İSLAM HALİFELİĞİ DÖNEMİNDE MISIR

M.S. 640’da Filistin ve Ürdün fetihleri tamamlayan Amr b. el-Âs komutasındaki İslam ordusu, Mısır’a yönelerek önce sınırda bulunan Ariş şehrini, ardından Kıptilerin desteğiyle Ferma’yı fethetmiştir. Kıptîler, uzun asırlar boyunca yabancıların (İran, Roma, Yunan) tahakkümü olduklarından dolayı, onlar tarafından kendilerine karşı yapılan baskı ve zulümden kurtulmak maksadıyla bir mahkûmiyetten diğer mahkûmiyete geçişi pek kolay görecek hale gelmişler, bu nedenle Arapları, kendilerini Bizans’tan kurtaracak yegâne

kavim olarak görmüşlerdir. Mısır’da dönemin yerli halkı, Suriye ve Filistin gibi Sami kökenliydi. Bu nedenle kısa sürede ve çok az sayıdaki bir kuvvetle muazzam Roma ordularına karşı Müslümanların kazandığı başarılardan bahsederken, bunda Kıptilerin payını da kesinlikle unutmamak lazımdır. Ferma fethinden sonra kaçan Rumların sığındıkları Kipti Kralı Mukavkıs’a bağlı Bülbeys Kalesi de bir aylık kuşatma

sonucunda Mart 640’da Müslümanların eline geçmiştir. Bülbeys Kalesi’nin düşmesinden sonra Mukavkıs, Müslüman askerlerin komutanı ile görüşmeye karar verdi.

Mukavkıs, görüşmede, kendilerinin de Şam’daki Yahudi ve Hıristiyanlar gibi cizyeye tabi tutulmalarını ve toprakların da yerli halkın elinde bırakılmasını teklif etmiştir. Teklif karşısında

Müslümanlar arasında farklı görüşler olsa da Amr b. el-Âs’ın halifenin, kendisine, cizye verilmesi kabul ettiği takdirde savaşa son vermesini emrettiğini belirterek teklifi kabul etmiştir. Böylelikle savaşla fethedilen Mısır Kıptilerin özel konumlarının etkisiyle zarar görmemiştir. Mısır’ın yerli halkı, Müslümanlara karşı savaşmamış, hatta fetih esnasında onlara yardımcı olmuştur. Ülkede asıl savaş, Araplarla Rumlar arasında gerçekleşmiştir. Bundan dolayı, Müslümanlarla savaşan ve yenilen Rumlara nazaran Mısır kılıçla ele

geçirilmiş iken, Müslümanlara karşı gelmeyen Kıptilere göre ise barış yoluyla fethedilmiştir. Zaten Rumlar, Mısırlılara ordu kurmayı ve silah sahibi olmayı yasakladıkları için Kıptilerin kendi başlarına savaşma

imkânı da yoktu. Böyle olunca, Kıptilere göre Mısır, Müslümanlar tarafından sulhen ele geçirilmiş demektir.

Amr b. el-Âs’da, toprakların bir kısmı Rumların, diğer kısmı da Kıptilerin diyerek bir ayrım yapamayacağı için, bölgenin tamamını sulhen ele geçen bölge statüsünde kabul etmeyi daha uygun görmüştür. Rumlar, asırlar boyu zulüm ve baskıyla idare ettikleri Kıptîler sayesinde, topraklarını tamamen kaybetmekten kurtulmuşlardır. Babil’in fethi tamamlandıktan sonra Müslümanlarla Kıptîler arasında bir barış anlaşması yapıldı. Müslümanların komutanı Mukavkıs ile yaptığı özel bir anlaşmayla da Kıptilerin daha sonraki fetihlerde Müslümanlara kılavuzluk hizmetleri sağlamalarını temin etti. Kıptîler, İskenderiye yollarını ve Rumların kaçarken yıktıkları köprüleri tamir ettikleri gibi, ordunun yol boyunca yiyecek ihtiyacını da karşıladılar. Bu şekilde yeni müttefiklerinin yardımını alan Müslümanlar Akdeniz kıyısına doğru harekete geçerek kısa sürede İskenderiye, Berka ve Trablusgarp başta olmak üzere bütün önemli merkezleri ele geçirip Kuzey Afrika sınırına kadar yayıldılar.

Mısır’ın fethini tamamlayan Amr b. el-Âs, daha sonra Kuzey Afrika’ya sefer düzenlemek istediğini Hz. Ömer’e bildirmiş ise de halife, daha ileriye gitmenin, ele geçirilen toprakların güvenliğini tehlikeye düşüreceği endişesiyle bu talebi ret etmiştir. Fetih izni alamayan Amr, geriye dönerek Mısır’ı yeniden inşa etmeye ve burayı bir Müslüman ülkesi haline getirmek için imar ve iskan girişimlerini başlamıştır. Bu

amaçla üç koldan harekete geçti: Birincisi, Mısır’da Müslümanlara özel yeni bir idare sistemi ve kurumlarını oluşturmak, ikinci olarak şehirleşme, imar ve bayındırlık faaliyetlerini başlatmak, son olarak ta ülkede daha önce bozulmuş olan sosyal düzeni yeniden tesis etmek ve ülkeyi toplumsal bütünlüğe kavuşturucu adımlar atmak idi.

395-638 tarihleri arasında Bizans egemenliğinde kalan Mısır; Halife Hz. Ömer’in komutanı Amr b.

el-Âs tarafından 640’da ele geçirilen Mısır’ın 868’de Tolunoğulları egemenliğine kadar İslam Halifeliğinin kontrolünde kalan Mısır, siyasi ve kültürel anlamda büyük bir değişim yaşamıştır. İslam Halifeliğinden sonra Tolunoğulları (868 – 905), Abbasiler (905 - 935), Akşitler (935 - 969), Fatımiler Devleti (969 - 1171), Eyyubiler Devleti (1171 - 1250), Memlûk Devleti (1250 - 1517) ve 1517’de Yavuz Sultan Selim’in Ridaniye Savaşı ile Osmanlı egemenliğe girmiştir. 1517’den 1805’e kadar Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra Napolyon’un Mısır çıkarması (1798 - 1802), Mehmet Ali Paşa Hanedanı (1805 - 1882), İngiliz egemenliği (1882 -1922), Mısır Krallığı (1922 - 1952) ve Mısır Cumhuriyeti (1952) dönemlerini yaşamıştır.

SONUÇ

Roma döneminde Mısır’ ın içinde bulunduğu durum ve Augustos’ un bakış açısı, yetiştirilişi incelenmiştir. Roma’ nın iç siyasetinde yaşadığı sorunların Mısır’ a yansıması dikkate alınmış ve değerlendirilmiştir. Bizans’ ın içinde bulunduğu siyasi buhranlarda, Mısırdan giden askeri valinin oğlunun tahtı rahatlatışı dikkate alınmıştır. Mısır’ da İslam Halifeleri ’nin egemenliğinin başlamasıyla, siyasi ve kültürel anlamda farklı bir sürecin başladığı kavranmıştır.

KAYNAKÇA

Akşit, O. 1976. Roma İmparatorluk Tarihi, İstanbul.

Akşit, O. 1985, Roma Tarihi (M. Ö. 27-M. S. 395), İstanbul.

Alfred, C. 1944, The Egyptians, London

Altan, S. 1970. Roma Tarihinin Ana Hatları, İstanbul.

Amellie, K. 2009, Eski Çağ’da Yakındoğu, (çev. D. Şendil), İstanbul Bahar, H. 2010, Roma ve Bizans Tarihi, Konya.

Bahar, H. 2011, Eskiçağ Uygarlıkları, Konya Bahar,H., 2010, Roma ve Bizans Tarihi, Konya.

Baines, J. - J. Malek 1986, Eski Mısır, (çev. Z. Aruoba - O. Aruoba), İstanbul.

Bevan E. 1972, A History of Egypt under the Potolemaic Dynastry, London.

Bosch, C, 1940, Roma Tarihi’nin Ana Hatları. I. Kısım: Cumhuriyet, (çev. S. Atlan), İstanbul.

Bottéro, J. 2005, Eski Yakındoğu, (Sümer’den Kutsal Kitap’a ), Ankara.

Brewer, D. J. -E. Teeter 2011, Mısır ve Mısırlılar (çev. N. Uzan), Ankara.

Brown, E, 2000, Geç Antik Çağda Roma ve Bizans Dünyası, (çev. T. Kaçar), İstanbul.

Buze Ö. 1995, “Mısır Uygarlığı Hakkındaki Hurafeler ve Gerçekler”, Bilim ve Ütopya/18, İstanbul: 16-22.

Clark J. G. D. (1970, South-West Europe and North Africa, Cambridge Ancient History, Vol. I-1, Cambridge.

Cornell, T. -Matthews, 1988, Roma Dünyası (çev. Ş. Karadeniz), İstanbul: İletişim Yayınları Demircioglu, H. 1953, Roma Tarihi-I, Ankara.

Demircioğlu, H. 1987. Roma Tarihi, Ankara.

Desplancques, S. 2006, Antik Mısır, (Çev. I. Yerbuz), Ankara.

Dominique V. 1992, Eski Mısır’da Yaşam, İstanbul.

Euripides, 2007, Roma Tarihinin Özeti, (çev. Ç. Menzilcioğlu), İstanbul, Fayda M. 2007, “Hz. Ömer”, İslam Ansiklopedisi-34, Ankara: 44-51

Freeman, C. 2003, Mısır, Yunan ve Roma, Antik Akdeniz Uygarlıkları, (Çev. S. K. Angı), Ankara.

Grant, M. 2000, Roma’dan Bizans’a (çev. Z. Z. İlkgelen), İstanbul Grant, M., 1978, History of Rome, Londra

Gregory, E. Timothy 2011, Bizans Tarihi, (çev. E. Ermert), İstanbul.

Gündüz A. 2002, Mezopotamya ve Eski Mısır, İstanbul.

Harris, N., 2003, History of Ancient Rome, Londra.

Hornung, E. 2004_a, Mısır Tarihi, (Çev. Z. Akarsu Yılmazer), İstanbul.

Hornung, E. 2004_b, Mısır Bilime Giriş, (Çev. Z. Akarsu Yılmazer), İstanbul.

İnan, A. 1992, Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti, Ankara

İplikçioğlu, B. 1997, Eski Batı Tarihi-I Giriş, Kaynaklar, Bibliyografya, Ankara İplikçioğlu, B. 2007, Helen ve Roma Tarihinin Ana Hatları, İstanbul

Jones, R-K. Sidwell, 1997, The World of Rome. Cambridge.

Karapınar, L. 2011, Bizans Tarihi, (ed.) Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.

Köroğlu, K. 2011, Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi, (ed. K.Köroğlu), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları

Kuhrt, A. 2007, Eskiçağda Yakındoğu-II-II (M. Ö. 3000-330), (çev. D. Şendil), İstanbul.

Kuhrt, A. 2009, Eskiçağ’da Yakındoğu- I, İstanbul.

Küçükaşcı M.S. 2011, İslam Tarihi ve Medeniyeti-I, (ed.M.S. Küçükaşçı), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları

Lissner, I. 2006, Uygarlık Tarihi, (çev. A. Moran), İstanbul Mansel, M. 1942, İlk Çağ Tarihi, Ankara

Memiş E. 2006, Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Ankara.

Memiş, E. 2007, Eskiçağ’da Mezopotamya. Bursa.

Mieroop, M. V. D. 2006, Antik Yakındoğu’nun Tarihi, (çev. S. Gül), Ankara.

Milne J. G. 1924, A History of Egypt under Roman Rule, London.

Özçelik, N. 2004, İlk Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Ankara Petit, P. 1974. Histoire Generale de L’Empire Romain, Paris.

Roux, R Le, 2006, Roma İmparatorluğu, (çev. I. Yerguz), Ankara.

Scullard, H. H. 2003, A History of the Roman Oxford, Rutledge, London-New York Sear, D.R., 1987,The Emperors of Rome and Byzantium, Londra

Shaw, Ian, 2000, The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford

Tanilli, S. 1994, Yüzyılların Gerçeği ve Mirası (İnsanlık Tarihine Giriş-I: İlk Çağ), İstanbul Tekin, O. 2008, Eski Yunan Roma Tarihine Giriş, İstanbul

Telbert RJA. 1994, Atlas of Classical History, Routledge, Londra-New York Telbert RJA. 1994, Atlas of Classical History, Rutledge, London-New York The Cambridge Ancient History (1973-1994)

The Cambridge Ancient History, 1973-1994 The World of Rome, 1997

Titus Livius, 1992-2001, Roma Tarihi, Kitap-I-XXII, (çev. S. Şenbark), İstanbul.

Tomer C. 2004, “Mısır”, İslam Ansiklopedisi-29, Ankara: 559-563 Tyldesley, J. 2008, Mısır, (çev. L. Türer), İzmir.

Umur, Z. 1974, Roma Hukuku, İstanbul.

Vercoutter, J. 2003, Eski Mısır, (çev. E. Çaykara), İstanbul.

Wallis Budge, E. A. 2008, Antik Mısır Edebiyatı, Yazınsal Metinler, İzmir.

Wheeler, M. 2004, Roma Sanatı ve Mimarlığı, (çev. Z. Koçel Erdem), İstanbul.

William, H. M. 2005, Dünya Tarihi, (çev. A. Şenel), Ankara Yıldırım, R. 2000, Uygarlık Tarihi, İzmir.

Yıldırım, R. 2011, Eskiçağ Tarih ve Uygarlıkları, İzmir

KONUYA İLİŞKİN SORU ÖRNEKLERİ

6. Aşağıdaki Roma İmparatorlarından hangi iki hükümdar isimlerin takvim ay adlarına kendi isimlerini