II./III Tuthaliya (II.) Sunassura Antlaflmas›

Eskiden I. Suppiluliuma saltanat›na tarihlenen Sunas- s_{ura ile yap›lan ve içeri¤i oldukça iyi korunmufl olan dev-} let antlaflmas›,106_{son y›llarda ondan en az bir-iki nesil}

önce hüküm sürmüfl olan Orta Hitit Kral› II./III. Tutha- liya (M.Ö. 1440) devrine tarihlenmekte olup, bu görüfl araflt›rmac›lar aras›nda yavafl yavafl kabul görmektedir.107

Antlaflma metni afla¤›daki parçalardan oluflmaktad›r:108

1. Akadça nüsha:

A. KBo 1.5, par. zu KBo 1.5 iii 52-iv 1/2 ist KBo 28.106 B. KUB 3.4 C. KBo 19.41 + KUB 3.13 D. KBo 28.75 Fragmanlar: KBo 19.40; 106/a; 2556/c Hititçe nüsha: A. KUB 8.81 + KBo 19.39 B. KUB 36.127.109

Ne var ki, bu erken devirde say›lar› en az›ndan iki ve- ya üç olan Hitit kral›n›n hangi Tuthaliya oldu¤u konusun- da henüz bir uzlaflma sa¤lanamam›flt›r. Ço¤u araflt›rmac› bu kral›n II. Tuthaliya oldu¤unu kabul etmesine karfl›n, kimileri de hakl› nedenler göstererek, bu kral›n I. Suppi- luliuma’n›n selefi ve babas› III. Tuthaliya oldu¤unu öne sürmektedir.110_{Bu kral›n kimli¤i ve icraat›yla ilgili genifl}

bilgiler, Ortaköy-Sapinuwa arflivinde sakl›d›r. Bu kralla

ilgili s›rlar, ancak bizim sadece bir k›sm›n› yay›nlayabil- di¤imiz ve 16 seneden beri yay›nlanmayan o metinlerin yay›nlanmas›ndan sonra çözülebilecektir.

S_{unassura Antlaflmas›, Kizzuwatna ile yap›lan ve eflit-} lik esas›na dayanan son antlaflmad›r ve bundan k›sa bir süre sonra Kizzuwatna art›k Hitit askeri hâkimiyeti alt›- na girecektir. Çok tart›fl›lan eflitlik konusunun çok özel bir anlam› vard›r. Burada Hitit diplomasisinin üstün beceri- leri ve baz› s›rlar› da sakl›d›r. fiöyle ki: Tuthaliya Kizzu- watna’y› bir savafl veya diplomatik yöntemlerle kand›r›p Hatti’ye kazand›r›ncaya kadar Hatti ve M›s›r cenderesi aras›nda s›k›fl›p kalan Kizzuwatna, varl›¤›n› sürdürebil- mek için devrin büyük gücü Mitanni krallar›na yüksek miktarda haraç ödemek zorundayd›. Sunassura Antlafl- mas›’ndan111_{ö¤rendi¤imize göre daha önceleri Kizzu-}

watna ile Hurri krallar› aras›nda bir “yemin tableti” var- d›. Bu da iki devlet aras›ndaki yaz›l› bir antlaflmadan bafl- ka birfley de¤ildi. Burada bu yemin tabletinin bir tarafa b›- rak›laca¤›, yani bundan böyle dikkate al›nmayaca¤›, özel- likle vurgulanmaktad›r: “Bundan baflka daha önce yap›l-

m›fl olan yemin tabletini kesinlikle silip ataca¤›z. Hurri kra- l›n›n sözlerini (içeren) tableti silece¤iz”. ‹flte Tuthaliya Kiz-

zuwatna’y› kendisi için kazan›r kazanmaz, bir taviz ola- rak bu harac› tamamen ortadan kald›rm›fl ve her an taraf de¤ifltirmesi mümkün bu stratejik bölgeyi elinde tutabil- mek için o, ülke kral› Sunassaura’ya antlaflmada baz› eflit haklar da tan›m›flt›r. Kurnaz Hitit diplomasisinin eline geçen her f›rsatta bu tavizleri birer birer geri alaca¤›n› ve zaman› geldi¤inde av›n› tam bir k›skaç alt›na sokaca¤›n› daha afla¤›larda görece¤iz.

Tarsus-Gözlükule’de bulunan ve üzerinde “Kral Ta-

barna’n›n mührü; onu kim tahrip ederse öldürülecektir”

yaz›l› bir arazi ba¤›fl belgesi,112_{ilk bak›flta Hititler’in ar-}

t›k buralar› da kolonize ettiklerinin kan›t› olarak anlafl›- labilir. Bu ba¤›fl belgesi; ‹dahakap, Mantiya ve Ka?za[... isimli iki yüksek dereceli memura veya büyük kral›n ta- raftarlar›na hediye olarak verilen topraklarla ilgilidir. An- cak daha önce belirtti¤imiz gibi, bu topraklar Tarsus böl- gesinde yer almamakta, aksine Orta, daha do¤rusu Ku- zey Anadolu’da aranmas› gereken Saktunuwa Da¤› etek- lerinde bulunmaktayd›. Yani bu arazi ba¤›fl belgesi Tar- sus’ta yaz›lmam›flt›. Böyle olmakla birlikte Tarsus’taki Hitit buluntular› art›k buradaki Hitit varl›¤›ndan flüphe ettirmeyecek kadar fazlad›r. Bunlar aras›nda çok say›da Hititli memura ait hiyeroglifli mühür bask›s› gelir.113

S_{unassura Antlaflmas› Akadca ve onun Hititçe çeviri-} leriyle Bo¤azköy devlet arflivlerinde bize kadar ulaflm›fl- t›r. Sadece iki fragman halinde elimize geçmifl olan Hitit- çe nüsha daha k›sad›r114_{ve Akadca metnin asla t›pk› çe-}

virisi de¤ildir, ayr›ca oldukça k›r›kt›r.115_{Antlaflman›n gi-}

rifl (preambel) k›sm›nda, tarihçileri yan›ltan ve onlar› da- ha Eski Hitit Ça¤›’nda Kizzuwatna’n›n Hitit hâkimiyeti alt›na al›nd›¤› fikrini uyand›ran yanl›fl bir bilgi vard›r. Bu- rada, Hitit kral›n›n atalar› zaman›nda Kizzuwatna’n›n “Hatti Ülkesi’nin bir parças›” oldu¤u iddia edilmektedir. Bu, övülerek göklere ç›kar›lan Hitit tarih yaz›c›l›¤›n›n bir uydurmas› olup bir flablondan baflka birfley de¤ildir. Bu- rada belki de Kizzuwatna’n›n, Hitit Devleti’nin eflit dos- tu oldu¤u kastedilmekteydi. Ya da en az›ndan Eski Hitit devrindeki krallar Kuzey Suriye’ye seferler düzenlerken, Kizzuwatna’n›n do¤usundaki topraklar›n bir k›sm›n› ge- çici olarak Hitit hâkimiyeti alt›na alm›fl olabilirlerdi. Bu haber belki de böyle geçici bir olguya at›fta bulunuyordu. Metnin devam›nda sad›k müttefik Kizzuwatna’n›n, son- ralar› Hurrilerle dostluk iliflkileri kurdu¤u yaz›l›d›r. Bu vesileyle kral›n Keban Bölgesi’ndeki ‹suwa Ülkesi’ne dü- zenledi¤i intikam seferi ve Hurriler’in krala karfl› besle- dikleri düflmanca duygular ayr›nt›lar›yla anlat›lmaktad›r. Kral Tuthaliya Kizzuwatna’y› Kuzey Suriye’den ve ora- daki küçük beyliklerin tehlikeli müttefiki Mitanni’den tecrit edebilmek için elinden gelen çabay› sarfetmifltir. Bu aç›dan onun Kuzey Suriye’deki küçük bir mahalli beylik olan Tunip ile yapm›fl oldu¤u antlaflma özel bir önem ta- fl›r. Keza burada kral›n Kizzuwatna’y› do¤u ve güneydo- ¤u yönlerinden tecrit etme çabalar› tüm aç›kl›¤›yla görül- mektedir. Antlaflmada Tuthaliya’n›n ad› yaz›l› olmamak- la birlikte metnin yaz›s› (ductus) ve içeri¤i, böyle bir ta- rihlemeye uygun düflmektedir.116_{K›r›k olan antlaflma}

metninde, I. Muwatalli taraf›ndan kendisine topraklar he- diye edilen ve “alt›n m›zrak tafl›y›c›s›” gibi yüksek dere- celi bir devlet memuru olan Pithana, Hititler ad›na Tunip Ülkesi’nin topraklar›n› ve s›n›rlar›n› düzenleyici önlem- ler almaktad›r. Bunun d›fl›nda metinde Iripa, Hasasar, Ala- lah, Sirina, ‹shanigga, Halep ve Tunip gibi birçok kent ad›yla ‹limilimma, Pithana, Labu, Taku, Akitesub gibi fla- h›s adlar› geçmektedir.

Bu s›ralarda III. Tutmosis idaresindeki M›s›r da Kuzey Suriye’ye politik ilgi duymaktayd›. Tutmosis saltanat›n›n 33. y›l›nda (M.Ö. 1447) Mitanni’ye karfl› düzenledi¤i bir askeri sefer vesilesiyle F›rat Nehri’ni geçmiflti. Kendisine Babil, Assur ve Hattusa’dan elçiler gitmifl ve onu zaferle- ri dolay›s›yla kutlam›fllard›. Görülüyor ki, Hititler “düfl-

man›m›n düflman› en iyi dostumdur” ilkesinden hareket-

le, Mitanni’yi Kizzuwatna’dan uzak tutabilmek u¤runa M›s›r’la bile yak›n iliflkiler içine girmiflti. Benzer iliflkiler, I. Arnuwanda devrine tekabül etmesi gereken II. Ame- nophis zaman›nda da devam etmifltir. Bu kral›n 9. y›l›n- da (M.Ö. 1419) gene Babil ve Hatti’den elçiler Memphis’e gitmifller ve Firavuna biat etmifllerdir.

S_{unassura Antlaflmas›’nda daha sonra as›l meseleye} gelinmekte ve flöyle denilmektedir:

“fiimdi Kizzuwatna Ülkesi art›k Hititler’in s›¤›r›d›r ve onlar ah›rlar›n› seçmifllerdir. Onlar Hurrilerle yap- t›klar› dostluk antlaflmas›n› art›k bir tarafa b›rakm›fl- lar ve Hitit kral›na dönmüfllerdir. Hurriler Hititler’e, özellikle de Kizzuwatnal›lar’a karfl› büyük günahlar ifl- lediler. Kizzuwatna Ülkesi flimdi (Hurri boyunduru- ¤undan) kurtulman›n sevincini yaflamaktad›r. fiimdi

Hatti ve Kizzuwatna ülkelerinin bir sorunu yoktur. fiimdi ben majesteleri Kizzuwatna Devleti’nin özgür- lü¤ünü tesis ettim”.

Kuflkusuz bu ifadeler Kizzuwatna’n›n ba¤›ms›zl›k ve eflitlik ilkelerine pek uymamaktad›r. Anlafl›ld›¤› kadar›y- la bu antlaflma, art›k Kizzuwatna’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› yitir- mesini haz›rlayan çok önemli olgulardan birini oluflturu- yordu.

9. Antlaflmaya Göre Hatti-Kizzuwatna Aras›ndaki