Etkinlik Arayışlarında Değişimin Yönü

Kamu mali karar alma süreçlerinin amaçlarının belirlenmesi ve amaçlara ulaşmada kullanılması gerekli görülen yaklaşımları ele al mak mali karar alma süreçlerinde etkinlik arayışlarının yönünün belirlenmesinde gerekli bulunmaktadır .

Dünya Bankası’ na göre bütçelemeden beklenen temel amaçlar: i) yasamanın yürütme üzerinde kontrolünün sağlanması, ii) makroekonomik istikrarın sağlanması iii) stratejik önceliklere göre kaynak dağılımının sağlanması ve iv ) yönetsel etkinliğin sağlanması şeklinde sıralanmaktadır.¹⁵⁵

OECD’ ye göre de amaçlar yönünden benzer bir sıralama yapılmış ve buna göre kamu harcama ve kontrol sisteminin; i) mali disiplinin sağlanması, ii) stratejik önceliklere göre kaynak tahsisi, iii) kaynakların iyi yönetimi ve kayn ak kullanımında operasyonel verimliliğin sağlanması şeklinde üç ana hedefinin bulunduğu ve sistemin bu doğrultuda kurgulanması gerektiği v urgulanmıştır.¹⁵⁶

IMF tarafından yapılan bir çalışmaya göre ise bütçeleme süreci başlıca şu görevleri yerine getirmek üz ere sağlıklı bir yapıya kavuşturulmalıdır: i) harcamalarda iktisadilik, ii) sonuç odaklı gelişme, iii) gelir sınırlarını açık bir şekilde onaylamak, iv) bütçe disiplinini sağlamak ve performansı korumak.¹⁵⁷

Mali karar alma sürecine yönelik olarak çeşitli ulu slar arası kuruluşlarc a belirlenen söz konusu temel am açlar esasında bütçelemede etkinliğin sağlanması amacıyla bir takım unsurların yeniden ele alınmasını ve tüm sistemin bu unsurlara göre yeniden yapılandırılmasının gereğine işaret etmektedir. Bu bağlamd a Dünya Bankası tarafından belirlenen iyi bütçeleme ilkeleri söz konusu yeniden yapılandırmanın niteliğinin belirlenmesinde önemli bir argüman olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna göre söz konusu iyi bütçeleme ilkeleri şu şekilde sıralanmaktadır:

Kapsamlılık ve disiplin, Yasallık, Esneklik, Öngörülebilirlik, Rekabet, Doğruluk,

155 The World Bank, Public Expenditure Management Handbook , 1998, s: 1

156 Jon R. BLÖNDAL, “Budget Reform in OECD Member Countries: Common Trends”, OECD Journal on Budgeting, VOL.2, No.4, 2003, s: 8

157 A. PREMCHAND, “Issues and New Directions in Public Expenditure Management”, IMF Working Paper, November- 1996, s: 26

Bilgi, Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik.¹⁵⁸ Aşağıda söz konusu ilkeler bir tablo yardımıyla açıklanmıştır:

Tablo 1 - İyi Bütçeleme İlkeleri

Kapsamlılık ve disiplin : Kapsamlılık problemlerin teşhisi, ilgili bağlantıların kurulabilmesi ve performansı sağlamaya yönelik kurumsal engellerin değerlendirilebilmesi ve daha sonra en uygun geniş kapsamlı müdahalelerin başlatılabilmesi için bütün sel bir bakış açısını gerektird iğinden iyi bir bütçenin tüm kamu gelir ve giderlerini kapsayacak şekilde tasarlanması gerekmektedir. . Disiplinin anlamı hükümet politikalarını karşılamaya yetecek kadar kaynağın bütçede bulunması anlamına gelmektedir.

Yasallık: Uygulama esnasında politika değişikliği yapabilecek karar vericilerin gerek bağımsız başka bir süreçte oluşan gerekse bütçe formülasyonu esnasında oluşan orijinal kararlara sadık kalmaları anlamına gelmektedir.

Esneklik: Operasyonel anlamda yöneticilerin yönet sel kararlar konusunda ve program bazında ilgili bakanlıkların yetki sahibi olması gerekmektedir. Tabi verilen bu yetki güçlü bir stratejinin yanında şeffaflık ve hesap verilebilirlikle yürütülmelidir.

Öngörülebilirlik: Makro istikrarın sağlandığı ve mevcut politikaların fonlana bildiği bir ortamda kamusal program ve politikaların etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesi için öngörülebilirlik önemli olmaktadır. Bu kısa ve uzun dönem arasındaki dengeye dikkat gerektirmekte;

orta vadeli yaklaşımı gerekli kılmaktadır.

Doğruluk: Bütçe tahminlerinde kullanılan gelir ve gider rakamlarının güvenilir ve samimi olmasını ifade etmektedir.

Rekabet: Mevcut politikaların incelenip değerlendirmeye tabi tutulmasını ve yine bu anlamda kuruluş performanslarının sürekli bir şekilde artmasını ber aberinde getirecektir.

Bilgi: İyi bir kamusal karar alma sürecinin ve bütçenin doğruluğunun alt yapısı bilgi düzeyine bağlıdır.

Şeffaflık ve Hesap Verilebilirlik: Kamusal kararlar elde edilebilir, açık ve geniş bir topluluğa ifade edilebilir nitelikte olma lıdır. Ayrıca karar alıcılar yetki kullanımında sorumlu tutulmalıdır.

Kaynak: The World Bank, Public Expenditure Management Handbook, 1998, ss:1- 2

Bütçe kapsamının geniş olması, hesap verme sorumluluğu ve saydamlığı arttıran bir unsur olduğundan, sorumsuz harcamaların yapılmasını önlediği gibi bir kısım işlemlerin gizli veya olduğundan farklı gösterilmesinin önüne geçilmesini

158 The World Bank, Public Expenditure Management Handbook , 1998, ss: 4- 5

menfaatlerin korunmasını sağlar. Bu amaçla bütçe, merkezi hükümetin tüm faaliyetlerini eksiksiz bir şekilde kapsamalı ve açıkça göst ermelidir.¹⁵⁹

Bu ilkelerin göz önünde bulundurulduğunda tüm sistemin bütüncül bir bakış açısıyla yeniden yapılandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebeple yeniden yapılandırma alanları mali karar alma sürecinin bünyesinde bulunan politik, teknik ve kurumsal süreçleri içerisine alacak şekild e belirlenmeli ve bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmalıdır.

Tüm dünyada bu alanda yürütülen reformlar, yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde kamu yönetiminin genel işleyişinin ve hizmet sunumunun yeniden değerlendirildiği ve yapılandırıldığı daha geniş bir çerçevede ele alınmakta ve uygulanmaktadır. Bu sebeple mali karar alma süreçlerine yönelik olarak yeniden yapılandırma araçları da yönetsel ve bütçesel tekniklere ilişkin çok geniş bir alanı kapsamaktadır. İlerle yen kısımda söz konusu yeniden yapılandırma alanlarındaki temel araçlara değinilecektir. Söz konusu temel araçların geliştirilmesinde etkin devlet kavramının önemli bir yeri bulunmaktadır.

Dünyada birçok ülkede gittikçe önem kazanmaya başlayan “etkin devle t”

kavramı, devletin zorunlu fonksiyonlarını en düşük maliyetle ve en yüksek hizmet çıktısını sağlayacak şekilde yerine getirmesini, etkin olmadığı alanlardan çekilmesini ( yani özelleştirmeyi), kamu harcamalarının ölçülebilir sonuçlarının ortaya konulmasını, kamu yönetiminin yönetim kapasitesinin arttırılmasını ve yönetim sisteminde bütünlük sağlayacak yapısal değişim ve dönüşümün gerçekleştirilmesini ifade etmektedir.¹⁶⁰

Bu nedenle etkin devlet kavramı kamu harcamalarının, yalnız kamu finansman açığını kapa tmak için kısılmasını değil, aynı zamanda daha uzun vadeli bir bakış açısıyla ve olayın ekonomik ve hukuksal boyutunu dikkate alarak kamu kaynaklarından en yüksek çıktının sağlanmasını, devletin destekleyici ve düzenleyici fonksiyonunun en iyi şekilde yapı lmasını ifade etmektedir.¹⁶¹ Bu amaçla Dünya

1592000 Yılı Mali Raporu , Sayıştay, s: 6

160 The World Bank, World Development Report 1997 , s:

161 Ahmet ARSLAN, “Kamu Harcamalarında Verimlilik, Etkinlik ve Denetim - 2”, Mali Kılavuz, Y.4, s.16, Nisan- Haziran 2002, s: 54

Bankası etkin devletin sağlanmasında küçülterek etkinleştirme ve ardından kapasitesini güçlendirerek etkinleştirme önerilerinde bulunmaktadır.