İRTİKAP

İrtikap suçu kamu görevinden kaynaklanan nüfuzun kötüye kullanılmasıdır. “Memuriyet görevinin kötüye kullanılması irtikap suçunun esas vasıflarındandır. Bu sebeple suiistimal edilen yetkinin memuriyet vazifesi ile bir ilgisi mevcut değil ise suç irtikap değildir.”405

İrtikap suçu Ceza Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenmiştir. Kanunun ilgili maddesine göre irtikap suçu üç şekilde işlenebilir:

1-Nüfuzun kötüye kullanılması suretiyle, kişileri zorlayarak kamu görevlisinin bir yarar sağlaması,

2-Nüfuzu kötüye kullanılması suretiyle, hileli usullerle kişilerin yarar sağlamaya ikna edilmesi,

3-Kişilerin hatalarından dolayı yarar sağlanması, suretiyle işlenebilir. Birinci hale “açık irtikap” ikinci duruma “ikna yoluyla irtikap” üçüncü hale ise “dolaylı irtikap” denilmektedir.

765 sayılı Kanuna göre bu suç hem memuriyet sıfatının, hem de görevin kötüye kullanılması olarak düzenlenmekteydi.

“İrtikap (yiyicilik) suçu, geniş anlamda memuriyet sıfatını veya görevini kötüye kullanarak, memurun kendisine veya başkasına haksız çıkar sağlamasıdır.”406

Ancak 5237 sayılı Kanun kamu görevinin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılmasından bahsetmektedir. Yine 765 sayılı Kanun haksız menfaat temininden bahsetmekte iken, bu husus yeni düzenlemede yer almamıştır. Son olarak eski hükümlerde para ve sair menfaat kavramından bahsedilirken yeni mevzuat ile “yarar” kavramına yer verilmiştir. Bu hususlara suçun unsurları başlıklarında ayrıca yer verilecektir.

“Cebri irtikap suçu bir memurun görevine giren bir hususta görev veya sıfatını kötüye kullanarak ferdi yasa dışı yarar sağlamaya icbar etmesi ile oluşur. Fert

405 Erem/Toroslu, s.151. 406 Ulusoy, s.139.

baskı sonucu yararı sağlamıştır. Oysa maddi olayda 6831 Sayılı Yasanın 81. maddesi uyarınca orman suçlarının takibi ile görevlendirilen köy muhtarı sanığın kaçak orman emvali olduğunu bildiği ve bu sebeple yasal zeminde bulunmayan müştekiden onu orman muhafaza memurlarına bildirmemek karşılığında para alması şeklinde oluşan eyleminin TCK.nun 212/2. maddesinde yer alan rüşvet suçunu oluşturduğu gözetilmeden nitelendirmede yanılgıya düşülerek hüküm kurulmasının kanuna aykırı olduğu(na)…”407karar verilmiştir.

a. Suçun Faili

İrtikap suçu her şeyden önce kamu görevlileri tarafından işlenebilir. Zira bu suçun unsurlarından birisi kamu görevlilerinin nüfuzlarını kötüye kullanmalarıdır. “Bir kimsenin memuriyet sıfatını veya memuriyet vazifesini suiistimal edebilmesi için bu sıfat veya vazifeye meşru surette sahip bulunması lazımdır. Bu itibarla irtikap, bu sıfat veya vazife usulüne göre kendisine verilmiş bir kimse tarafından işlenebilir.”408

765 sayılı Kanunda kamu görevinin kötüye kullanılması ve nüfuzun kötüye kullanılması olarak iki farklı ifade kullanılmakta idi.

“Memurluk görevinin kötüye kullanılmasından maksat ... memurluk ödevinin kanun ve nizamın gösterdiği usul ve esaslardan başka suretle yapılmış olmasıdır. Örneğin, genel cerrah olan failin, istediği para mağdur tarafından verilmezse onu ameliyat yapmayacağını bildirerek onu manevi cebir altında tutup haksız menfaat temin etmesi(dir)”409

Görevin kötüye kullanılmasında kamu görevlisi o hizmeti yerine getirmekle görevlidir. Ancak görevini yaparken mevzuata aykırı olarak yarar sağlamaktadır.

“Memuriyet sıfatının kötüye kullanılması: Memurun görevine giren işler dışında memuriyet nüfuzunu kullanarak çıkar sağlamasıdır. Memuriyet unvan ve sıfatını suiistimal ederek kendi görevine dahil olmayan bir işi yerine getireceğinden bahisle menfaat elde etmesidir”.410

Kamu görevinden kaynaklanan sıfatın kötüye kullanılmasında ise, görevli o hizmeti yerine getirmekle görevli değildir.

407 Y. 5.CD 10.4.2003 tarih ve E.2002/4794, K.2003/2078 Sayılı kararı, www.yargitay.gov.tr, 09.03.2006. 408 Erem/Toroslu, s.153.

409 Dündar, s.89. 410 Ulusoy, s.140.

5237 sayılı Kanunda “Görevin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması söz konusudur. 765 sayılı Kanunda memuriyet sıfatı veya görevinin kötüye kullanmasından bahsedilmektedir. Nüfuz kavramı etkili olmak, başkalarını etki altına almak anlamlarına gelmekte olduğundan hem memuriyet sıfatının hem de görevinin şahsi çıkar amacıyla kötüye kullanılmasının irtikap suçunu oluşturacağını düşünülmektedir.

“Bu suç, ceza yasası uygulamasında ‘memur’ sayılanlarla, bağlı oldukları kuruluşların özel yasalarındaki hükümler uyarınca ‘yaptıkları görevden doğan’ suçlarda memurlar gibi cezalandırılmalarına olanak bulunan kuruluşların görevlileri tarafından işlenebilir.”411

b. Suçun Maddi Unsuru

Suçun maddi unsuru, görevinin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması suretiyle yarar sağlanması veya vaatte bulunulmasına zorlamadır.

765 sayılı Kanunun uygulanmasında “haksız menfaat” kavramına yer verilmekte idi. Sağlanan menfaat haksız bir çıkar değilse irtikap suçundan bahsedilemeyecekti. “Cebir Yoluyla İrtikap-Açık İrtikap suçunun oluşabilmesi için, memurluk sıfat ve görevinin kötüye kullanılmasının yanı sıra sağlanan menfaatin haksız olması gerekmektedir.”412

Haklı menfaat ne olabilir? Nüfuzun kullanılması ile haklı menfaatinin temini ne tür bir sorumluluk gerektirmektedir? “Memurun kendi alacağını veya yakınlarının haklı isteklerini görevini veya sıfatını kötüye kullanarak elde etmesi hali, yiyicilik olmayıp görevini kötüye kullanma veya kendiliğinden hak alma suçunu teşkil edebilecektir.”413

Oysa 5237 sayılı Kanun menfaatin haksız olmasından bahsetmemiştir. Görevin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması varsa ve bunun karşılığında zorlama yada ikna veya mağdurun yanılmasından istifade ile yarar sağlanıyorsa irtikap suçu vardır demektir. Ayrıca menfaatin haksız olması aranmayacaktır.

Suçun maddi unsurunu çıkar sağlanması oluşturmaktadır. Bu çıkar 765 sayılı Kanunda para veya sair şeyler olarak tanımlanmışken, 5237 sayılı Kanunda yarardan

411 Çetin, s.594.

412 Dündar, s.189. 413 Ulusoy, s.141.

bahsedilmektedir. O halde maddi niteliği olmayan bir takım yararların da bu hükme girebileceği düşünülmelidir.

c. Suçun Manevi Unsuru

Suçun manevi unsuru kasttır. Kamu görevlisi tarafından bilerek ve isteyerek kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya menfaat vaadine bir kimsenin zorlanmasıdır. Suçun taksir ile işlenmesi mümkün değildir.