I İnönü Hükümeti (30.10.1923 06.03.1923)

30.10.1923 – 06.03.1924 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu ilk hükümeti olan I. İnönü Hükümeti, hem o dönemin siyasal ve toplumsal şartlarının diğer konulara göre ağır basmasından, hem de çevre sorunlarının yeteri kadar bilinmemesi ve önemsenmemesinden, hükümet programında çevre konularına yer vermemiştir.

6.2. II. İnönü Hükümeti

06.03.1924 – 22.11.1924 tarihleri arasında görev yapan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ve aynı zamanda İsmet İnönü’nün ikinci hükümeti olan bu hükümet, program getirmemiştir.

6.3. Okyar Hükümeti

22.11.1924 – 03.03.1925 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü hükümeti olan Okyar Hükümeti, hükümet programında doğrudan çevre ile ilgili saptama ve hedefler belirtmemiş olmasına rağmen, çevre ve insan sağlığını doğrudan ilgilendiren bazı sorun ve hedeflerden bahsetmiştir. Hükümet programında, sosyal huzurun sağlanmaya çalışılacağı; bazı yerlerde nüfus kayıtlarının yenileneceği ve buralardan olan göçlerden kaynaklanan sorunların giderilmeye ve göç edenlerin arazi sahibi yapma yoluyla geri döndürülmeye çalışılacağı; ulaşım eksikliğini gidermek amacıyla İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da bazı illerde demiryolu hatlarının döşeneceği; toplumsal sağlığı tehdit eden bataklıkların kurutulması için çalışmalar yapılacağı; hayvan ve bitkilere bulaşan hastalıklarla mücadele edilerek tarımsal üretimin arttırılmasının hedeflendiği; ormanların korunması amacıyla köylere ve yerleşim yerlerine ait alanlar dışındaki ormanların korunmaya alınması için gerekli teşkilatın oluşturulacağı gibi sosyal ve doğal çevre sorunlarıyla mücadele politikaları belirtilmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.4. III. İnönü Hükümeti

03.03.1925 – 01.11.1927 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin dördüncü hükümeti olan III. İnönü Hükümeti, çok genel amaçlardan bahseden kısa bir hükümet programı getirmiş; bu program içerisinde çevre ile ilgili olarak, ulaşım, tarım ve genel sağlık ile ilgili önemli sorunların aşılmaya çalışılacağı gibi genel başlıklardan bahsedilmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.5. IV. İnönü Hükümeti

01.11.1927 – 27.09.1930 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci hükümeti olan IV. İnönü Hükümeti programında, çevre sorunlarına doğrudan değinmemekle birlikte, Türkiye nüfusunun yaklaşık 14 milyon olduğu belirtilmiş; ulaşımda demiryolu ağlarının daha başka illere de yayılması çalışmalarına başlanacağı ile su ve diğer imar işlerinin de ulaştırma bakanlığına bırakılacağı sinyali verilmiş; toplumsal çevreyi düzenlemek amacıyla Doğu’da bazı ilçelerde yaşanan toplumsal huzursuzluk ve tartışmaların önüne geçilmesi için çaba harcanacağı vurgulanmıştır. Ayrıca kültürel çevreyi geliştirme çabası sayabileceğimiz bir başka hedefte, şehir ve köylerde eğitimi geliştirmek ve yaygınlaştırmak için çalışmalar yapılacağı ve ilköğretimin yaygınlaştırılması için gerekli tedbirlerin alınacağı belirtilmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.6. V. İnönü Hükümeti

27.09.1930 – 04.05.1931 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin altıncı hükümeti olan V. İnönü Hükümeti programında bazı çevre sorunlarından dolaylı olarak bahsedilmiş olup, bunları, bazı bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmek için sağlık ve sosyal esenlik çalışmalarına devam edileceği; tarım üretiminin karşı karşıya olduğu sorunlarla mücadele edileceği; iş kanunu ve işçilerin çalışma şartlarıyla ilgilenileceği; liman hizmetlerinin kamu hizmeti olarak görülmesinden dolayı İstanbul ve İzmir gibi büyük limanların üzerindeki milli teşekküllerin korunacağı, şeklinde belirtebiliriz (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.7. VI. İnönü Hükümeti

04.05.1931 – 01.03.1935 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin yedinci hükümeti olan VI. İnönü Hükümeti, hükümet programında çevre ile ilgili olarak, ülkenin imar faaliyetlerine çok önem verdiklerini ve ülke

madenlerinin işletilmesi için gerekli kolaylıkların sağlanacağını belirtmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.8. VII. İnönü Hükümeti

01.03.1935 – 01.11.1937 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin sekizinci hükümeti olan Türkiye’nin sekizinci, İnönü’nün kurduğu yedinci hükümet olan bu hükümetin programında çevre konuları, dolaylı olarak ele alınmış olup, sanayi üretim ve tüketiminin arttırılması için çalışmalar yapılacağı; deniz taşımacılığını arttırmak amacıyla ıslah ve yenileme çalışmalarının arttırılacağı; demiryolları, rıhtım ve limanların Devlet elinde bulunmasının ekonomik ve sosyal açıdan daha faydalı olduğu belirtilmiştir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).

6.9. I. Bayar Hükümeti

01.11.1937 – 11.11.1938 tarihleri arasında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti’nin dokuzuncu hükümeti I. Bayar Hükümeti, hem görünüm olarak hem de içerik olarak, o zamana kadar yayınlanan hükümet programlarının en geniş olanını açıklamış, bu program içerisinde doğrudan ‘çevre’ kavramı kullanılmamakla birlikte çevre sağlığını ilgilendiren birçok konudan bahsedilmiştir. Bu konuları maddeler halinde şöyle belirtebiliriz:

- Belediyelere, gelecek beş seneyi kapsayacak şekilde altyapı ve sosyal faaliyetler ile ilgili görevler verilecektir.

- Belediyeler konut, bina ve gıda gibi ihtiyaçların alışverişini düzenleyici görevler alacaktır.

- Belediye gelirlerini arttırmak amacıyla şehir içindeki kara ve deniz taşımacılığının denetiminin belediyelere bırakılması sağlanacaktır.

- İstanbul başta olmak üzere, coğrafi ve tabii güzelliklere sahip şehirlerimizin bir plan dahilinde imarına devlet desteği sağlanacaktır.

- Ana ve çocuk sağlığını koruyucu dispanser ve bakımevlerinin sayıları, köylerde doğum yardımı sağlayan ebelerin sayıları arttırılacak, ilçe merkezlerindeki doktor sayılarının arttırılmasına çalışılacak; şehir, ilçe ve köylerin ihtiyaçlarını

karşılamak için sağlıklı su ve mezbaha tesislerinin oluşturulması sağlanacak; vilayet ve belediye hastanelerinin sayıları arttırılacak; bulaşıcı ve yaygın hastalıklarla fenni mücadele için teknik imkanlar arttırılacak; ülke genelinde geniş ve etraflı bir nüfus politikası programlaştırılacaktır.

- Toprak ürünleri politikasının esasını, hayvancılık ve orman işlerini içeren rasyonel bir ziraat rejimi kurmak oluşturmakta; topraksız çiftçi bırakmamak ve her çiftçi ailenin geçimini sağlayabileceği asgari toprağa sahip olması ana hedef olmaktadır.

- Her bölgenin özel ve genel şartlarına uygun ziraat yöntemlerinin yerleştirilmesi için ülke genelinde, geniş ve bilgili bir ziraatçı ordusu oluşturulmaya çalışılacaktır.

- Zirai ürünlerin kalite ve sağlığını arttırıcı usul ve imkanlar çoğaltılacak; toprağın gücünü koruması ve arttırması için alınan gerekli önlemlerin yanında, ürün verme kapasitelerini de arttırıcı etki yapan kimyevi gübre fabrikalarının kurulması çalışmaları hızlandırılacak; sulama hak ve vazifeleri düzenlenerek bütün çiftçilerin sulardan düzenli olarak faydalanmaları sağlanacaktır.

- Ormanlarımızın devamını sağlamak amacıyla, orman işletme ve idarelerinde ucuzluk ve kolaylık gösterilecektir.

- Memleketin mevcut maden servetlerini arama ve işletme çalışmalarına hız verilecek; kömür üretimini arttırma çalışmalarına hız verilecektir.

- Ulaşım alanında, demiryolu inşasına önem verilecek; yarım kalan karayolu inşaatlarının tamamlanması için gerekli tamirat ve köprü işleri tamamlanacaktır. İletişimde düzeni sağlamak için posta, telgraf ve telefon işlerinde yürütülen rasyonel çalışmalara hız verilecektir.

- Milli kültürümüzün devamına ve gelişmesine azami önem verilecek; milli kültür, aile ve okul ortamında öğretilmesi gereken en önemli konu olarak vurgulanacak; dilimizin en iyi şekilde kullanımına azami dikkat edilecektir (Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2004).