IIA Tarafından Belirlenen İç Denetim Standartları ve Etik Kurallar

Denetim standartları, denetim amacını gerçekleştirmek için uygulanması gereken denetim prosedürlerinin ve aşamalarının kaps amının belirlenmesine yardım ederek, denetçi için asgari düzey de yol gösterir. Bu standartlar aynı zamanda, denetim sonuçlarının kalitesinin değerlendirilmesine yönelik ölçü ve kriterlerdir.

İç denetim konusunda IIA tarafından belirlenen standartlar ulusla r arası kabul görmüş standartlar olmakla hem iç denetim faaliyetlerinin uygulanmasında uluslar arası uyumu sağlamakta hem de iç denetim faaliyetinin etkinliğinin değerlendirilmesinde bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır.

İç denetimin etkinliğinin değer lendirilmesinde standartlara göre yapılan değerlendirmelerde genel olarak; iç denetimin etik kurallar ve standartlara uygunluğu, iç denetimin katma değer yaratma düzeyi, iç denetimin kurum faaliyetlerinin geliştirilmesine yardımcı olma düzeyi, iç denetim f aaliyetinin

252 Mark R. SIMMONS, “Coso Based Auditing”, <http://www.facilitatedcontrols.com/internal -auditing/cosobased auditing.html>, (12.06.2007)

253 Mark R. SIMMONS, “Coso Based Auditing”

yönetmeliği, amaçları, hedefleri, politika ve prosedürlerinin yeterliliği, mevzuata uyum, iç denetim alanındaki iyi uygulama örnekleriyle mukayese gibi konular kapsamında gerçekleştirilebilmektedir.²⁵⁴ İç denetim standartlarının iç denetimin başarısını ölçme fonksiyonu yanı sıra bir takım amaçları bulunmaktadır. Buna göre iç denetim standartlarının söz konusu amaçları:²⁵⁵

1. Yönetimin tüm kademelerine, yönetim kuruluna, kamuya, dış denetçilere ve ilgili diğer mesleki kuruluşlara iç denetimin rolünü ve sorumluluklarını aktarmak,

2. İç denetim faaliyetlerinin yönlendirilmesi ve değerlendirilmesi için temel hazırlamak,

3. İç denetim faaliyetlerini geliştirmek.

İç denetim standartlarının amaçlarını bu şekilde sıralayan IIA tarafından yayınlanan standartlar genel olarak şu hususları içermektedir:²⁵⁶

1. İç denetim biriminin denetlediği faaliyetlerden bağımsızlığı ve iç denetim elemanlarının tarafsızlığı,

2. İç denetim elemanlarının ehliyetleri ve mesleki özen, 3. İç denetim faaliyetinin kapsamı,

4. İç denetim çalışmaları nın icrası, 5. İç denetim biriminin yönetimi.

Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları olarak anılan söz konusu standartlar, 2004 yılı Ocak ayından itibaren geçerli olmak üzere, günümüzün risk yönetimi ve kurumsal yönetimin gerekliliklerini karş ılayacak şekilde IIA tarafından güncellenmiştir. Standartlar, Nitelik, Performans ve Uygulama Standartlarından oluşur.²⁵⁷

Söz konusu standartlar aşağıda bir tabloda alt ana kodlamalarıyla listelenmiştir.

254 Mehmet KOÇDEMİR; “İç Denetim”, a.g.e., s: 302

255 Ümit KORKMAZ, “ İç Denetim Standartları”, Bütçe Dünyası, S.23, Sonbahar- 2003, s:30

256 Baran ÖZEREN, a.g.e., s: 9

257Uluslar arası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları , <www.tide.org.tr>,(01.03.2007)

Tablo 8 - IIA Uluslar arası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları 1. Nitelik Standartları

1000- Amaç, Yetki ve Sorumluluk 1100- Bağımsızlık ve Tarafsızlık

1200- Mesleki Yeterlilik, Mesleki Özen ve Dikkat 1300- Kalite Geliştirme ve Güvence Programı 2. Performans Standartları

2000- İç Denetim Faaliyetinin Yönetimi 2100- İşin Niteliği

2200- Görev Planlaması

2300- Görevin Yerine Getirilmesi 2400- Sonuçların Raporlanması 2500- İlerlemenin Gözlenmesi

2600- Yönetimin Artık Riskleri Üstlenmesi 3. Uygulama Standartları

Kaynak: Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları, <www.tide.org.tr >, (01.03.2007)

Yukarıdaki tabloda yer alan kodlamaları da göz önünde bulundurmak kaydıyla genel olarak nitelik standartları içerisinde iç temel faaliyetinde bulunması gereken amaç, yetki ve sorumlulukların belirlenmesi, bağımsızlık ve tarafsızlığın tesisi, mesleki yeterliliğin önemi ve iç denetimin kalitesinin değerlendirilmesi gibi temel unsurlar ve bu unsurların tesisinde gereken benimsenmesi gereken ilk eler ele alınmıştır.

Performans standartlarında ise “iç denetim faaliyetinin yönetimi” ile faaliyetin yönetim sorumlusunun iç denetim işinin planlanmasında ve bu yönde kaynakların kullanılmasında dikkat etmesi gereken ilkeler ele alınmış; ardından “işin niteliği” ile iç denetim faaliyetinin kapsamı olarak risk yönetimi, kontrol ve yönetişim süreçlerini belirle nmiş ve söz konusu bu süreçlerle ilgili değerlendirmelerde ele al ınması gereken konula r belirlenmiştir. Bu iki standardı üç standartta iç denetçinin planlama, değerlendirme ve raporlama aşamalarında dikkat etmesi gereken hususlar belirlenmiştir. İlerlemenin gözlenmesi ile ilgili bulunan standartta ise raporlanan iç denetim sonuçlarının izlenmesi için iç denetim başkanı tarafından bir sistemin oluşturul ması gerektiği belirtilmiştir.

Uygulama Standartları ise güvence ve danışmanlık faaliyeti gibi belirli görev türlerine tatbik edilen standartlardan oluşmaktadır.

IIA mesleki uygulamalar yapısının bir parçası olarak denetçiler için iç denetim mesleğinin et ik kültürünü geliştirmek üzere etik kuralları da düzenlemiştir.

IIA’ nın etik kuralları i) iç denetim mesleği ve uygulaması ile ilgili ilkeler ve ii) iç denetçilerden beklenen davranış tarzını tanımlayan davranış kuralları olmak üzere iki önemli hususu içine almaktadır.²⁵⁸

Buna göre iç denetçilerin dürüstlük, objektiflik, gizlilik, yetkinlik şeklinde sıralanan ilkeleri uygulamaları ve desteklemeleri beklenmektedir. Bu ilkeler çerçevesinde ortaya konan davranış kuralları söz konusu ilkelerin nasıl uygulanacağ ı konusunda yorumlar getirir.

Tablo 9 - Etik Kurallar: İlkeler ve Davranış Kuralları

İlke- 1- Dürüstlük: İç denetçilerin dürüstlüğü, güven oluşturur ve böylece verdikler hükümlere itimat edilmesine yönelik bir zemin sağlar.

Davranış Kuralı: İç denetçiler,

a. Çalışmalarını doğrululuk, dikkat ve sorumluluk duygusuyla yapar,

b. Hukuku gözetir ve hukukun ve mesleğin gerektirdiği özel durum açıklamalarını yaparlar,

c. Kanun dışı bir faaliyette bilerek ve isteyerek taraf olmaz veya iç denetim mesle ği ve kurum açısından yüz kızartıcı eylemlere girişmezler,

d. Kurumun meşru ve etik amaçlarına saygı duyar, katkıda bulunular.

İlke- 2- Objektiflik: İç denetçiler inceledikleri süreç veya faaliyet ile ilgili bilgiyi toplarken, değerlendirirken ve raporlarken en üst seviyede mesleki objektiflik sergiler. İç denetçiler ilgili tüm şartların değerlendirilmesini dengeli bir şekilde yapar ve kendilerinin veya diğrelerinin menfaatlerinden çok etkilenmez.

Davranış Kuralı: İç denetçiler,

a. Değerlendirmelerinin tarafsızlı ğına arar verebilecek veya zarar vereceği varsayılabilecek herhangi bir ilişkiye ve faaliyete katılmazlar; bu katılım, kurumun çıkarlarıyla çatışan ilişki ve faaliyetleri de içerir,

b. Mesleki muhakemelerini zayıflatabilecek veya zayıflatacağı varsayılabilece k herhangi bir şeyi kabul etmezler,

c. Tespit ettikleri ve açıklanmadığı takdirde faaliyetlerinin raporlanmasını bozacak tüm önemli bulguları açıklarlar.

İlke- 3- Gizlilik: İç denetçiler, elde ettikleri bilginin sahipliğine ve değerine saygı göstrir;

hukuki ve mesleki bir mecburiyet olmadığı sürece de gerekli yetkilendirmeyi almakızın ilgiyi açıklamaz.

Davranış Kuralı: İç denetçiler,

a. Görevleri sırasında elde ettikleri bilgilerin korunması ve kullanımı konusunda ihtiyatlı olurlar,

b. Sahip oldukları bilgileri kişi sel menfaatleri için veya hukuka aykırı olarak veya kurumun meşru e etik amaçlarına zarar verebilecek tarzda kullanmazlar.

İlke- 4- Yetkinlik: İç denetçiler, iç denetim hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde gereken bili, beceri ve tecrübeyi ortaya koyar.

Davranış Kuralı: İç denetçiler,

a. Sadece görevin gerektirdiği bilgi, beceri ve tecrübeye sahip oldukları işleri üstlenmelidirler,

258Etik Kurallar, <www.tide.org.tr,>, (01.03.2007)

b. İç denetim hizmetlerini, Uluslar arası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartlarına uygun bir şekilde yerine getirirler,

c. Kendi yeterliliklerinin ve hizmetlerinin etkinlik ve kalitesini devamlı geliştirirler.

Kaynak: Etik Kuralları, <www.tide.org.tr>, (01.03.2007)

2.2.2.4. İç Denetim Fonksiyonunun Mali Karar Alma Süreçlerine Etkisi