HEDİYE

Kamu görevlilerine verilen hediyenin maddi bedel karşılığı bir yolsuzluk olup olmadığı hususunda tereddüt vardır. Bu yüzden hediye konusuna da bu bölümde yer verilmiştir.

a. Hediye Kavramı

Hediye değeri ne olursa olsun ekonomik anlamı olan bir malın bir başkasına verilmesidir. Hediyenin kapsamı Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te321 belirtilmiştir:

“Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır.”322

İslam Hukukunda da hediye konusu geniş biçimde ele alınmıştır: “İslam Hukukunda rüşvet ile hediye arasındaki sınır oldukça bellidir. Hediye, hem alan hem de veren bakımından arada bir hukuki yakınlaşma doğuran ve kanunsuz bir işin yapılması ile ilgisi bulunmayan şeylerdir. Ayrıca hediyeye karşılık vermekte vaciptir. Fakat ...rüşvet, kanuna (şeriata) aykırı herhangi bir işi yaptırmak için sağlanan maddi menfaatlerdir.”323

Burada, öncelikle kamu görevlileri tarafından alınacak hediyenin hukuki durumunu belirlenecektir. Devlet Memurları Kanunu memurlar için hediye alma yasağı getirmiştir. Kanunun 29. maddesinde bu husus aşağıdaki gibi ifade edilmiştir: “Devlet memurlarının

320 DDKB İnceleme Raporu, s.22.

321 _{Yönetmelik, 13.4.2005 tarih ve 25785 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.} 322 Yönetmelik m.15.

doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.”

Yine aynı Kanun 10. maddesinde amirlerin görev ve sorumluluklarını belirlemiştir. “Amir, ...maiyetindeki memurdan hususi bir menfaat temin edecek bir talepte bulunamaz, hediyesini kabul edemez ve borç alamaz.”

O halde devlet memurları hiçbir şekilde hediye kabul edemezler. Hediye yasağı doğal olarak memuriyet görevine ilişkindir. Ancak kamu görevlileri de yakınlarından hediye alabilirler. Velev ki görevi ile ilgili olmasın.

Kamu görevlilerine hediye verilmesi hususu Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğinin 15. maddesinde ele alınmıştır. “Kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel ilkedir.”

Burada dikkati çeken husus artık yönetmelikle yasak kavramının kaldırıldığı, bunun yerine prensip itibariyle hediye alınmaması gereğinin ifade edildiğidir. Bu ifadeden bazı hallerde hediye alınabileceği anlamı çıkarılmaktadır. Zaten yönetmelikte de bu istisnalar ayrıca sayılmıştır:

Kitap, dergi, makale vs; halka açık etkinliklerde kazanılan hediyeler; herkese açık konferans vb. etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler; tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri yasak kapsamı dışında değerlendirilmiştir. Bu noktada birkaç hususu belirlemekte fayda vardır. Yönetmeliğe göre kamu görevlilerinin görevleri ile ilgili olarak aldığı hediyelerin ancak sembolik değeri olacaktır. Değeri fazla olan hediyeler alınmayacaktır. Ancak yönetmelikte kamu görevi ile ilgili olmayan bir takım hususlara da yer verilmiştir. Kamu görevlisinin halka açık bir yarışmada kazandığı ödül yada finans kurumlarından alacağı kredinin kamu görevi ve etikle ilgisi bulunmamaktadır. Yönetmeliğin amacı kamu görevlilerinin etik davranışlarını düzenlemektir. O halde yarışmada kazanılan ödül yada finans kurumundan alınan kredi bu yönetmeliğin konusu olmamalıdır.

Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan hediyeler, borç ve krediler yada mal alımlarında piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler yasak kapsamı içerisinde değerlendirilmiştir.

3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununda ise kamu görevlilerinin yabancı devlet veya kuruluştan, net asgari ücretin on katı değerini aşmayan hediyeleri alabileceğine ilişkin düzenleme bulunmaktadır.

Yukarıdaki mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde kamu görevlilerinin alabilecekleri sembolik değerdeki hediyelerin bir istisnası olarak yabancılar tarafından verilen hediyeler gösterilebilir. Ancak bunun da belli şartları vardır. Bu hediyeler milletlerarası protokol, mücadele veya nezaket kaideleri uyarınca verilecek, on aylık net asgari ücret tutarını aşmayacaktır. Bu tutarı aşan hediyeler kendi kurumlarına bir ay içinde teslim edilmek zorundadır.

Kanunda bu tutarı aşan hediyelerin teslim edilmemesi durumunda yapılacak işlem açık değildir. Bu tutarı aşan hediyelerin teslim edilmemesinin karşılığı haksız mal edinme olarak değerlendirilmelidir.

Zira 3628 sayılı Kanun’a göre “Kanuna veya genel ahlaka uygun olarak sağlandığı ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaşantısı bakımından geliriyle uygun olduğu kabul edilemeyecek harcamalar şeklinde ortaya çıkan artışlar, bu Kanunun uygulanmasında haksız mal edinme sayılır.“324 Kanunda belirlenen tutarın üzerindeki hediyeler Kanuna uygun olarak elde edilmemiş mallardan olup, haksız mal edinme sayılmalı, aynı Kanununun 13. maddesine göre kamu görevlisi cezalandırılıp 14. maddeye göre hediye zor alıma tabi tutulmalıdır.

3628 sayılı Kanun ile getirilen hediyeye dair istisna yurtdışı ilişkilerinden kaynaklanan hediyelerdir. Kanunda yurtiçinden verilecek hediyelere ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak yurt içinden verilecek hediyelerde 657 sayılı Kanun’un hediye alma yasağı uygulanacağı düşünülmektedir. Burada tespit edilmesi gereken bir nokta da 3628 sayılı Kanunun kapsamının çok daha geniş olduğudur. 3628 sayılı Kanun’un kapsamında bakanlar kurulu üyeleri de bulunmasına karşılık325 657 sayılı Kanun sadece devlet memurlarına uygulanacaktır.

Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte de 657 sayılı Kanun’a paralel düzenlemeler yapılmıştır.”326

324 3628 Sayılı Kanun m.4.

325 3628 Sayılı Kanun m. 2. 326 Yönetmelik m. 2.

b. Hediye-Rüşvet Farkı

Hediye ve rüşvet farkını belirlerken, ilk planda hediyenin legal, rüşvetin ise illegal olduğu akla gelmektedir. Kamu görevlilerine hediye verilmesi ile rüşvet verilmesi arasında çok ince bir çizgi bulunmaktadır. Kamu görevlisine verilen mal veya eşyanın hangileri ya da hangi miktar da olanları hediye sayılacaktır? Elbette hediyenin sosyolojik olarak anlamı ile rüşvetin hukuki olarak anlamı birbirinden farklılıklar içermektedir.

Burada ilk akla gelen husus verilen hediyenin değeri ile ilgilidir. Denilebilir ki mal veya eşyanın değeri yüksek ise ve karşılığında bir kamu görevi yapılıyorsa bu rüşvettir. Gerçekte Etik Yönetmeliği de bu hususu öncelikle değer kavramı ile açıklamaktadır. Eğer verilen malın sadece sembolik değeri varsa hediyedir. “Eğer bireysel hediyeler, alanın davranışları üzerinde marjinal etkiye sahip olmak için yeterli büyüklükte ise karşılığını bekleme (quid pro quo) içinde gizlidir.”327

Her ülke kültürü rüşvet ve hediyeyi farklı algılamaktadır. Gerçekte ülkelerdeki kültürel ve sosyolojik düzeydeki algılama farklarının ne olduğu hukuk açısından çok önem arz etmemektedir.

“1996 yılında Kanada Yüksek Mahkemesi, (The Supreme Court of Canada) Kanada Ceza Kanununa göre kabul edilemez olarak düşünülen hediyenin, çalışan tarafından rüşvet amacıyla alınmış olduğu sonucuna varılamayacağına hükmetmiştir. Şu kadar ki, çalışanın hediye verenin hükümetle bir işi olduğunu bildiğinin ve amirinden hediyeyi kabul etmek için izin almadığının kanıtlanması hediyenin kabulü suç oluşturur.”328

“(Finlandiya) 1996 Yılında Ombudsman, Merkezi Suç Polisine Lapland’daki Water Right Mahkemesi’nin üyeleri arasında rüşvet şüphelilerini araştırmayı emretti. Onlar güç istasyonlarının yapımı ile ilgili bir değerlendirme yapmışlardı. Bu değerlendirme veya inceleme sırasında, kendileri namına pozitif kararlar uman firmalar inceleme alanına bir gezi düzenleyip ağırlama yaptılar. Yüksek Mahkeme, 6 seyahati birlikte incelenen Water Right Mahkemesinin üyelerini cezalandırdı. 2 üyesi 20-30 dolarlık öğle yemeği yemişler içecek içmişlerdi. Bir üye (grubun başkanı) 500 dolarlık. Mahkeme seyahat sırasında firma tarafından sunulan ve temel düşüncesi müşterek bilgi değişimi olan öğle yemeği ve birayı tartıştı. Bu yemeğin devlet memurlarında ve otoritelerde güveni azaltmayacağını tartıştı. Fakat, mahkemenin gerçek konusu olan, alana yapılan seyahat sırasında alkollü içecek ve öğle yemeği almak, güveni azaltabilirdi. Güven, boş zamanda, boş zaman aktivitesi

327 Ackerman, s 93. 328 Kernaghan, s.94.

olarak yapılmış olmasına karşın, seyahat sırasında azalmıştır. Çünkü devlet memuru için tatil sırasında da yarar sağlaması yasaktır. Mahkeme ayrıca, eşin kayak seyahatine katılmasından (ayrıca ağırlandı ve kendisinin harcamaları ödendi), negatif faktör olarak bahsetti. Bir taraftan Yüksek Mahkeme Water Right Mahkemesinin mühendis olan iki üyesi için azalan güveni tespit etmenin zor olduğunu tartıştı, çünkü konukseverlik eski bir gelenekti. Diğer taraftan, mahkeme mahkemeye sunulan yarara ve bunun seyahati yakışıksız kıldığına işaret etti.”329

Burada hediye ile rüşvet tanımının karşılaştırılması uygun olacaktır. Rüşvet suçu, Ceza Kanununun 252. maddesinde tanımlanmıştır.“Rüşvet, bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle vardığı anlaşma çerçevesinde bir yarar sağlamasıdır.”

Rüşvet eyleminde bir kamu görevinin rüşvet veren lehine kullanımı ile bir ekonomik değer değiştirilmektedir. Ancak hediyede bir karşılıklılık yoktur. Ayrıca rüşvet olgusunda rüşvet alanla verenin bir anlaşması söz konusudur. Bu anlaşma kamu görevinin kanuna aykırı kullanımı üzerinedir. Çoğunlukla elde edilen yarar önemli miktarları ifade eder.

O halde rüşvet kanunlarla yasaklanmış ve müeyyideye bağlanmış bir suçtur. Kamu görevlisi bilinçli olarak rüşvet verenle yaptığı anlaşma gereği, kamu görevini kanuna aykırı olarak yerine getirmektedir. Hediyede ise böyle bir yarar değişimi yoktur. Verilen mal sembolik niteliktedir.