Hesap verebilirliğin Tesisi

Hesap verebilirlik, bir kurumdaki görevlilerin, yetki ve sorumluluklarının, kullanılmasına ilişkin olarak ilgili kişilere cevap verebilir olma, bunlara yönelik eleştiri ve talepleri dikkate ala rak bu yönde hareket etme ve bir başarısızlık, yetersizlik ya da hilekârlık durumunda sorumluluğu üzerine alma gerekliliğidir. ¹⁶² Bu bağlamda hesap verebilirlik; kayıtların doğru tutulmasını ve bunların teyidini, bilgi vermenin zorunlu kılınmasını, sorumlu k işinin veya kişilerin resmi olarak belirlenmesini, bu kişilerin yaptıklarının veya yapamadıklarının nedenini ya da gerekçelerini açıklama zorunda olmalarını, işler kötüye gittiğinde gerekeni yapma

162 Nihal SAMSUN, “Hesap Verebilirlik ve İyi Yönetişim”, içinde İyi Yönetişimin İlkeleri, T.C.

Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı, Ankara, Nisan - 2003, s:18

konusunda sorumluluk alınmasını, teşekkürü veya suçlamayı k abul etmenin yanında cezalandırma ya da mükafat ile karşılaşmayı içermektedir.¹⁶³

INTOSAI denetim standart larına göre hesap verme sorumluluğu, kamu teşebbüsleri ve şirketleri de dahil olmak üzere kendilerine kamu kaynakları emanet edilen kişi ve idarelerin, mali, idari ve program görevlerinden ötürü açıklama yapma ve bu görevleri kendilerine verenlere durumu bildirme mecburiyetindedir şeklinde tanımlanmıştır.¹⁶⁴

Geleneksel anlayışta tevcih edilen sorumluluğa cevap verme yükümlülüğü şeklinde tanımlanan hesap ve rme sorumluluğu, modern anlayışta üzerinde anlaşmaya varılmış beklentilerin ışığında, performansa yönelik sorumluluk üstlenme ve bunu açıklama yükümlülüğüne dayanan bir ilişki olarak açıklanmaktadır.¹⁶⁵

163 Asım BALCI, “Kamu Yönetiminde Hesap Verebilirlik”, içinde Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar, (ed. Asım BALCI vd.) s: 117

164 Aktaran. İsmail Hakkı ÇAKIR, “Kamu Kaynağının Kullanılmasında Mali Şeffaflık ve Hesap Verme Sorumluluğunun Rolü”, içinde 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Kapsamında Güncel Mali Sorunlar, ( Ed. Erkan KARAASLAN) Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara - 2006, s: 54

165 Kanada Sayıştay ve Hazine Sekretaryası, “Kamu Kesiminde Hesap Verme Sorumluluğu Uygulamalarının Modernizasyonu”, Sayıştay Araştırma ve Tasnif Grubu Hesap Verme Sorumluluğu Hk. Bilgi Notu , (çev. Hakan ÖZBARAN), 2001, elektronik kütüphane.

Şekil 6 - Hesap Verme Sorumluluğu

Yasama, genellikle, kamu sektörünün bütününde finansal planın ya da bütçenin onaylanmasından sorumlu olup, programlar için harcamaların yapılması, borç para alınması ve bunların yönetilmesi amacıyla yürütme yetki verme sorumluluğuna sahiptir. Yü rütmenin sorumluluğu ise finansal kaynakların elde edilmesine ve kullanılmasına yetki veren genel harcama limiti içinde onaylanan bütçenin uygulanmasının gözetilmesini ve izlenmesini kapsar.¹⁶⁶ Yürütme ile yasama arasındaki bu ilişki siyasal sorumluluk ile a çıklanmaktadır. Yürütme bu sorumluluğunu bünyesinde bulunan bakanlıklar arasında görev ve yetki paylaşımı ile ve bakanlıklar da söz konusu görev ve yetkilerini idarelerinde bulunan üst yönetimler

166 Uluslararası Muhasebeciler Federayonu Kamu Sektörü Komitesi, “Kamu Sektöründe Hesap Verme Sorumluluğu Düzenlemelerine Genel Bakış”, Sayıştay Araştırma ve Tasnif Grubu Bilgi Notu , (çev. Baran ÖZEREN), 2001, elektronik kütüphane.

ve kamu idareleri bazında yerine getirir. Bu durum da yönets el sorumluluğun doğmasına yol açar.

Söz konusu mekanizma şu şekilde işler: sorumlular uzun vadeli stratejik planlar oluşturarak amaç ve hedeflerini belirler ve bu hedeflerin ne ölçüde gerçekleştirildiğini değerlendirmek için performans ölçüm rejimi oluştu rurlar. Bu aşamada performansın ölçülmesine yönelik olarak gerekli değerlendirmeler yapılmakta ve sonuçlar performans raporları aracılığıyla ilgililere ulaştırılmaktadır.¹⁶⁷

Kamu sektöründe modern anlamda bu şekilde gelişen hesap verme sorumluğu; kamusal yetkilerin yanlış kullanımının ve suistimalin kontrol altına alınması, kamusal kaynakların hukuka ve kamusal değerlere uygun olarak kullanımının güvenceye bağlanmasının sağlanması, yönetim alanında sıkça vurgulanan sürekli öğrenme amacının teşvik edilmesi am açlarını taşır.¹⁶⁸ Dolayısıyla, hesap verebilirliğin tesisi ile hukuka uygunluk, saydamlık, yansızlık ve kanun önünde eşitlik gibi ilkelere uyulup uyulmadığı saptanmakta ve sorumluluğu devredenlere sorumlulukların öngörüldüğü gibi yerine getirilip getirilmed iğini değerlendirme imkanı elde edilmektedir.¹⁶⁹

Başarılı hesap verme sorumluluk ilişkilerinin temel öğeleri; ölçülebilir hedefler belirlenmesi ve sorumlulukların tespiti, hedeflerin gerçekleştirilmesi için nelere ihtiyaç duyulduğunun planlanması, işin yapıl ması ve gelişmenin izlenmesi, sonuçların raporlanması, sonuçların bir değerlendirmeye tabi tutulması ve geri bildirim sağlanmasıdır.¹⁷⁰ Buna göre kurumsal yönetişimde hesap verebilirliği sağlayan araçlar şöyle tanımlanmıştır:¹⁷¹ i) İç kontrol sistemlerinin olu şturulması ve belirli aralıklarla gözden geçirilmesi, ii) İç denetim yoluyla düzenli izleme, iii) Belirli aralıklarla şeffaf ve açık bir mali raporlama ve gözden geçirme , iv) Bağımsız bir denetim komitesi tarafından denetim yapılması.

167 Mehmet KARAKAŞ, “Kamu Mali Yönet iminde Yeniden Yapılanma Aracı Olarak Hesap Verme Sorumluluğu ve Saydamlık”, SDÜ İİBF Dergisi, Y. 2005, C. 10, S. 2, s: 292 - 293

168 Coşkun Can AKTAN ve Hilmi ÇOBAN, “Kamu Sektöründe İyi Yönetim İlkeleri”, içinde Kamu Mali Yönetiminde Stratejik Planlama ve P erformans Esaslı Bütçeleme”, s:18

169 Necip POLAT, a.g.e., s: 71

170 Kanada Alberta Sayıştayı, “Hükümet Hesap Verme Sorumluluğu”, (çev. Sacit YÖRÜKER), Sayıştay, E- Kütüphane

171 İsmail Hakkı ÇAKIR, a.g.e., s: 54

Kamu yönetiminde şeff aflık ve hesap verme sorumluluğu karşılıklı etkileşim içinde olan kavramlardır. Yani yönetimde saydamlığı sağlayabilmek için etkili ve iyi işleyen hesap verme süreçlerine; hesap verme süreçlerinin iyi işlemesi için de şeffaf mali politikalara ihtiyaç vardı r. Bu nedenle sağlam bir hesap verme sorumluluğu saydamlığı sağlamanın vazgeçilemez bir aracı; saydamlık da hesap verme sorumluluğunu yerine getirebilmenin ön koşuludur.¹⁷²