Hititlerin Sonu, Deniz Kavimleri ve Sonu Gelmeyen Myken Tart›ﬂmas›

M.Ö. II. biny›l›n sonlar›na do¤ru, Deniz Kavimleri denen ve tüm musibetlerin ve felaketlerin, çöküntülerin haks›z olarak kendilerine atfedildi¤i göçler arefesinde Kizzuwatna, M›s›r Firavunu III. Ramses’in 8. saltanat y›- l›na tarihlenen (M.Ö. 1190) Medinet Habu’daki yaz›t- larda, Kode/Qodi (QDY) ismi alt›nda (=Kizzuwatna), Hat- ti, Kargamis (Cerablus), Arzawa (Bat› Anadolu) ve Ala- s_{iya (K›br›s) ile birlikte Deniz kavimlerince y›k›lan ülke-} ler aras›nda say›lmakta, hiçbir devletin onlara karﬂ› ko-

Mama kral› Anumhirbi’nin “cephaneli¤i”nde depolad›¤› zannedilen ve bugün Gaziantep Müzesi’nde korunan seri halde üretilmiﬂ m›zrak uçlar› (V. Donbaz).

yamad›klar› ve y›k›l›p gittikleri kaydedilmektedir.248

Ugarit metinlerinden elde edilen bilgiler, o bölgedeki mahalli krall›klar›n Hatti ve Kargamis’e ödemeleri gere- ken vergileri ödeyemediklerini ve sürekli olarak açl›k ve k›tl›ktan bahsedildi¤ini göstermiﬂtir. Emar metinleri de bölgede tah›l fiyatlar›n›n çok yukar›ya f›rlad›¤›n›, bir öl- çek tah›l›n 1 sekel gümüﬂe sat›ld›¤›ndan bahseder.249_Ke-

sin olmamakla birlikte QDY ad› ta eskiden beri genel ola- rak Kizzuwatna ile eﬂitlenmektedir.250_{Bu kavim ayr›ca}

Ptolemaios’ta geçen Ketis, Keti, Kedilerle eﬂitlenmek is- tenmektedir.251_{Hitit ve yerli Kizzuwatna hâkimiyeti-}

nin çökmesinden sonra buralara kimlerin gelip yerleﬂti- ¤i art›k meçhuldur. Çünkü yaz›l› kaynaklar susmakta ve tüm Anadolu gibi Kizzuwatna tarihi de karanl›k bir dev- rin içine girmektedir.

Münferit Myken seramik buluntular›na252_{ve Home-}

ros, Herodotos, Hesiodos, Apollodorus, Solinus, Pinda- ros, Malatas, Aeskylus, Strabo, Mela gibi klasik ve geç de- virin Grekçe ve Latince yaz›l› kaynak ve efsanelerine da- yanarak ileri sürülen Kilikya’da Myken ve Grek varl›¤›253

Greklerle ilgi hemen her konuda oldu¤u gibi burada da çok abart›l› olarak de¤erlendirilmiﬂtir. Tarsus ve Kazanl› gibi merkezlerde çok az miktarda ele geçen bu seramikte, Grek edebi ve mitolojik gelene¤ini destekleyen unsurlar aranmak istenmiﬂ, daha M.Ö. II. biny›lda Kilikya’da Grek varl›¤› kan›tlanmaya çal›ﬂ›lm›ﬂt›r. Ancak aﬂa¤›da belirte- ce¤imiz gibi bu bir yan›lg›dan öte birﬂey de¤ildir.254_Ge-

nel içerikli bir kitapta “1200’lerde K›br›s’a herhalde bir

Myken göçü veya yay›lmas› olmuﬂtur”255ifadesinde yer alan “herhalde”nin alt› çizildi¤inde, konuya nas›l yakla- ﬂ›ld›¤› aç›kça anlaﬂ›l›r. Gene ayn› yay›nda ayn› yaklaﬂ›m- la, konuya pek aﬂinal›¤› olmayanlara, Greklerin sanki da- ha M.Ö. II. biny›lda dünyan›n her yerine yay›lm›ﬂ olduk- lar› intibas› yarat›lmaktad›r. Keza bu araﬂt›rmac› da her philhellen’in yapt›¤› gibi, tek tük de olsa Myken serami- ¤inin bulundu¤u her yere binlerce Yunanl› göçmen gön- dermektedir!256_{M.Ö. 612 y›l›nda Geç/Yeni Assur ‹m-}

paratorlu¤u’nun y›k›lmas›yla ilgili olarak, sanki Yunan-

l›lar günümüz Amerikal›lar› gibi tüm dünyay› uzaydan gözetlermiﬂcesine “Grekler bu dramatik olaylar› bir ke-

narda yaﬂam›ﬂ olmal›yd›lar” dendi¤inde,257_{tarih yaz›c›-}

l›¤›nda Hellen hayranl›¤›n›n do¤uﬂtan gelen aﬂ›r› bask›- s›yla bilinç alt›ndan da olsa tarafs›zl›ktan ne kadar uzak- laﬂ›ld›¤› ac› bir ﬂekilde ortaya ç›kmaktad›r.258

Gerçekte ise Kilikya’da ele geçen Myken serami¤inin Kilikya’da Grekçe konuﬂan halk veya Greklerle hiçbir iliﬂ- kisi yoktur. Serami¤e dayanarak etnik kimlikler asla tes- pit edilemez ve edilmemelidir. Ama Greko-sentrik çev- reler bunu cömertce yapmaktad›rlar.259_{Grek denen bu}

seramik türü buralara Bat› Anadolu-Ege’den de gelme- miﬂtir. Sadece, Hitit Devleti’nin y›k›lmas› ve di¤er siyasi olaylardan sonra de¤iﬂen ekonomik koﬂullar alt›nda K›b- r›s’la kurulan ticari ve ekonomik iliﬂkilerin bir sonucu- dur.260_{E. Gjerstad ve Seton-Williams taraf›ndan derle-}

nen bu seramiklerin yeniden incelenmesi ve de¤erlendi- rilmesi, Myken serami¤inin tüm Kilikya Ovas›n› etkile- medi¤i gibi, bölgenin asla Ege etkisi alt›nda da kalmad›- ¤›n› göstermiﬂtir.261_{Dolay›s›yla M.Ö. II. bindeki güç den-}

gesi içinde Çukurova, Ege ile direkt bir ba¤lant› ortaya ko- yamam›ﬂt›r. Araﬂt›rmalarda iki bölge aras›nda benzerlik kuran eserlerin bir k›sm›nda, Hitit etkilerinin izlerini gör- mek mümkündür. ‹ki bölge aras›nda M.Ö. III. binde yo- ¤un olan iliﬂkiler, OTÇ Döneminde kesilmektedir.262_Böl-

gedeki merkezlere ait OTÇ tabakalar›ndan ele geçen ge- rek seramik, gerekse küçük buluntular, bölgenin Suriye ve Orta Anadolu ba¤lant›s›n› ortaya koymaktad›r. Bu dö- nemde Ege’de yer alan merkezlerle benzerlik taﬂ›yan bu- luntular›n say›s› ise oldukça azd›r ve hemen her bölgede yayg›n kullan›m gören eserlerdir. Tarsus-Gözlükule bu- luntular›n›n ortaya koydu¤u üzere bölgede, OTÇ sonu GTÇ I dönemi baﬂlang›c›nda büyük bir de¤iﬂiklik söz ko- nusu olmam›ﬂ, ancak Orta Anadolu tiplerinin say›sal üs- tünlü¤ü artm›ﬂt›r. J. Mellaart, Tarsus-Gözlükule ve di¤er Çukurova kentlerinde gözlenen Anadolu etkili unsurlar› Konya Ovas› üzerinden alm›ﬂ oldu¤unu savunmaktad›r. D. H. French taraf›ndan Göksu Vadisi’nde yap›lan yüzey araﬂt›rmas› sonuçlar› da bunu desteklemektedir. Ni¤de- Uluk›ﬂla yak›nlar›nda yer alan Porsuk Höyük’ün GTÇ ta- bakalar›, bu etkinin Kilikya kap›lar› arac›l›¤› ile Çukuro- va’ya uzanm›ﬂ oldu¤unu ortaya koyan buluntular vermiﬂ- tir. Gülek Bo¤az›’na yaklaﬂ›k 50 km uzakl›kta bulunan Porsuk Höyük’ün V.tabakas›nda çok say›da kaliteli Hitit malzemesi ele geçmiﬂtir. Kilikya kap›lar›na hükmeden stratejik bir konumda yer alan bu yerleﬂim, olas›l›kla bir Hitit garnizonu taraf›ndan iﬂgal edilmiﬂtir.263

Daniel’a göre; Tarsus-Gözlükule’de ele geçen Myken seramikleri, Mykenai ve Tryns’de üretilen Myken sera- mi¤i ile ayn› hamurdan yap›lm›ﬂ olup, Tarsus-Gözlü Ku- le’de bulunan Miken serami¤inin ço¤u Argolis Bölge- si’nden ithaldir. K›ta Yunanistan’dan ithal edilmeyen Myken serami¤i ise, ya yerel olarak ya da Do¤u Akdeniz’de bulunan bir merkezde üretilmiﬂtir.264

Myken serami¤inin Orta Anadolu’daki baz› merkez- lerde görülmesi, Çukurova arac›l›¤› ile olmuﬂtur. Maﬂat Höyük’de Kuzeybat› Suriye veya Çukurova arac›l›¤› ile K›br›s’dan ithal edilmiﬂ Myken kaplar› ele geçmiﬂtir. Ay- r›ca Hitit ülkesini Do¤u Toroslar üzerinden Çukurova’ya ba¤layan tabii da¤ yolu üzerinde yer alan F›raktin’de de, son yap› kat›n›n enkaz› içinde Myken III C’ye ait bir üzen- gili testi bulunmuﬂtur. Hititler’in Kuzey Suriye’yi hâki- miyeti alt›nda tuttuklar› sürece, kuzeybat› Suriyeli veya Çukuroval› tüccarlar›n arac›l›¤› ile Myken kaplar›n›n ve- ya Suriye kökenli di¤er eserlerin Orta Anadolu’ya, Güney Pontus Bölgesi’ne getirilmiﬂ olmalar› ﬂaﬂ›rt›c› de¤ildir.265

Sonuçta, Çukurova olarak tan›mlad›¤›m›z bölge, ko- numu gere¤i çevre kültürlerin birbiriyle olan iliﬂkilerin- de arac› rolü üstlenmiﬂtir. Bölgede çeﬂitli merkezlerde ele geçen Myken seramikleri, K›br›s süt çanaklar›, Suriye, M›- s›r, Filistin etkili seramik ve küçük buluntular bunun en önemli göstergeleridir. Çukurova, bu etkilerin Anado- lu’nun iç k›s›mlar›na taﬂ›nmas›nda da önemli bir role sa- hiptir.266

Geç/Yeni Assur kral› II. Sargon’dan itibaren Iamani (‹yonyal›, Yunanl›) olarak karﬂ›m›za ç›kan Grekler sanki daha yüzy›llarca önce burada varm›ﬂlard› ve yerli halk üzerine öyle bir Grek damgas› vurmuﬂlard› ki, Assurlu- lar onlara “Anadolulu” diyorlard› gibi yanl›ﬂ bir imge ya- rat›lm›ﬂt›r.267_{Halbuki, eski seramik tespitlerine göre Ki-}

likya’da yüzey araﬂt›rmalar› sonucu elde edilen yüzlerce höyük ve ören yerinden sadece 25 tanesinde Myken se- rami¤i bulunmuﬂtur. Bu da Geç Bronz Ça¤› yerleﬂim yer- lerinin 1/3’ni teﬂkil eder. Bu buluntu yerlerinden sade- ce Mersin-Yümüktepe, Tarsus-Gözlükule, Kazanl› ve Ki- lisetepe kaz›lm›ﬂt›r, di¤erleri hep yer üstünde ele geçmiﬂ- tir ve bu seramik türünün miktar› belli de¤ildir. ‹ﬂin il- ginç olan yan›, sadece bir parça seramik veren yerlerin de bu istatisti¤e dahil edilmesidir.268_{Bunun yan›nda bu}

Myken serami¤inin pek az› orjinal yani ithal mal›d›r. Di- ¤erlerinin hemen hepsi de yerli üretimdir. Myken sera- mi¤inin Taﬂl›k Kilikya’da az, Oval›k Kilikya’da ise fazla- ca bulunmas› dikkati çekmektedir. Burada çok abart›lan Myken serami¤iyle ilgili çok önemli birﬂeyi daha belirt-

mekte yarar vard›r. Yüzey araﬂt›rmalar›nda, özellikle Se- ton-Williams’›n çal›ﬂmalar›nda ve eski kaz› raporlar›nda Myken denilen bir nevi boyal› seramik Myken kökenli de¤il, Demir Devri’nin baﬂlar›na tarihlenen K›br›s kö- kenli seramiktir (Cypriotic Ware). Bu serami¤in Kilik- ya’da çok yayg›n olmas› yüzünden K›br›s’tan geldi¤i dü- ﬂünülemez ve bundan dolay› ona “Kilikya Serami¤i” de- mek daha uygundur.

Grek Efsanesine ve seramik buluntular›na göre, He- rodotos’un269_{“Bu Kilikyal›lar eski zamanlarda Hypaka-}

lar olarak bilinirlerdi, ama isimlerini Fenike kökenli A- genor’un o¤lu Kilix’ten alm›ﬂlard›r” olarak götürü bir ﬂe-

kilde sözünü etti¤i Hypachaialar’›n bu Mykenlerle eﬂit ol- duklar› öne sürülmüﬂtür. Apollodor da270_{benzer bir ﬂe-}

kilde yazmaktad›r.271_{Gene Herodotos’tan kaynaklanan}

bu teze göre, Kilikya’daki Hypakalar, Troia Savaﬂlar›’ndan sonra Kilikya’ya gelip yerleﬂen ve Soloilular’›n bayraktar- l›¤›n› yapt›klar› “Solichixein, soloikismos, soloecismus”un gösterdi¤i gibi zamanla barbarlaﬂan “Yar› Akalar, Barbar Akalar, Melezleﬂmiﬂ Akalar” imiﬂ.

‹ﬂte bu isimdeki achaiaoi “Akalar” eleman›ndan hare- ketle, buradaki Akalar Hitit metinlerinde geçen Ahhiya- wal›larla iliﬂkiye geçirilmiﬂtir.272_{Ne var ki, Herodotos’un}

verdi¤i bu bilginin ne derece gerçe¤i yans›tt›¤› pek kuﬂ- kuludur.273_{Bundan dolay› çok isabetli olarak Herodo-}

tos’un kitab›n› kopya eden kiﬂilerin bir hata yapt›klar›, Sami dillerinden gelme HLK’y› kar›ﬂt›rarak Hylachaiaoi yerine yanl›ﬂl›kla Grekçe ‘ypax- (HPK) yazd›klar› öne sü- rülmüﬂtür; yani bu mant›kl› düzeltmeye (emendasyon) göre Hypakalar Hilakkulular’dan baﬂkas› de¤ildir.274_An-

tik inançlara göre bir dil, e¤er o dili konuﬂanlar barbarla- ra yak›n veya onlar›n içinde izole bir ﬂekilde oturuyorlar- sa yozlaﬂabilirmiﬂ.275_{Gerçekte ise e¤er bir halk bir dili}

çok kötü konuﬂuyorsa, o dil anadil olmamal›d›r. Böylece Hypakalar denen kavmin ve çok bozuk Grekçe konuﬂ- makla ün kazanan Solilular’›n Grek olmamalar› gerekir.

Özellikle Kilikya’da erken devirlerde Grek varl›¤›n›n kan›t› olarak gösterilen seramik, bir araﬂt›rmac›n›n hakl› olarak dedi¤i gibi, hiçbir zaman bir milletin kimlik kart› de¤ildir, birkaç parça Myken serami¤inin görüldü¤ü her

yerde, burada Mykenler yaﬂam›ﬂt›r denemez! Topkap› sa- ray› Çin kökenli çinilerle dolu diye, ‹stanbul’da çok say›- da Çinli’nin oturdu¤unu veya onun Çinliler taraf›ndan müstemleke haline getirildi¤ini varsaymak ne kadar saç- ma ise, Myken serami¤inin görüldü¤ü her yerde bir Myken-Grek kolonisi ve hatta bir Grek devleti oldu¤unu kabul etmek bir o kadar yanl›ﬂt›r. E¤er tüm Akdeniz hav- zas›nda her Myken serami¤i bulunan yerde bir Grek- Myken kolonisi oldu¤u ve oralarda Greklerin yaﬂad›¤› ve ticaret yapt›klar› farzedilse, k›ta Yunanistan’›nda bir tek Mykenli veya Grek’in kalmamas› gerekirdi. Çünkü k›ta Yunanistan’›nda yaﬂayan insanlar›n say›s› oralar› koloni- ze etmeye asla yetmezdi. Gerçekten de bu erken dönem- de Grekçe arkaik ﬂive kal›nt›lar›na dayanarak Pamfilya ve K›br›s’ta yerleﬂmiﬂ olduklar› halde niçin hemen yak›nda- ki Kilikya’ya gelmemiﬂ olduklar› tezinden hareketle J. Ke- il taraf›ndan yapmac›k olarak ve zorlanarak rekonstrue edilen bu Grek varl›¤› tezi,276_{A. Erzen taraf›ndan çok}

hakl› nedenler gösterilerek reddedilmiﬂtir.277_{Di¤er ta-}

raftan, M.Ö. II. biny›l›n sonlar›nda Kilikya’da Grekçe ko-

nuﬂan halk›n varl›¤›n› kabul eden kimselerin tek dayanak- lar›, Grek edebiyat ve destan gelene¤inde kay›tl› bilgiler- dir ve çok tart›ﬂma götüren bir konudur.278_{Objektif ta-}

rihle hiçbir ilgisi olmayan bu tür kaynaklara dayal› tezle- rin kesinlikle reddedilmesi gerekir.

K›sacas›, di¤er her türlü küçük buluntu ve mimari ile desteklenmeyen bu az say›daki Myken seramik parçala- r›na dayanarak Kilikya’n›n Mykenler taraf›ndan koloni- ze edilmiﬂ oldu¤unu iddia etmek ak›l ve mant›k d›ﬂ› ol- makla birlikte objektif tarih yaz›c›l›¤›n›n ilkeleriyle de ba¤daﬂmaz.279

VII. Hitit Devleti’nin Y›k›lmas›ndan Sonra (M.Ö.

Belgede Kilikya-Çukurova. İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, Kizzuwatnalı Kraliçe Puduhepa ve Yerleşme Alanları Rehberi Ekleriyle Birlikte (sayfa 163-167)