ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ

Türkiye’de ve Dünyada genel eğilim yerel yönetimlerin gelişmesi ve yaygınlaşması yönündedir. Demokrasinin yerleşmesi ve kuvvet kazanması sorununa bağlı olarak yerel yönetim anlayışı ve uygulaması da kök salmaktadır. Yerel

1 YALÇINDAĞ; “Yerel Yönetimlerde Etkinlik”, a.g.e., s. 3.

yönetimlerin var oluşlarının siyasal özünde demokrasi inancı yatmaktadır. Yerel yönetimler demokrasinin temel kuruluşlarıdır. İl özel idareleri diğer yerel yönetimler gibi özerk, tüzel kişiliğe ve karar verme yetkisine sahiptirler. Buradaki özerklik “kamu hizmetlerinin önemli bir kısmının vatandaşların yararına olarak yerel yönetimlerin sorumluluğu altında yerine getirilmesi” anlamını taşımaktadır. İl özel idareleri bu görevlerini seçimle oluşan ve özgürce karar veren organlarınca yerine getirmelidirler.

Günümüz Devleti, vatandaşın, toplumun maddi ve manevi başarısına, refahına yönelmek durumundadır. Bunu ise hızlı ve dengeli bir kalkınma ile sağlayacaktır. Devletin sınırlı olan kaynaklarının kullanılması, değerlendirilmesi ancak bir plan çerçevesinde etkinlikle yürütülebilir. Bu amaçla pek çok yasa değişikleri yapılmış, çok sayıda yönetmelik, genelge yayımlanmıştır. Fakat yerel sorunların gün geçtikçe artması, çözümlenemediğinin bir göstergesidir.

Günümüz il ölçeğinde yerel hizmetlerin ifasında bir etkinlik problemi yaşanmaktadır. İl genelinde yaşayan yerel topluluğun bireylerine hizmet üretmek amacı ile kurulan il özel idareleri, bu amaca yeterli hizmet üretememektedir. Bu noktada, sorunun bir yerel yönetim birimi olan il özel idaresinin karar alma mekanizmasında mı, yoksa kararların uygulanma aşamasında mı olduğu sorusu akla gelmektedir. İl özel idaresinin karar organı durumundaki il genel meclisinin etkinliği, bu sorunun yanıtı ile yakın ilişki içindedir.

3.1.1 Araştırmanın Amacı

Yönetim sisteminin doğal sonucu olarak her ülkede mevcut yapı farklı şekillerde olmaktadır. Bugün Türkiye’de taşra yönetiminde, kırsal alanlarda hizmet üreten il özel idarelerinin merkezi yönetimin taşra kuruluşları ve diğer yerel yönetim birimleri ile birlikte üstlendikleri işleri etkililik ve verimlilikli yürütemedikleri gözlenmektedir.

İl özel idaresinin karar organı niteliğindeki il genel meclisinin vurucu niteliği, belli bir halk kitlesinin temsilcisi olup, o halkla birlikte hareket edebilmesidir. İl genel meclislerinin varlığı, yerel halkın görüş ve düşünüşlerini özgürce ortaya koymaları ve yönetim-halk bütünleşmesinin sağlanması bakımından önemli roller taşımaktadır. İl genel meclisleri, yerel demokrasinin en temel okullarıdır. Bu meclisler, yerel hizmetlerin yürütülmesinde halkın gözü, kulağı olmaktadır. Ancak, il genel meclislerinin istenen etkililik ve verimlilikte hizmet üretebilmeleri ve siyasal sürecin

işlemesine olumlu katkıda bulunabilmeleri için bu birimlere gerçek bir yerel yönetim kurumu niteliği kazandırılması bir ön koşul niteliğindedir. Çünkü, günümüz yerel yönetim anlayışında, yerel güçleri harekete geçirmek, yerel inisiyatife imkan tanımak, kararları tek merkezden kilometrelerce uzakta alıp uygulamak yerine, bu karar mekanizmalarını hizmetin ihtiyaç duyduğu yere, yerel halkın ayağına taşımak daha akıllıca olmaktadır. Ancak, Türk yönetim sistemine egemen olan merkezci gelenek, merkezin yetkileri paylaşmak istememesi ve bu nedenle uygulanan katı bir vesayet denetimi il ölçeğinde yerel parlamento niteliğindeki il genel meclislerinin etkinliklerini zayıflatmaktadır.

Günümüz il ölçeğinde artık, “özel idareler kaldırılmalıdır” türü düşünceler geçerliliklerini kaybetmişlerdir. Ancak özel idarelerin etkinlik problemi hali hazırda devam etmekte ve çözüm beklemektedir. Bu çalışmada özel idarenin karar organı olan il genel meclislerine ilişkin olarak bir yandan toplumun hizmet beklentilerine, demokrasi özlemlerine ve günün koşullarına uyum sağlayacak, öte yandan yönetsel etkililik ve verimlilik açısından en uygun çözümler getirecek örgütsel yapıya ve işleve sahip bir modelin niteliklerinin ve özelliklerinin incelenmesi ve buna göre öneriler getirilmesi ana amaç olarak ele alınmıştır. İl genel meclisinin demokrasi içerisindeki yeri ve özel idare içindeki konumu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.

3.1.2 Araştırmanın Yöntemi

“İl genel meclisinin il özel idaresi içerisindeki etkinliği” konulu araştırmamızda, anket-survey yöntemi kullanılmıştır.

İl özel idaresine ve onun karar organına yönelik teorik bilgilerle birlikte, ilgili yasalar, tüzükler, yönetmelikler ve genelgeler taranmıştır. Ancak bu şekilde yapılan araştırma eksik olacaktır kanısı ile yasal ve kuramsal incelemeler tamamlandıktan ve temel sorunlar ortaya konulduktan sonra, standart soru ve bilgi alma formları da düzenlenerek alan araştırması yoluna gidilmiştir. Bu yolla, il genel meclisine ilişkin teorik bilgiler verildikten sonra , bu konuda yapmış olduğumuz araştırma verilerinin değerlendirilmesi, bunların bir dökümünün yapılması ve bazı sonuçlar çıkarılması sağlanmıştır.

3.1.3 Araştırmanın Evreni

Araştırmanın amacı ve yönteminin yanında onun kapsamının da tespit edilmesi gereklidir. Uygulamada belirli bir sınır çizilmeden bilimsel inceleme yapma imkanımız bulunmamaktadır. Bu nedenle belirli bir konunun belirli bir kesiti ele alınarak inceleme yapılabilir. Yoksa bir konuyu bölmeden, bütünü ile ve her yönüyle incelemek mümkün görülmemektedir.

Yerel nitelikli birimler ile ilgili olarak ülkemizde türlü boyutlarda inceleme ve araştırmalar yapıla gelmiştir ve yapılmaktadır. Bu inceleme ve araştırmalarda iki temel yaklaşımdan söz etmek olanaklıdır. Birinci yaklaşım, bu birimleri bir örgütlenme türü olarak esas almakta ve bunları kimi hizmetlerin etkin bir biçimde ifası için uygulanan teknik bir alt örgütlenme biçimi olarak değerlendirmektedir. Buna karşılık, ikinci yaklaşımda yerel nitelikli bu idari birimlerde gerçekleştiği öne sürülen ya da gerçekleşmesi öngörülen değerler açısından incelenmektedir. Niteliği gereği il genel meclisinin bünyesinden her iki yaklaşımı da kesin bir biçimde birbirinden ayırmak her zaman mümkün olamamaktadır. İl genel meclisinin yerel hizmetlerin ifasında etkinliği, örgütlenmesi, yardımcı alt birimleri, merkezi idare ile ilişkileri, hak ve yükümlülükleri, yani onu teknik bir örgütlenme olmasının ötesinde toplumsal ve siyasal niteliği de olan bir örgütlenme biçimi olarak ele almak ve bu örgütlenme biçiminin toplumsal ve siyasal özgürlük, katılma ve bunların doğal sonucu olarak demokrasi değerini gerçekleştirmek açısından yönetsel-siyasal sistem içindeki yerini ve eğitsel değerini de tartışmak gerekmektedir.

3.1.4 Araştırmanın Örneklem Grubu

“İl genel meclisinin il özel idaresi içerisindeki etkinliği” ile ilgili olarak yasal ve kuramsal incelemeler sonucu oluşturduğumuz 29 sorudan oluşan anket formu düzenlenmiştir.

Van İli İl Genel Meclisinin, Van İl Özel İdaresi içerisinde etkinliğinin tespit edilmesi amacı ile hazırlamış olduğumuz anket, İl düzeyinde yerel halkın oyları ile seçilmiş 38 üyeden müteşekkil Van İl Genel Meclisi Üyelerine uygulanmıştır. Anket için gereken yasal izin 30.04.1998 tarihinde Van Valiliğinden alınmıştır.

Örneklem grubunu oluşturan Van İl Genel Meclisi Üyelerinin tamamına anketler elden dağıtılmış ve aynı şekilde geri toplanmıştır.

3.1.5 Veri Toplama Teknikleri

Araştırma amacına hizmet edecek veriler daha çok anket yoluyla, ancak, Van İl Özel İdaresi ve İl Genel Meclisine ilişkin sayısal veriler ilgili birim müdürlerinden temin edilmiştir.

Van İl Özel İdaresine ait yıllara göre düzenlenmiş faaliyetler için 1993-1997 yıllarına ait “Van Valilik İzahnameleri” incelenmiş, Van İl Özel İdaresi Personel, İşletmeler, Muhasebe ve Encümen Müdürlüklerinden gerekli bilgiler temin edilmiştir. Ayrıca konu ile ilgili olarak Devlet İstatistik Enstitüsünün yıllara göre istatistiki verilerinden de yararlanılmıştır.

3.1.6 Çözümleme Yöntemleri

Araştırma kapsamında uygulanan anketler sonucu elde edilen bilgiler, kodlanıp kartlara geçirilerek çetele oluşturulmuştur. Bu veriler daha sonra bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS for Windows Release 6.0 istatistik paket programında frekans ve yüzdeleri alınarak değerlendirilmiş, gerekli görülen yerlerde elde edilen bulgular tablo ve pasta grafiklerle gösterilmiştir. Ayrıca araştırmanın örneklem grubunu oluşturan Van İl Genel Meclisi üyelerine uygulanan anketlerde bulunan açık uçlu sorulara verilen cevaplar incelenip, yoğunlaşan ifadeler çerçevesinde seçenek grupları oluşturulmuştur.