İl Genel Meclisinin Etkinliğinde Vesayet Denetiminin Rolü

İl genel meclisi üzerinde merkezi idare tarafından uygulanan vesayet denetiminin mevcut durumu ve nasıl olması gerektiği ankete katılanlara soru olarak yöneltilmiştir. İl genel meclisi üzerinde uygulanan merkezi idarenin planlayıcı ve yol gösterici denetimi ile ilgili olarak, “il genel meclisi üzerinde uygulanan merkezi idarenin vesayet denetimi hakkında ne düşünüyor musunuz?” şeklinde sorulan sorunun cevaplarına baktığımızda, Van İl Genel Meclisi üyelerinin 16’sı (%42.1) “vesayet denetimi gereklidir ancak sınırlı olmalıdır” derken, üyelerin 10’u (%26.3) “yerel idare ile merkezi idare hizmetlerinin koordinasyonu bakımından gereklidir ve il genel meclisinin etkinliğini artırır” demektedir. Üyelerden 2’si (%5.3) bu konuda, “vesayet denetimi gereklidir ancak yerel yönetimlerin özerkliği ile çeliştiği için uygulanmamalıdır” şeklinde cevap vermişlerdir. İl genel meclisi üzerinde uygulanan vesayet denetimi konusunda, sadece 7 üye (%18.4) “vesayet denetimi gereksiz olduğu gibi il genel meclisinin etkinliğine katkısı olmaz” derken 3 üyenin de (%7.9) bu soruda hiçbir cevap şıkkını işaretlemedikleri gözlenmiştir. (Tablo 3.15)

Tablo 3.15 İl Genel Meclisinin Etkinliğinde Vesayet Denetiminin Rolüne İlişkin Görüşlerin Dağılımı

VESAYET DENETİMİ (f) (%)

Yerel idare ile merkezi idare hizmetlerinin koordinasyonu _{10 26.3}

Vesayet denetimi gereklidir ancak sınırlı olmalıdır 16 42.1

Vesayet denetimi gereklidir. Ancak, yerel yönetimlerin özerkliği ilkesi

ile çeliştiği için uygulanmamalıdır ^{2 5.3}

Vesayet denetimi gereksiz olduğu gibi il genel meclisinin etkinliğine

katkısı da olmaz ^{7 18.4}

Cevapsız 3 7.9

TOPLAM 38 100

bakımından gereklidir ve il genel meclisinin etkinliğini artırır

İl genel meclisi üzerinde merkezi idarenin uyguladığı vesayet denetimi konusundaki görüşler topluca değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır. Van İl Genel Meclisi üyelerinden sadece %18.4’ü vesayet denetiminin gereksiz olduğunu ve il genel meclisinin etkinliğine bir katkıda bulunmayacağını belirtmişlerdir. Bunun dışındaki üyeler denetimsiz bir il genel meclisi düşünmemektedirler. Ancak denetimin

gerekliliği konusunda çoğunluk görüşe sahip olan üyelerin denetimin içeriği konusunda hemfikir olamamaları dikkati çekmektedir. Denetimin gerekli olduğuna inanan toplam %73.7 gibi nitelikli bir rakama ulaşan üyelerden %42.1’inin “denetimin sınırlı olmasının il genel meclisinin etkinliğini artıracağını”, %26.3’ünün “alışıldığı şekilde uygulanmasının il genel meclisinin etkinliğini artıracağını” düşünmeleri ve de %5.3’ünün “denetimin gerekliliğine inanması ile birlikte yerel yönetimlerin özerkliği ilkesi ile çeliştiği için uygulanmaması” gerektiğini belirtmeleri, üyelerin denetimin nasıl uygulanacağı konusunda kesin bir fikir birliği içinde olmadıklarının işareti sayılabilir. Ancak denetiminin gerekli olması ile birlikte sınırlarının belirli olması gereğinin il genel meclisinin etkinliğini artıracağı kanısında olan üyelerin çoğunlukta olması da dikkat çekicidir.

Varılan bu sonuçta, ülkemizin merkeziyetçi yapılanmasından, il genel meclisinin uygulamadaki yetersizlik, siyasi çekişme ve hatalarına kadar pek çok etkeni saymak mümkündür. Tüm bu etkenlere rağmen, yerel halkın oylarıyla göreve gelen il genel meclis üyelerinin kendi kendilerinin denetimini savunması da oldukça ilginç bulunmaktadır. Bu sonuçta, merkezi idarenin denetiminin “yol gösterici” olarak görülmesinin etkili olduğu düşünülmektedir.

İl özel idare bütçesi üzerinde uygulanan denetim ile ilgili olarak Van İl Genel Meclisi üyelerinin görüşlerine başvurulmuştur. “İl özel idare bütçesinin il genel meclisinde kabulünden sonra İçişleri Bakanlığınca onaylanması zorunluluğu hakkında fikriniz nedir?” şeklindeki sorumuza, üyelerin 8’i (%21.1) bütçenin İçişleri Bakanlığınca onaylanmasını isterken, üyelerin 9’u (%23.7) bütçenin vali tarafından onaylanması gereği üzerinde durmuşlardır. Bununla birlikte üyelerin geri kalan 21’i (%55.3) bütçenin il genel meclisinde onaylanmasının yeterli olacağı görüşündedir. Anket formunda yer alan “diğer” seçeneğini hiçbir üye işaretlememiştir. (Tablo 3.16)

Tablo 3.16 İl Özel İdare Bütçesinin Onay Makamına İlişkin Görüşlerin Dağılımı

BÜTÇENİN ONAY MAKAMI Frekans (f) Yüzde (%) İçişleri Bakanlığının onayı gereklidir 8 21.1

İl genel meclisinde onaylanması yeterlidir 21 55.3

Vali tarafından onaylanmalıdır 9 23.7

Diğer - -

TOPLAM 38 100

Görüldüğü gibi il genel meclisinde onaylanan il özel idare bütçesinin yürürlüğe girebilmesi için, İçişleri Bakanlığının onayının alınması hususunda, üyelerin büyük bir kısmı, bütçenin il genel meclisinde onaylanmasını meclisin etkinliği açısından faydalı ve yeterli görmektedirler. Geri kalan üyelerin bir kısmı, İçişleri Bakanlığının onayını gerekli görürken diğer bir kısmı ise bütçenin vali tarafından onaylanmasını istemektedirler. Meclis üyelerinin az da olsa, bir kısmının kendi yaptıkları bütçelerin İçişleri Bakanlığınca veya vali tarafından onaylanmasını istemeleri ilginç bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu görüşte yerleşik geleneklerin etkisi olabileceği gibi başka faktörlerin de etkisinin araştırılması gereği hasıl olmuştur.

Yine denetimle ilgili olarak, 1982 Anayasası’nın 127. Maddesi ve 3360 sayılı İl Özel İdaresi Yasasının 18. Maddesi ile eklenen Ek Madde 3’de, “görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan yerel yönetim organlarını veya bu organların üyelerini -il genel meclisi veya üyelerini- İçişleri Bakanı geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar görevden uzaklaştırılır” denilmektedir. Anılan bu düzenleme ile ilgili olarak araştırma kapsamında Van İl Genel Meclisi üyelerine yönelttiğimiz “Haklarında soruşturma veya kovuşturma açılan il genel meclisi ve/veya üyelerinin İçişleri Bakanı tarafından geçici bir tedbir olarak kesin hükme kadar görevden uzaklaştırılabilmeleri hususunda düşünceniz aşağıdakilerden hangisidir?” şeklindeki sorumuza üyelerin vermiş oldukları cevaplar Tablo 3.17’de görülmektedir.

Tablo 3.17 İl Genel Meclisi ve/veya Üyelerinin İçişleri Bakanı Tarafından Görevden Uzaklaştırılmasına İlişkin Görüşlerin Dağılımı

İÇİŞLERİ BAKANINA TANINAN UZAKLAŞTIRMA YETKİSİ (f) (%)

İçişleri Bakanının bu konuda yetkili olması doğaldır ve gereklidir - -

İl özel idarelerin özerkliğine zarar verir 2 5.3

Yerel yönetimlerin özerkliği ilkesine aykırı olmakla birlikte uygulanmasına

ihtiyaç duyulabilir ^{14 36.8}

Politik sebeplerle görevden alınmalara yol açabileceği nedeniyle kaldırılmalıdır 18 47.4

Cevapsız 4 10.5

TOPLAM 38 100

Tablo 3.17’de de görüleceği üzere, üyelerin 18’i (%47.4) İçişleri Bakanına verilen bu yetkinin “politik sebeplerle görevden alınmalara yol açabileceği endişesi ile kaldırılmalıdır” derken üyelerin 2’si (%5.3) bu kuralın uygulanmasının “il özel

idaresinin özerkliğine zarar vereceği” düşüncesindedir. Bu iki düşüncenin karşısında, üyelerin 14’ü (%36.8) İçişleri Bakanına verilen bu yetkinin “yerel yönetimlerin özerk olduğu ilkesi ile çeliştiğini kabul etmekle birlikte uygulanmasına ihtiyaç duyulabileceğini” belirtmişlerdir. Üyelerden hiçbirisinin “İçişleri Bakanının bu konuda yetkili olması doğaldır ve gereklidir” cevap şıkkını işaretlemedikleri görülmüştür. 4 üye de (%10.5) bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Görüldüğü üzere bu konuda il genel meclisi üyeleri arasında kesin bir yargıya varılamamaktadır. Bununla birlikte, İçişleri Bakanına bu şekilde bir yetki verilmesi tüm üyelerce genel kabul görmemektedir.

Neticede denetimle ilgili olarak, Van İl Genel Meclisi üyelerinin büyük çoğunluğu denetimsiz bir meclis düşünmemektedirler. Ancak Meclis üyeleri genel olarak, vesayet denetiminin ağır olduğu, düzeltilerek uygulanması gerektiği ve denetimin “yol gösterici” olması gerekliliği üzerinde durmaktadırlar. Uygulamadaki vesayet denetimi ağır ve amacından uzaktır. Denetimin sınırları yeniden düzenlenerek yumuşak ve yol gösterici hale getirilmelidir. Yerindelilik denetimi yerine hukukilik denetimi yapılması il genel meclisinin etkinliğinin artmasına katkı sağlayacaktır.