde organize edilmiştir. Bunlar, planlamanın merkezileştirilmesi ve yönetimin desantralizasyonu, sağlığın geliştirilmesi çalışmalarına toplum kuruluşlarının katılımı, koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin bütün olarak entegrasyonudur398.

Sağlık örgütlenmesi, ulusal, eyalet ve belediye düzeyinde olmak üzere sınıflara ayrılmıştır. Ulusal düzeyde sağlıkla ilgili olarak üç önemli yapı bulunur. Bunlar, bakan ve devlete sağlık danışmanlığı yapan Ulusal Meclis (Nacional Asamblea), Sağlık Bakanlığı (Ministerio de Salud Publica) ve ulusal birimlerdir (Unidades Nacionales). Eyalet düzeyindeki yapı, Halkın Gücü Eyalet Meclisi (Asemblea Provinccial del Poder Popular), Eyalet Sağlık Yönetimi (Direccion Provincial de Salud) ve eyalet birimleri şeklindedir. Belediye düzeyindeki sağlık örgütlenmesi ise, Halkın Gücü Belediye Meclisi (Asemblea Municipal del Poder Popular) Belediye Sağlık Yönetimi (Direccion Municipal de Salud), Belediye Sağlık Birimleri (Unidades Municipales), sağlık alanı (Area de Salud), ve aile hekimlerinden oluşur399.

Küba sağlık sisteminde ilk basamak olarak hastaneler değil poliklinikler kullanılmaktadır. Her poliklinikte iç hastalıkları uzmanı, pediatrist, kadın doğum uzmanı, diş hekimi, hemşireler, teknisyenler vs. bulunmaktadır400.

d) Aile Hekimliği Sistemi

Küba’da 1983’te çıkarılan bir kanunla aile hekimliği sistemine geçilmiştir. Ayrı bir tıp disiplini olarak ise 1984’te uygulamaya konulmuştur. Buna göre aile hekimliği üç yıllık bir uzmanlık eğitimini gerektirmektedir401. Aile hekimliği sistemiyle, her komşuluk alanına, fabrikaya, okula bir aile hekimi verilmekte ve aile hekimleri ile poliklinikler arasında sevk bağlantısı oluşturulmaktadır.402.

Aile hekimliği organizasyonuyla hastaneler üzerindeki yükün azalacağı ve bireylerin sağlık sorunlarının yaşadıkları alanda çözümleneceği düşünülmektedir. Nitekim aile hekimlerinin çalıştığı bölgede hastaneye sevk hızı büyük oranda azalmıştır403. Aile hekimliği 398 _{Belek, Küba, s.22.} 399 Belek, Küba, s.23. 400 Kara, s.225.

401 _{Iatridis, DS., Cuba’s Health Care Policy: Prevention and Active Community Participation, Social Work,} January 1990, s.31; Cardelle, AJF, The Preeminence of Primary Care Within Cuban Predoctoral Medical Education, International Journal of Health Services, 24 (3), 1994, s.422; Belek, Küba, s.25.

402

Cardelle, s.422.

403 _{Roemer, Milton I., Primary Health Care and Hospitalization: California and Cuba, American Journal of} Public Health, 83 (3), 1993, s.318; Belek, Küba, s.25.

sistemi, ikinci ve üçüncü basamaktaki kurumların yapısal ve işlevsel konumunu da değiştirmiştir. Hastaneler artık daha özelleşmiş yerel sağlık gereksinimlerinin çözümü görevini de üstlenmiş durumdadırlar. Hastane, poliklinik, aile hekimliği ekiplerinden oluşan bu üçlü yapının işlevi bütün topluma ayaktan, yataklı ve acil tedavi hizmetlerini sunmaktadır. Bunlara ek olarak sosyal çalışma, eğitim, araştırma ve sağlığın izlenmesi de görev alanları içinde yer almaktadır404.

Aile hekimleri hizmet verdikleri alanda yaşarlar. Bundan amaç toplumla hekim arasındaki ilişkilerin geliştirilmesidir. Görevleri hem tıbbi bakım hizmetini hem de çevreye yönelik sağlık hizmetlerini içerir. Aile hekimi ve ekibi şişmanlık, diyet, gebelik bakımı ve depresyon konularındaki eğitime özel önem verir. Yerel liderler ve kitle örgütleri ile birlikte çevresel ve koruyucu programları uygular. Ekip, hastalıkların ortadan kaldırılmasından çok birey ve ailenin iyiliği için çalışır405.

III- SOSYAL SAĞLIK SİGORTASI SİSTEMİNİ UYGULAYAN ÜLKELER