İkili Anlaşmanın Unsurları

İkili anlaşmanın konusunu; tedarik edenin (serbest tüketici/diğer tedarikçi) talep ettiği elektrik enerjisi yahut kapasitesinin, belirlenen bedel karşılığında tedarikçi tarafından karşılanması oluşturur. İkili anlaşma ve perakende satış sözleşmesi tanımları karşılaştırıldığında ikili anlaşmalar yönünden alım satım özelliğinin vurgulandığı görülmektedir. Gerçekten de perakende satış sözleşmesi tanımında ve sözleşmenin konusunda, tüketiciye elektrik enerjisi sağlanması ile hizmet verilmesinden bahsedilmekteyken ikili anlaşmaya ilişkin tanımda elektrik enerjisinin alım satımına ilişkin olarak yapılan ticari anlaşmalar olduğu belirtilmiştir. Bu durumda ikili anlaşmaların perakende satış sözleşmesine göre ticari yönü daha ağır basan ve satış sözleşmesine daha çok yaklaşan bir sözleşme türü olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

İkili anlaşmalarda tedarikçinin asli edim borcunu elektrik enerjisi ve/veya kapasite temini oluştururken tedarik eden tarafın asli edim borcunu bedel ödeme yükümlülüğü oluşturmaktadır. İkili anlaşmalarda bedelin taraflarca serbestçe kararlaştırılması mümkündür. Perakende satış sözleşmelerinde bedel Kurul kararları ve tarifeler yoluyla belirlenmekteyken ikili anlaşmalarda bedelin belirlenmesi hususunda taraflar tamamen serbest bırakılmıştır. İkili anlaşmalarda var olan bu serbestinin sebebi tam rekabet koşullarının sağlandığı bir piyasa oluşturulması amacıdır. Böylece tedarik edenlerin seçtikleri tedarikçiden daha uygun fiyatlı ve kaliteli elektrik enerjisi elde etmesi hedeflenmektedir. Bu noktada ikili anlaşmalarda bedelin belirlenmesi yönünden tarafların tam bir irade serbestliği içerisinde bulunması oldukça önemlidir.

Taraflar her ne kadar bedel belirleme hususunda serbest bırakılmış olsalar da elektrik tedarik eden alıcıların tarife ile belirlenen fiyatlar ile de elektrik temin etme imkanı bulunmaktadır. Örneğin serbest tüketici niteliğini haiz bir tüketicinin son kaynak

88 tedariki kapsamında belirlenen tarife üzerinden elektrik tüketimi sağlama imkanı bulunduğundan bu fiyatın altında bir bedelde uzlaşamadığı sürece ikili anlaşma yapmayacağı açıktır. Bu durumda ikili anlaşma akdetmek isteyen tedarikçinin söz konusu tarife ile belirlenen bedelden daha düşük bir fiyat teklifinde bulunması gerekmekte olup bu sebeple belirlenen bedel fiilen belli bir tavanın üzerine çıkamamakta, fiili uygulamada tarifeler baz alınarak bedel belirlenmektedir.²¹² Başka bir anlatımla piyasada regüle tarifelerin varlığı bedelin tam bir serbesti ile belirlenmesini sınırlamakta, tam rekabet koşullarının gelişimini de etkilemektedir.

Bu hususa ilişkin uygulamada yaşanan bir diğer sorun ise görevli tedarik şirketleri sebebi ile ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda son kaynak tedariki görevini üstenen görevli tedarik şirketleri serbest olmayan tüketicilere daha uygun koşullarda enerji temini sağlamak yerine söz konusu kullanıcıları regüle tarifeye yönlendirdiği gözlemlenmektedir. Serbest tüketici limitinin düşmesi ile oldukça fazla sayıda kullanıcının serbest tüketici olma hakkı kazandığı görülmektedir. Ancak söz konusu kullanıcıların bir kısmı kullanım alışkanlıkları bir kısmı ise yeterli bilgiye sahip olmaması sebebi ile serbest tüketici olmaktan kaynaklanan haklarını kullanamamaktadır.²¹³Bu noktada gerekli bilgilendirmeyi yapması gereken görevli tedarik şirketlerinin ise kendileri açısından daha karlı olan regüle tarifenin devamı için tüketiciyi adeta zorunlu bıraktığı gözlemlenmektedir. Bir kısım tüketiciler serbest tüketici olarak ikili anlaşmalar yoluyla enerji tedariki sağlayabileceğini dahi bilmemekteyken bir kısım tüketiciler hizmetin memnun oldukları görevli tedarik şirketi ile ikili anlaşma akdetmek istemesine rağmen görevli tedarik şirketleri bu yönde talepleri karşılamak konusunda isteksiz davranmaktadır. Gerçekten de aynı zamanda son kaynak tedariki kapsamında hizmet verme görevi bulunan görevli tedarik

212 CEVLAN, s. 111.

213 EPİAŞ tarafından yayımlanan Türkiye il istatistiklerinde serbest tüketicilerin oranının oldukça düşük olduğu görülmektedir, https://rapor.epias.com.tr/rapor/ (Erişim Tarihi : 01.05.2019)

89 şirketlerinin müşteri kaybı endişesi taşımaması ve regüle piyasa fiyatları üzerinden enerji sunma imkanı varken daha altında bir bedel üzerinden anlaşma yapmak istememesi tabidir. Ancak bu durumun serbest piyasanın gelişmesi açısından büyük sorunlara yol açabileceği göz ardı edilmemelidir. ²¹⁴

Diğer tüm sözleşmelerde olduğu gibi ikili anlaşmalarda da sözleşmenin sıhhatli şekilde kurulabilmesi için tarafların anlaşması gerekmektedir. İkili anlaşmalar perakende satış sözleşmeleri gibi iltihaki sözleşmelerden değildir ve Kurul onayına tabi kılınmamıştır. Bu sebeple tarafların başta bedel olmak üzere sözleşmenin tüm koşulları hakkında müzakere imkanı bulunmaktadır. İkili anlaşmaların bir kısmının önceden hazırlanıp müşteriye sunulması halinde dahi perakende satış sözleşmesinden farklı olarak müşteri sözleşmeyi kabul etmek zorunda değildir. Bu noktada tedarik edenin tedarikçiden, sözleşme hükümlerinde değişiklik yapılmasını talep etme imkanı bulunmaktadır. Örneğin tedarik eden bedelin dağıtım ve iletim bedelleri ve diğer sistem maliyetlerini de içeren tek bir nihai fiyat üzerinden belirlenmesini isteyebileceği gibi tarafların anlaşması halinde sistem maliyetlerinin ayrıca tedarik edene yansıtılması yöntemi ile de bedel belirlenebilir.²¹⁵Bu yönü ile ikili anlaşmalar, perakende satış sözleşmelerine ilişkin genel işlem koşulları ve haksız şart uygulamaları bakımından farklılık göstermektedir. İkili anlaşmalarda genel işlem koşulları ve haksız şartların denetimi hususunda özellikle müzakere imkanı göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılmalıdır.

Tarafların birbirine uygun iradelerinin birleşmesi ile kurulan ikili anlaşmaların sıhhati herhangi bir şekil şartına tabi kılınmamıştır. Ancak ikili anlaşmanın işleme

2142018 Yılı Elektrik Piyasası Faaliyet raporu incelendiğinde 2017 sonu itibari ile 4 milyon 579 bin olan serbest tüketici sayısı 2018 yılı sonunda %96,8 azalarak 146 bine düşmüştür. Bu sayı toplam tüketici sayısının %0,34’üne karşılık gelmektedir. Söz konusu oran 2017’de %10,77 olarak gerçekleşmiştir.

Görüldüğü üzere piyasa açıklığı artmakta ise de tüketicilerin serbest piyasa koşullarından yararlanma oranı azalmaktadır.

215 YAVUZ, Kayıp Kaçak, s.240-242.

90 konulabilmesi ile hüküm ve sonuçlarını doğurabilmesi için ikili anlaşmanın piyasa işletmecisi olan EPİAŞ’a bildirilmesi gerekmektedir.

Üretilen ve tüketilen elektriğin sürekli bir dengede kalması gerekliliği ikili anlaşmaların tamamlayıcısı niteliğinde olan dengeleme mekanizmasının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dengeleme mekanizmasına ihtiyaç duyulmasının başlıca sebebi tedarikçilerin ve tedarik edenlerin taahhüt ettikleri elektrik üretim ve tüketimini her zaman sağlayamaması ve bu sebeple sistemin dengesizliğe düşmesidir. Örneğin tedarikçinin ikili anlaşma kapsamında taahhüt ettiği elektriği sisteme yüklememesi söz konusu olabilmektedir. Ancak bu durum tedarik edenin sistemden elektriği temin etmesini engellememektedir. Bu noktada tedarik edenin sistemden çektiği elektrik aslında tedarikçinin sisteme yüklediği elektrik dışında başka tedarikçiler tarafından sisteme yüklenen elektriktir. Bu sebeple sistemin dengelenmesi ve bu faaliyet çerçevesinde oluşan alacak ve borçların uzlaştırma mekanizması ile giderilmesi gerekmektedir. Söz konusu mekanizmanın işletilebilmesi ve ikili anlaşmalar kapsamındaki taahhütler ile fiili gerçekleşmeler arasındaki farkların tespiti ve uzlaştırılması için ikili anlaşmaların piyasa işletmecisi olan EPİAŞ’a bildirimi zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. ²¹⁶

Gerçekten de söz konusu bildirim yapılmadıkça, elektriğin ayırt edilemeyen yapısı gereği, sistemden elektrik çeken piyasa katılımcısı yahut serbest tüketicinin sisteme hangi tedarikçi tarafından verilen elektriği kullandığının tespit edilememektedir.

Bu sebeple esasen ikili anlaşma bildirimi yapılmadıkça tedarikçinin müşterisine elektrik tedariki sağladığını söylemek mümkün görünmemektedir.²¹⁷Örneğin ikili anlaşmanın

216 Söz konusu bildirimin kim tarafından yapılacağı Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Bu göre 87. Madde uyarınca ikili anlaşmanın her iki tarafının da kayıtlı piyasa katılımcısı ve lisans sahibi tüzel kişiler olması durumunda her iki tüzel kişi tarafından ortaklaşa yapılması öngörülürken, 30/A maddesi uyarınca taraflardan birinin serbest tüketici olması durumunda bildirim yükümlülüğü tedarikçiye ait olmaktadır.

217 CEVLAN, s. 66.

91 tarafı serbest tüketici ise bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde elektriği son kaynak tedariki yükümlüsü olan perakende satış şirketinden temin etmiş bulunmaktadır. Bu halde ikili anlaşmaların tarafların serbest iradesi ile kurulması mümkün olsa bile hüküm ve sonuçların bildirim ile doğduğunu söylemek kanaatimizce yanlış olmayacaktır.²¹⁸

Ayrıca “ikili anlaşma” ile enerji teminin sağlanabilmesi için Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ²¹⁹ ile Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde sayılan özelliklere sahip çok zaman dilimli ölçüm yapabilen elektronik sayaçlar kullanılması gerekmektedir.²²⁰ Böylelikle dengeleme ve uzlaştırma mekanizmasına esas verilerin temini sağlanabilecektir.

III. İkili Anlaşmanın Tarafları ve Tüketimi Düşük Serbest Tüketicilerin Durumu