Avrupa Birliği Anayasası

Avrupa Birliği’nin kuruluş aşamasında ve daha sonrasındaki faaliyetlerine bakıldığında; Birliğin başlangıçta ekonomik ve bölgesel bir entegrasyon niteliğinde olduğu, sonraları ise; siyasi birlik olma yolunda bazı çalışmalar yaptığı görülmektedir114. Avrupa Birliği’nin ekonomik bütünleşmeden siyasi bütünleşmeye geçiş süreci, ilk olarak Avrupa Parlamento’sunun 12 Nisan 1989 tarihindeki Temel Hak ve Hürriyetler Bildirgesini kabul etmesiyle başlamış, daha sonra ise 12 Aralık 1990 tarihli Anayasa Tasarısı, Maastricht (1992), Amsterdam (1997), Nice (2001) antlaşmaları ve Temel Haklar Şartı’yla devam etmiştir115. Bu

113 _{102 sayılı Sözleşmenin 9. maddesi kapsama alınan kişileri şu şekilde belirtmiştir: a) Bütün işçi ve} hizmetlilerin yüzde ellisinden az olmamak üzere, mevzuatla tayin edilen işçi ve hizmetli kategorileriyle bunların karı ve çocukları, b) Bütün mukimlerin yüzde yirmisinden az olmamak üzere, mevzuatla tayin edilen faal nüfus kategorileriyle bunların karı ve çocukları, c) Bütün mukimlerin yüzde ellisinden az olmamak üzere, mevzuatla tayin olunan mukim kategorileri, d) Sözleşmenin 3. maddesine göre bir beyanın yapılmış olması halinde, en az yirmi kişi çalıştıran sınai işyerlerindeki işçi ve hizmetlilerin yüzde ellisinden az olmamak üzere, mevzuatla tayin olunan işçi ve hizmetli kategorileriyle bunların karı ve çocuklarıdır. 114

Sezginer, Murat, Avrupa Birliği Türkiye İlişkileri, Türk Hukuk Dergisi, Y.7, S.81, Kasım 2003, s.3. 115 _{Çavuşoğlu, Naz, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Avrupa Topluluk Hukuku’nda Temel Hak ve}

Hürriyetler Üzerine, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Yayınları, Ankara 1994, s.172; Çelik, Aziz, Avrupa Birliği Sosyal Politikası: Gelişimi, Kapsamı ve Türkiye’nin Uyum Süreci 1, Sendikal Notlar (Petrol-İş), S.24, Kasım 2004, s.32 vd.; Tezcan, Ercüment, Avrupa Birliği Anayasa Taslağı ve Öngördüğü Yenilikler, http://www.abchukuk.com/makale14.htm, 01.12.2004; Aktan, Coşkun Can, Avrupa Birliği’nin Doğuşu, Gelişimi ve Genişleme Süreci, Yeni Türkiye, Y.6, S.35, Eylül-Ekim 2000, s.176 vd.

yönelimin en son örneği; 29 Ekim 2004 tarihinde Üye Ülkelerin Hükümet Temsilcileri tarafından “Avrupa İçin Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma” ile ortaya çıkan Avrupa Birliği Anayasası’yla görülmüştür. Avrupa Birliği Anayasasının yürürlüğe girmesi konusunda çalışmalar devam etmekle birlikte, bu henüz başarılmış değildir.

Avrupa Birliği Anayasası'nın II. Bölümünü (Birliğin Temel Haklar Antlaşması)116 daha önce Avrupa Birliği tarafından bir bildiri olarak kabul edilmiş olan “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”117 oluşturmaktadır. Dolayısıyla Şart, AB Anayasası’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte, bütün Avrupa Birliği kurumları için hukuki bakımdan bağlayıcı hale gelecektir118.

Avrupa Birliği Anayasasının II. Bölümünde yer alan 62. maddede yaşama hakkı, 94. maddede sosyal güvenlik ve sosyal yardım, 95. maddede ise sağlık hizmetleri düzenlenmiştir. Görüldüğü gibi Avrupa Birliği Anayasasında sağlık hakkı başlığını taşıyan bir madde yoktur. Ancak yukarıda belirtilen hükümler sağlık hakkıyla doğrudan ilgili düzenlemelerdir.

Buna göre, herkes yaşama hakkına sahiptir. Hiç kimse ölüm cezasına çarptırılamaz veya idam edilemez (m.62). Birlik, doğum, hastalık, endüstriyel kazalar, bağımlılık veya

116

Avrupa Birliği Anayasasının II. Bölümü ele alındığında, içeriğinin, bir giriş bölümü ve yedi alt başlıktan oluştuğu görülmektedir. Bu başlıklar Onur (Başlık I), Özgürlükler (Başlık II), Eşitlik (Başlık III), Dayanışma (Başlık IV), Vatandaşlık (Başlık V), Adalet (Başlık VI) ve Genel Hükümler (Başlık VII)dir. Söz konusu maddeler incelendiğinde ise, kişisel, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların yer aldığı göze çarpmaktadır. Bu hakları uluslararası hukukta kabul edilmiş olan haklarla kıyasladığımızda, Anayasanın II. bölümünün yeni birtakım haklar ortaya koymaktan ziyade, şimdiye kadar mevcut olan temel hak ve hürriyetleri tek bir belgede topladığı görülmektedir. Bkz. Metin, Yüksel, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, AÜSBFD, C.57, Ekim-Aralık 2002, s.47-49; Taşdemir, Hakan/Demir, Hasan, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Ankara Üniversitesi Avrupa Çalışmaları Dergisi, C.2, Güz 2002, s.95; Döner, Ayhan, İnsan Haklarının Uluslararası Alanda Korunması ve Avrupa Sistemi, Ankara 2003, s.125; Atar, Yavuz/Gümüş, Ali Tarık, AB Anayasası Ne Getirmektedir, Hukuk Dünyası, S.1, Ocak- Şubat –Mart 2005, s.30; Arsava, A.Füsun, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı ve Avrupa Birliği Siyasi Kriterlerine Etkisi, Stratejik Araştırmalar Dergisi, Eylül 2003, s.31-34; Arsava, A.Füsun, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Ankara Üniversitesi Avrupa Çalışmaları Dergisi, C.3, Güz 2003, s.5; Tezcan, Ercüment, Avrupa Birliği Hukuku'nda Birey, İstanbul 2002, s.261-263; Oder, Bertil Emrah, Avrupa Bütünleşmesinin Temel Hak Boyutu, İnsan Hakları (Cogito), İstanbul 2000, s.496; Tezcan, Durmuş/Erdem, M.Ruhan/Sancakdar, Oğuz, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Ankara 2002, s.25-26.

117 _{Avrupa Birliği Temel Haklar şartı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Dağcı, Kenan, Avrupa Birliği’nde İnsan} Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması, http://www.dicle.edu.tr/~khuka/8.htm, 30.9.2005; Dağ, Rıdvan, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı ve Türkiye, www.jura.uni-sb.de/turkish/RDag, 05.01.2004; Büyükçınar, S. Aydın, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı Sözleşmesi, Ankara Barosu Dergisi, S.2002/1, Ankara 2002, s.254 vd.; Uçkan, Banu, Avrupa Anayasası’nın Genel Çerçevesi ve Sosyal Politikalara İlişkin Temel Düzenlemeleri, Çalışma ve Toplum-6, Birleşik Metal- İş Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 2005/3, s.113; Alp, Mustafa, Avrupa Birliği Temel Sosyal Hakları ve Türk İş Hukuku, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.6, S.1, İzmir 2004, s.1-16; Arsava, Avrupa Birliği, s.43 vd.; Arsava, Temel Haklar Şartı, s.3 vd.; Metin, s.61; Taşdemir/Demir, s. 90 vd.; Tezcan, Birey, s.257 vd.; Döner, s.125 vd.

118 _{Karakaş, A. Işıl, Avrupa Birliği, İnsan Haklarının Korunması ve Avrupa Anayasası, Hukuk ve Adalet, Y.1,} S.3, Temmuz-Eylül 2004, s. 52-56; Erdoğan, Mustafa, Avrupa Birliği Perspektifi, Hukuk Dünyası, S.2, Nisan- Mayıs- Haziran 2005, s.10-11; Oder, Bertil Emrah, Avrupa Birliği’nde Anayasa ve Anayasacılık, İstanbul 2004, s.318; Çelik, Aziz, Sosyal Haklar Açısından Avrupa Anayasası, Sendikal Notlar, S.27, Ağustos 2005, s.70; Atar/Gümüş, s.29-30.

yaşlılık durumları ile iş kaybı durumlarında korunma sağlayan sosyal güvenlik ödeneklerinden ve sosyal hizmetlerden yararlanma haklarını, Birlik yasaları ile ulusal yasalar ve uygulamalar tarafından belirlenmiş kurallara uygun olarak kabul eder ve bu haklara saygı gösterir. Avrupa Birliği içinde yasal olarak ikamet eden veya hareket eden herkes, Birlik yasaları ile ulusal yasalar ve uygulamalara uygun olarak, sosyal güvenlik haklarından ve sosyal avantajlardan yararlanma hakkına sahiptir. Birlik, toplumsal dışlanma ve yoksullukla savaş için, Birlik yasaları ile ulusal yasalar ve uygulamalara uygun olarak, yeterli kaynaklardan yoksun olan herkesin düzgün koşullara sahip bir yaşam sürebilmesini garantilemek amacıyla, sosyal yardım ve barınma yardımı hakkını kabul eder ve bu hakka saygı gösterir (m.94).

Herkes koruyucu sağlık hizmetlerine erişme hakkına ve ulusal yasalarla uygulamalar tarafından belirlenen koşullar altında tıbbi tedaviden yararlanma hakkına sahiptir. Tüm Birlik politikalarının ve etkinliklerinin tanımında ve uygulanmasında, insan sağlığının yüksek ölçüde korunması sağlanacaktır (m.95).

III- ULUSAL KAYNAKLARDA SAĞLIK HAKKI