İnternet Kullanım Motivasyonları Faktör Analizi

Ankette yer alan ve çeşitli internet kullanım nedenlerini içeren 41 maddelik motivasyon skalası, denekleri internete yönelten motivasyonların belirlenebilmesi amacıyla faktör analizine tabi tutulmuştur. Faktör yapısının ortaya çıkarılmasında, bütün değişkenlerdeki maksimum varyansı açıklaması beklenen Temel Bileşenler Metodu (Principal Compenents) kullanılmıştır. Kullanılan ölçeğin güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alpha 0.9364 olarak gerçekleşmiştir.

Faktör analizinin güvenilirliği konusunda; örneklem uygunluk ölçütü olarak hesaplanan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri .914 ve küresellik sınama testi olarak kabul edilen Barlett’s Test of Sphericity: 10971,282 (Sig=.0,00) ile anlamlı bulunmuştur. Bu iki test, üzerinde çalışılan örneklemin büyüklüğünün ve verilerin faktör analizi için uygun olduğu sonucunu ortaya koymaktadır.

Tablo 36: Kullanım Motivasyonları Faktör Analizi KMO ve Barlett’s Testi

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. ,914 Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 10971,282

df 820

Sig. ,000

Öz değeri 1’den büyük olan ve faktör yükü .5 ve üzeri değişkenler faktör boyutlarını yorumlamada kullanılmıştır. Faktör analizi, kullanıcılar için toplam varyansın yüzde 62.106’sını açıklayan 9 faktör boyutunun ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Rotasyona uğramış (Varimax) bileşen matrisi incelendiğinde (Tablo 39) faktörlere atanan değişkenler ve faktör yükleri aşağıdaki gibidir. Bu bağlamda ortaya çıkan motivasyon faktörleri aşağıda kısaca incelenmektedir.

a. Faktör 1 (Sohbet/Etkileşim)

Birinci faktör “Sohbet/etkileşim” olarak tanımlanmış olup, toplam varyans içindeki payı yüzde 9,689’dur. Birinci faktöre ilişkin olarak atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 37: Faktör 1’e Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Mean

Yakın çevremle int. üzerinden sohbet ediyorum ,771 3.2114

Arkadaşlarımla daha iyi görüşebiliyorum ,700 3.2345

Dost ve ark.çevremle ilişkilerimi zinde tutabiliyorum ,694 3.2007 Uzun zamandır haber alamadığım arkadaş ve akrabalarıma ulaşıyorum ,668 2.9929 Insanlarla sohbet edebiliyorum ,648 3.2647

Arkadaş sohbetlerine yabancı kalmıyorum ,611 2.6554

İlgili faktörler dikkate alındığında, bu grubun internet üzerinden aile, arkadaş, akraba gibi yakın çevresiyle iletişim/etkileşim kurma motivasyonları ile bu ortama yöneldikleri görülmektedir. Bu bakış açısıyla deneklerin internet kullanımında ortaya çıkan öncelikli motivasyon, “sohbet etmek” (etkileşim) olarak ortaya çıkmaktadır.

b. Faktör 2 (Günlük Gerilimlerden Kaçma)

İkinci faktörün toplam varyans içindeki payı yüzde 9.680’dir. İkinci faktöre atanan değişkenler dikkate alındığında bu grubun internete daha çok “günlük gerilim ve sorunlardan kaçmak” motivasyonları ile yöneldikleri görülmektedir. İkinci faktöre ilişkin olarak atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 38: Faktör 2’ye Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Günlük gerilim ve sorunlardan uzaklaşabiliyorum ,722 2.6590 Kendimi yalnız hissettiğimde arkadaş oluyor ,656 2.6412 Dertlerimi sıkıntılarımı unutturuyor ,627 2.5382 Sıkıldığımda zamanın geçmesini sağlıyor ,582 3.3357

Çok heyecanlı ,563 2.5648

Tablo 39: İnternet Kullanım Motivasyonları Rotasyonlu (varimax) Temel Bileşen Matrisi

FAKTÖRLERE ATANAN DEĞİŞKENLER FAKTÖRLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Yakın çevremle int. Üzerinden sohbet ediyorum ,771 Arkadaşlarımla daha iyi görüşebiliyorum ,700 Dost ve ark.çevremle ilişkilerimi zinde tutabiliyorum ,694 Uzun zamandır haber alamadığım arkadaş ve akrabalarıma

ulaşıyorum ,668

Insanlarla sohbet edebiliyorum ,648 ,421 Arkadaş sohbetlerine yabancı kalmıyorum ,611 Günlük gerilim ve sorunlardan uazklaşabiliyorum ,722 Kendimi yalnız hissettiğimde arkadaş oluyor ,656 Dertlerimi sıkıntılarımı unutturuyor ,627 Sıkıldığımda zamanın geçmesini sağlıyor ,327 ,582

Çok heyecanlı ,563

Neşelendiriyor ,501 ,325

Mükemmel bir bilgi kaynağı ,689 Yeni şeyler öğreniyorum ,666 Okul/ders ödevlerimi yapabiliyorum ,649 ,311 Öğrenmeme yeni bir bakış açısı getiriyor ,643 Kütüphanede bulamadığım bilgileri bulabiliyorum ,613 Ilginç şeyler bulabiliyorum ,561 Bilgilerimi başkalarıyla paylaşabiliyorum ,367 ,376 ,359 Dünyadan farklı insanlarla konuşabiliyorum ,822 Yabancı ark. Edinip yabancı dil bilgimi geliştirebiliyorum ,773 Seyahat satın alma rezervasyon işlm. Gerçekleştiriyorum ,582 ,319 Yeni insanlarla tanışıyorum ,445 ,557 E-posta arkadaşları edinebiliyorum ,362 ,491 Satın alacağım/satacağım ürünleri inceleyebiliyorum ,345 ,357 Cinsel içerikli sitelere ulaşabiliyorum ,873 Erotizm konulu resim/videolara bakabiliyorum ,844 Cinsel hayata dair bilgiler elde ediyorum ,723 Zamanımı en iyi şekilde değerlendirebiliyorum ,636 Geleceğe dönük beklenti ve yatırımlarım için projeksiyon

sağlıyor ,339 ,634

Çok eğitici ,488 ,599

Yapacağım daha iyi bir iş yok ,321 ,356 ,366 Oyun oynayabiliyorum ,726 Oyunlar hakkında bilgi ediniyorum ,702 Çok eğlenceli ,495 ,313 ,513 Gerçek ismimi kullanmama gerek kalmıyor ,788 Farklı kimlik ve karakterlerle int.te yer alabiliyorum ,678 Istediğim her şeyi özgürce yapabiliyorum ,415 Ücretsiz program ve yazılımlar indirebiliyorum ,592 Ihtiyaç duydgm resim, ses, animasyon dosyalarını

buluyorum ,463 ,481

Başka türlü ulaşamayacağım şeylere ulaşıyorum ,395 ,321 ,441 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a Rotation converged in 11 iterations.

c. Faktör 3 (Bilgi arama/öğrenme)

Üçüncü faktör “Bilgi arama/öğrenme” olarak tanımlanmış olup, toplam varyans içindeki payı yüzde 9.542’dir. Üçüncü faktöre ilişkin olarak atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 40: Faktör 3’e Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Mükemmel bir bilgi kaynağı ,689 3.8295

Yeni şeyler öğreniyorum ,666 3.6341

Okul/ders ödevlerimi yapabiliyorum ,649 3.9751 Öğrenmeme yeni bir bakış açısı getiriyor ,643 3.4316 Kütüphanede bulamadığım bilgileri bulabiliyorum ,613 3.5204 Ilginç şeyler bulabiliyorum ,561 3.7442

Üçüncü faktöre atanan değişkenler, bu tipe dahil olan kullanıcıların interneti “bir bilgi kaynağı” pozisyonunda değerlendirdiklerini ortaya koymaktadır. Denekler; öğrenmek, ders yapmak, bilgi aramak temel motivasyonları ile internete yönelmektedirler.

d. Faktör 4 (Arkadaşlık/Yenilik arayışı)

Dördüncü faktör “arkadaşlık/yenilik arayışı” olarak tanımlanmış olup, toplam varyans içindeki payı yüzde 7,115’tir. Dördüncü faktöre atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 41: Faktör 4’e Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Dünyadan farklı insanlarla konuşabiliyorum ,822 2.4192 Yabancı arkadaş edinip yabancı dil bilgimi geliştirebiliyorum ,773 2.1172

Seyahat satın alma rezervasyon işlm. gerçekleştiriyorum ,582 2.4600

Yeni insanlarla tanışıyorum ,557 2.4316

Dördüncü faktördeki değişkenler dikkatlice incelendiği zaman, bu tip kullanıcıların özellikle yeni olan şeylerle ve “arkadaşlık” temelinde motivasyon arayışında oldukları görülmektedir. Yeni insanlarla tanışabilmek, dünyadan farklı insanlarla konuşabilmek gibi motivasyonlar bu faktör grubu açısından ön plandadır. Dördüncü faktör içerisinde yer alan “Seyahat satın alma/rezervasyon işlemlerini gerçekleştiriyorum” ifadesi ise ölçek içerisinde, online alışveriş/ticari faaliyetlere ilişkin motivasyonlardan biri olarak düşünülmüştür. Bu tür bir ifadenin bu kategori içerisinde yer alması ise ancak “yenilik” kavramı temelinde bir motivasyon olarak düşünülmelidir.

e. Faktör 5 (Fantezi/cinsellik)

Beşinci faktöre ilişkin motivasyon ifadelerine bakıldığında, bu durumun internete özgü bir durum olduğu görülmektedir. Faktör toplam varyansın yüzde 6.435’ini açıklamaktadır. Dördüncü faktöre atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 42: Faktör 5’e Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Cinsel içerikli sitelere ulaşabiliyorum ,873 1.6377 Erotizm konulu resim/videolara bakabiliyorum ,844 1.6359

Cinsel hayata dair bilgiler elde ediyorum ,723 2.2256

Faktör 5’te bir araya gelen değişkenler incelendiğinde; cinsellik ve erotizm motivasyonlarının ön plana çıktığı dikkati çekmektedir. Cinsel içerikli sitelere ulaşım, erotizm konulu video/resimlere bakmak, cinsel hayata dair bilgi edinmek gibi motivasyonlar, insanların kolaylıkla dışa vuramayacağı konular olarak bilinmektedir. Deneklerin verdikleri cevap ortalamalarının oldukça düşük çıkması da bu konuların Türk toplumunda “tabu” olarak algılanmaya devam ettiğini göstermektedir.

f. Faktör 6 (Zaman geçirme)

Altıncı faktörün toplam varyans içindeki payı yüzde 5.256’dır. Altıncı faktöre atanan değişkenlere bakıldığında, anket formu oluşturulurken farklı motivasyon kaynakları olarak düşünülen değişkenlerin bir araya toplandığı görülmektedir. İnternete yönelimde bu faktörün genel karakteristiğinin ise, boş zamanlarında alternatif kaynak arayışındaki bireylerin eğitim ve geleceğe dönük beklentilerini karşılama eğilimi olduğu görülmektedir. Bu bakış açısı altında faktörün “vakit geçirme” olarak adlandırılması uygun görülmüştür.

Tablo 43: Faktör 6’ya Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Zamanımı en iyi şekilde değerlendirebiliyorum ,636 2.6359 Geleceğe dönük beklenti ve yatırımlarım için

projeksiyon sağlıyor

,634 2.6483

g. Faktör 7 (Oyun/eğlence)

Yedinci faktör “oyun/eğlence” olarak tanımlanmış olup, toplam varyans içindeki payı yüzde 5,242’dir. Dördüncü faktöre atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 44: Faktör 7’ye Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Oyun oynayabiliyorum ,726 2.8171 Oyunlar hakkında bilgi ediniyorum ,702 2.6519

Çok eğlenceli ,513 3.2824

Yedinci faktöre atanan değişkenler, bu tipe dahil olan kullanıcıların interneti “bir eğlence ve oyun kaynağı” pozisyonunda değerlendirdiklerini ortaya koymaktadır.

h. Faktör 8 (Gerçekten kaçış/özgürlük arayışı)

Sekizinci faktöre ilişkin motivasyon ifadelerinin “gerçekten kaçış/özgürlük arayışı” olarak tanımlanabileceği görülmektedir. Faktör toplam varyansın yüzde 4.959’unu açıklamaktadır. Dördüncü faktöre atanan değişkenler ve ortalamaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Tablo 45: Faktör 8’e Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Gerçek ismimi kullanmama gerek kalmıyor ,788 2.4227 Farklı kimlik ve karakterlerle internette yer alabiliyorum ,678 2.2433

Istediğim her şeyi özgürce yapabiliyorum ,415 2.9094

Sekizinci faktöre atanan değişkenler incelendiğinde bu tipe özgü motivasyonlarla internette yer alanların farklı kişilik tiplerine bürünerek ortamda yer almayı tercih ettiklerini ortaya koymaktadır. Kimliksizlik (anonymity) arayışı internete özgü bir motivasyondur (Papacharissi ve Rubin, 2000; Ebersole, 1997). İnterneti bir özgürlük ortamı olarak algılayarak, farklı isim ve kişilik rolleri içerisinde bu ortamda yer alan bireyler, gerçek kimliklerini açık etmeden sitelere üye olmakta, sohbet gruplarında yer almakta ve özgürce düşüncelerini dile getirmektedirler. Bireyler bu yolla belirli sosyal riskleri azalttıkları kanısını taşımaktadırlar. Cinsiyet, ırk, yaş, fiziki durum konusunda kullanıcılarını açık etmeyen internet ortamında (Ebersole, 1997), bireyler istedikleri türden bir kişilik tipine bürünmeleri mümkün gözükmektedir.

ı. Faktör 9 (yükleme/download)

Dokuzuncu faktör toplam varyansın yüzde 4.188’ini açıklamaktadır. Aşağıdaki değişkenlerle ifade edilen bu faktörün “yükleme/download” motivasyonu altında tanımlanabileceği görülmektedir.

Tablo 46: Faktör 9’a Atanan Değişkenler ve Ortalamaları

Faktör Ortalama

Ücretsiz program ve yazılımlar indirebiliyorum ,592 3.4813 Ihtiyaç duyduğum resim, ses, animasyon

dosyalarını buluyorum ,481 3.8366 Başka türlü ulaşamayacağım şeylere ulaşıyorum ,441 3.4583

Dokuzuncu faktör içerisinde gruplandırılan değişkenlerden yalnızca birisi faktör yükü bakımından .5’in üzerindedir. Genel faktör değerlendirmelerinde .5’in altında olan değişkenler devre dışı bırakılmıştı ancak internete özgü bu motivasyon grubunun daha iyi anlaşılabilmesi bakımından üçüne de yer verilmiştir. Değişkenler incelendiğinde internetteki bu motivasyon kaynağının; müzik (mp3, klip), film (video dosyaları), yazılım (her türden bilgisayar programı), animasyon vb. bilgisayara ya da kişiye özgü malzemelerin indirilmesi ihtiyacından doğduğu görülmektedir. Bu tür işlemler, internet kullanıcıları açısından paylaşmaya ve kişisel kullanıma dönük önemli beklentileri karşılamakta ve internetin cazibesini artırmaktadır. Deneklerin cevap ortalamaları da bu motivasyona katılım düzeyindeki yüksekliği göstermesi bakımından dikkate değerdir.

3- Kullanım Süresi, Gelir Durumu, Cinsiyet ve Eğitim Alanına Göre İnternet