GÜMRÜKLERDE YOLSUZLUK

TESEV’in araştırmasına göre gümrüklerde yolsuzluk algılaması 7.6 ile en çok yolsuzluk yapılan alanlardan biri olarak algılanmaktadır. Yine Gümrük Müsteşarlığı tarafından Anadolu Üniversitesi’ne gümrükçüler arasında yaptırılan ankette aşağıdaki sonuçlar çıkmıştır:

“Çalışanların gözüyle rüşvet konulu ankette ‘Gümrük teşkilatında rüşvet oldukça yaygındır’ şeklindeki soruya merkez teşkilatında bulunanların toplam yüzde 59.1’i ‘katılıyorum’ veya ‘kesinlikle katılıyorum’ şeklinde yanıt verdi. Taşra teşkilatından bu oran yüzde 36.3 olarak belirlendi”457

Gümrüklerin kontrolü bir ülkenin ekonomik düzeninin işleyişi açısından son derece önem arz etmektedir.

“Yolsuzluğa bulaşmış bir gümrüğün: Devlete düzgün bir şekilde aktarılması gereken gelirleri sağlayamayacağı, yasadışı işlemlere karşı mücadeleyi zaafa uğratacağı, meşru uluslararası ticaretin artmasını ve iktisadi kalkınmayı engelleyeceği açıktır.

Bu nedenle, gümrükler, yolsuzlukla mücadelede öncelikli alanlar arasındadır.”458

Basında ülke tarihinin en büyük gümrük kaçakçılığı olarak yer alan Paraşüt Operasyonu günlerce kamuoyu gündemini meşgul etmiştir.

“Türkiye tarihinin en büyük hayali ihracat yoluyla yapılan gümrük kaçakçılığı ve yolsuzluğu olayı ortaya çıkarıldı. Emniyet Genel Müdürlüğü Organize Suçlar ve Kaçakçılık Dairesi, dört aydır Akdeniz ve Güneyoğu'daki bazı gümrüklerden Türkiye'ye milyonlarca dolarlık mal sokulduğunu belirledi. Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde ‘merkezden’ gerçekleştirildiği için ‘Paraşüt Operasyonu’ olarak nitelendirilen operasyona birçok siyasetçinin ve bürokratın adının karıştığı bildiriliyor. Operasyonlar sonucunda, Gaziantep'in ünlü işadamı, A. Holding'in sahibi Y. A. ve 17 adamı gözaltına alındı.”459

457 07.02.2002 tarihli Milliyet Gazetesi -Ekonomi Bölümü- “Evet Biz Rüşvetçiyiz” başlıklı yazı http.//www.milliyet.com/2002/02/07/ekonomi/eko07.html.

458 TBMM Meclis Araştırması Komisyon Raporu, s.143-144.

459 Bayer Yalçın, Türkiye'nin En Büyük Gümrük Soygunu, http.//arsiv.hurriyetim.com.tr/ hur/turk/00/05/28/turkiye/00tur.htm.

Yine Kapıkule Gümrüğü’nde meydana gelen kaçakçılık ve rüşvet hadisesi sebebiyle çok sayıda kamu görevlisi göz altına alınmıştır.460

“Yaklaşık 300 milyon dolarlık sigara ve içki kaçakçılığıyla ilgili olarak, gizli kamerayla yürütülen operasyon sonuçlandı. Kapıkule´de görevli 58 gümrük memuru ile 28 polis memuru gözaltına alındı, 44 kişi tutuklandı. Çalışmalar üç ay önce başladı. Gümrük binalarındaki 27 elektrik sobasına gizli kamera yerleştirildi, telefon dinlemeleri gerçekleştirildi.

Zanlılar, ‘Suç işlemek amacıyla çete oluşturmak’, ‘rüşvet’ ve ‘irtikap’la suçlanıyor. Gümrük memurları ve polislerin, yurtdışından giriş yapanlardan aldıkları rüşvetleri, evrakın arasına koyarak daha sonra bir kasaya yerleştirmeleri ve mesai bitiminde de kasadan çıkararak bir masanın ortasında paylaşmaları da gizli kamera görüntülerinde yer aldı.”

Yargıtay 5.CD’sinin, 13.4.2001 tarih, E: 2000/5233 ve K: 2001/2365 sayılı kararıyla; “Sarp Gümrük Kapısından yurda giriş-çıkış yapanların sağlık kontrolü ile görevli sanık D. K'nın görevi cümlesinden olarak pasaportlara menfaat karşılığı ‘sağlık kontrolü yapılmıştır’ kaşesini bastığını ikamet vizesi biten Rus Uyruklu İnga Tıshkova'dan öğrenen güvenlik kuvvetlerinin, sanığın yakalanması ve suç niteliğinin tespiti için anılan muhbire önceden seri numaraları alınan paraları vererek sanıkla görüşmelerinin sağlandığı, Amerikan Doları rüşvet karşılığında ‘sağlık kontrolü yapılmıştır’ kaşesini vuran sanığın da yapılan operasyonla parayla birlikte yakalandığı, oluşa uygun şekilde mahkemece de kabul edilmiş olması karşısında; eylem rüşvet teklifinin kabul edilmemesi ve sanığın yakalanması amacıyla yapılan anlaşmanın serbest irade ürünü olmaması nedeniyle rüşvet anlaşmasının oluşmadığı nazara alındığında, rüşvet almaya eksik kalkışma niteliğinde bulunduğu(na);”461 karar verilmiştir.

a. Hayali İhracat

Gümrüklerde gerçekleştirilen yolsuzluk türlerinden birisi de “hayali ihracat” yolsuzluğudur. Ancak hukuki anlamda hayali ihracat başlı başına bir yolsuzluk çeşidi değildir. Eğer bir kamu görevlisinin menfaat karşılığında hayali ihracata göz yumması, yada kolaylaştırması söz konusu ise yolsuzluk suçu meydana gelecektir.

460 _{“Kapıkule Gümrüğü’nde Kaçakçılık ve Rüşvet” başlıklı haber, http://www.devletim.com/} gundem.asp?konu=25, 23.12.2005.

b. Hayali İhracat Usulleri

Hayali ihracat çeşitli şekillerde gerçekleştirilebilir.

“aa. Mal çeşidini yanlış bildirme

Bu yöntemde hiç para etmeyen şeyler ihraç malı diye yollandığı gibi az değerli mallar, daha çok değerli mallar olarak da deklare edilebilir. Amaç yüksek teşvikli bir mal kalemini ihraç etmiş göstermektir.

bb. Mal fiyatını yanlış bildirme

Bu yöntemde ille de yüksek teşvikli bir mal kalemi bulunması gerekmez. Basitçe, her çeşit malın değeri şişirilir. (Özellikle ihracatta farklı mallara farklı vergi iadesi kalkınca üstteki yöntemin bir gereği kalmamıştır.)

cc. Miktarla oynama:

Bu kez mal çeşidi ve birim değeri doğrudur; ancak gerçekte gönderilenden çok daha fazla miktarda mal ihraç edilmiş gösterilerek toplam değer şişirilir. dd. Tümden sahtecilik

Fatura veya beyannamede bir şeyi tahrif etmenize de gerek yoktur. Yapılan şey tümüyle sahte evraklar düzenlemektir. Ne mal vardır, ne ihracat; bütün evraklar sahte olarak düzenlenmiştir.

ee. Off-shore'lar ve serbest bölgeler

Hayali ihracatta her zaman kayıt dışı para ve dövize ihtiyaç vardır. Zira döviz gelecek ki vergi iadesi alınsın. Yine daha az kayıt altında mal hareketleri ile naylon fatura operasyonları gerekir. Bunları Türkiye'de kolayca yapsanız da karşı ayak ülkelerde de giderek kara para denetimleri artmıştır. O zaman size vergi cenneti

bölgelerde şirketler ve bol bol off-shore hesap lazımdır. Serbest bölgelerde kurduğunuz şirketlere mal ve para gönderip denetim dışı kalabilirsiniz.”462

Hayali ihracat konusunda basında yer alan bir haberde operasyona “Balina Operasyonu” adı verilmekte idi.

“İzmir Mali Şube ekipleri, 50 trilyonluk hayali ihracat olayını ortaya çıkardı. Aralarında 6 tekstil şirketin yöneticisi, 3 yeminli mali müşavir, 1 Vergi Mahkemesi emekli yargıcının bulunduğu toplam 20 kişi gözaltına alındı. Polis İzmirli tanınmış işadamı M. N. da arıyor... Toplamı 50 trilyon lirayı bulduğu belirlenen hayali ihracat ve naylon fatura sahtekarlığıyla ilgili operasyona, boyutların büyüklüğü nedeniyle ‘Balina Operasyonu’ adı verildi. Gözaltında tutulan ve hayalici şirketin yeminli mali müşaviri olduğu belirtilen İzmir eski defterdarı G. H., ...Büyükşehir Belediye Meclisi'nde görev yaptı. “463

“Gümrükler İşbirliği Konseyi’nin ‘Gümrük Kapılarında Dürüstlük ile İlgili İlkeler’ deklarasyonu, gümrüklerde yolsuzlukla mücadele konusunda bu güne kadar geliştirilmiş en uygun önlemler demetini içermektedir.

Sözkonusu deklarasyonda yer alan toplam 12 ilke, Gümrük Müsteşarlığı tarafından bir eylem planı haline getirilmeli ve eylem planı dahilinde yapılan mevzuat çalışmaları, pilot uygulamalar ve diğer etkinlikler, üç ayda bir adli ve idari soruşturma istatistikleriyle birlikte, Başbakanlığa veya Gümrük Müsteşarlığının bağlı bulunduğu Devlet Bakanlığına raporlanmalıdır.”464