İltihaki Sözleşme Olması

Hukukumuzda sözleşme serbestisi esas olup taraflar yaptıkları sözleşmenin şeklini, konusunu, içeriğini karşılıklı müzakere ederek belirlerler. Ancak günümüzde arz ve talepteki artış ile seri üretime konu mal ve hizmetlerin artması kitle sözleşmelerinin ortaya çıkmasına sebep olmuş, sözleşme şartları aynı kalan yalnızca tarafı değişen

64 28.11.2013 tarih, 28835 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6502 sayılı TKHK’nun 52. Maddesinde yer verilen tanım, 24.01.2015 tarih, 29246 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliğinde tekrarlanmıştır.

65 DALKA OKUMUŞ, Şüheda, Elektrik-Doğalgaz Piyasaları Abonelik Sözleşmeleri ve Bu Sözleşmelerde Yer Alan Genel İşlem Koşullarının Denetimi, 2018, Ankara, 98- 99.

66 24.01.2015 tarih, 29246 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

676502 sayılı Kanunun Gerekçesi, https://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0787.pdf, son erişim 13.01.2019.

29 sözleşme ilişkileri yaygınlaşmıştır. Bu tür sözleşmelerde sözleşmenin hükümleri mal/hizmet sunan taraflarca önceden belirlenmekte, sözleşmenin diğer tarafının ise sözleşmede belirlenen şartlara aynen uyması beklenmektedir. Başka bir anlatımla karşı tarafa yalnızca sözleşmeyi yapıp yapmama konusunda bir karar verme imkanı verilmekte, içeriği müzakere yahut değiştirme imkanı verilmemektedir. Sözleşmenin içeriğini ve koşullarını belirleme imkanına taraflardan yalnızca birinin sahip olduğu bu gibi hallerde karşımıza “iltihaki sözleşme” “genel işlem şartları” “standart sözleşme”

gibi çoğu zaman birbirinin yerine de kullanılan kavramlar çıkmaktadır. ⁶⁸

Genel işlem şartları, benzer nitelikteki hukuki ilişkilerde kullanılmak üzere ileride yapılacak çok sayıda sözleşmenin içeriğinde kullanılmak üzere hazırlanan formüler tarzda soyut ifadeler içeren kayıtlardır. İçeriğinde tamamen yahut kısmen söz konusu kayıtları ihtiva eden sözleşmeler “standart sözleşmeler” olarak adlandırılmaktadır. İltihaki sözleşmeler ise Türk doktrininde ve yargı kararlarında standart sözleşmenin bir alt türü niteliğindeki sözleşmeler olarak değerlendirilmektedir.⁶⁹

Türk hukukunda “iltihaki sözleşme” kavramı genel olarak hukuki yahut fiili bir tekele dayanarak topluma kamu hizmeti olarak nitelendirilebilecek mal ve hizmetleri sağlayan kişiler tarafından hazırlanan ve bu mal ve hizmetten yararlanan kişilere sunulan, teşebbüslerin başvuruda bulunanların tamamı ile sözleşme yapmak zorunda bulunduğu sözleşmeleri ifade etmek üzere kullanılmaktadır. Bunlara örnek olarak konusu elektrik su doğalgaz taşıma hizmetleri teşkil eden ve hukuken ya da fiilen tekel konumuna sahip bir teşebbüs tarafından arz edilen mal veya hizmetlere ilişkin taraflar

68 EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler 9. Baskı, İstanbul, 2006, s.197, KOCA, Güneş, Tüketicinin Korunması Açısından Abonelik Sözleşmeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004,s. 53.

69 Ayrancı, 278, KOCA, 55,

30 arasında yapılan sözleşmeler gösterilmektedir.⁷⁰İltihaki sözleşmeleri genel işlem şartı içeren sözleşmelerden, standart sözleşmelerden ayıran yönü de budur. Standart sözleşmelerde mal veya hizmet talep eden kişi sözleşmenin karşı tarafını seçebilmekte böylece sözleşme hükümlerini karşılaştırabilmektedir. Ancak iltihaki sözleşmelerde karşısında hukuki veya fiili tekel konumunda bulunan bir teşebbüs bulunmakta ve söz konusu teşebbüs tarafından kendisine sunulan sözleşme hükümlerine göre sözleşmeyi yapıp yapmama arasında bir seçim hakkı bulunmaktadır. ⁷¹

Bazı yazarlara göre sözleşmenin tüm hükümlerinin önceden tek tarafça belirlendiği hallede iltihaki sözleşmeden söz etmek mümkünken bazı hükümlerinin taraflarca özel olarak düzenlendiği, bazı hükümler açısında ise genel işlem şartlarına yollamalar yapıldığı hallerde artık iltihaki sözleşmeden söz etmemek gerekir. ⁷² Bu görüşe karşı çıkan bir görüşe göre ise bir sözleşmenin, güçlü tarafının diğer tarafa dayattığı belirli hükümler açısından iltihaki sözleşme sayılmasının önünde bir engel bulunmamaktadır. Tıpkı genel işlem şartlarının sözleşmenin bir veya birkaç hükmünü

70“Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 1975/3743 E. 1975/7667 K. Ve 16.6.1975 tarihli bir kararında şunlar ifade edilmiştir. belirli bir bedel karşılığında ve bazı şartlar altında yararlanılan hizmetlerin genellik vasfı olmayıp, akdi bir niteliği vardır. Yukarıda da belirtildiği gibi kişilerin belirli şartlara uymak (intibak etmek) ve bir bedel vermek suretiyle faydalandığı bu tür sözleşmeler iltihaki sözleşmelerdir. İltihaki Sözleşmeler ( Contratad’adhesion); bir kamu hizmeti ifa edip hukuken veya eylemli olarak (fiilen) tekel durumu arz eden ve halkın bağlanması gereken (nakliye müesseseleri elektrik, havagazı ya da PTT, su işletmeleri gibi) teşebbüslere ait formüle edilmiş sözleşmeleri ifade eder. Bu sözleşmelerin ayırıcı tarafı, halkın bunları ya kabul yahut reddedebilmesindendir”. Yargıtay 3. HD.’nin T. 2.6.1998, E. 1998/4263 K.1998/6098 sayılı kararında ise iltihaki sözleşmeler; bir kamu hizmeti ifa edip hukuken veya eylemli olarak (fiilen) tekel durumu arz eden ve halkın bağlanması gereken (nakliye, elektrik, PTT, su işletmeler gibi) teşebbüslere ait formüle edilmiş sözleşmeleri ifade eder.” denilmiştir.”( AYRANCI dn.769 naklen) , TANDOĞAN, Haluk, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Cilt 1, İstanbul, 2008, s. 10.

71 Bir takım yazarlara göre taraf iradesinden söz edilemeyeceğinden bu gibi muamelelerin gerçekte sözleşme niteliği taşıyıp taşımadığı dahi tartışmaya açıktır. (Detaylı açıklama için AYRANCI, dn.762)

72 OĞUZMAN, M. Kemal / ÖZ, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 2009, s. 21, AKİPEK, Şebnem, Türk Hukuku ve Mukayeseli Hukuk Açısından Tüketici Kredisi, Ankara, 1999, s.

224,

31 etkilemesinin mümkün olması gibi iltihaki sözleşme nitelemesinin de yalnız karşı tarafa dayatılan bölüm için geçerli olmak üzere kullanılabileceği ifade edilmektedir.⁷³

Tüm bu görüş farklılıkları, genel işlem şartı taşıdığı yönünde tereddüt bulunmayan iltihaki sözleşmeler açısından pratik anlamda bir fark yaratmamaktadır. Bu kapsamda esasen önem taşıyan husus elektrik piyasası abonelik (perakende satış) sözleşmelerinin genel işlem şartı ihtiva edip etmediğidir.

Elektrik piyasası abonelik sözleşmesi, görevli perakende satış şirketi ile abone(serbest olmayan tüketici ve son kaynak tedarikçisi) arasında bağıtlanan ve önceden hazırlanan sözleşme hükümlerini ihtiva eden bir sözleşmedir.

Elektrik piyasası perakende satış sözleşmesi Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde “Bağlantı anlaşması mevcut olan kullanım yeri için, görevli tedarik şirketi ile tüketiciler arasında ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde, perakende satış tarifesi veya son kaynak tedarik tarifesinden elektrik enerjisi ve/veya kapasite temini ile hizmet alımına yönelik olarak yapılan faaliyetlere ilişkin koşul ve hükümleri kapsayan sözleşme” olarak tanımlanmıştır. Anılan Yönetmelikte ayrıca sözleşmenin görevli tedarik şirketlerinin görüşleri alınmak suretiyle bu yönetmelikte yer alan asgari şartları taşıyacak şekilde Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından standart sözleşme şeklinde belirleneceği hükmüne yer verilmiştir.

Nitekim mevcut durumda elektrik piyasasında görevli tüm tedarik şirketleri ile aboneler (serbest olmayan tüketici ve son kaynak tedarikçisi) arasında EPDK tarafından hazırlanan ve “22.11.2018 tarih ve 8192 sayılı Kurul Kararı” ile yayımlanan “standart sözleşme” kullanılmaktadır. ⁷⁴Bahsi geçen sözleşme ise tüketicilerin yanı sıra görevli

73 KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Borçlar Hukukuna Giriş Hukuki İşlem Sözleşme, Cilt 1, Genel Bölüm, İstanbul, 2010, s. 229-230.

7430.11.2018 tarih ve 30611 sayılı Resmi Gazetede yer alan Kurul Kararına göre “mevcut olan perakende satış sözleşmelerinin yeni bir sözleşme yapılmasına gerek olmaksızın yayımlanan sözleşme hükümleri

32 tedarik şirketlerinin de haklarını korumakta, dolayısıyla genel işlem koşulları da ihtiva etmektedir.

Anılan sözleşme her ne kadar EPDK tarafından belirlenmekte ve tüketicinin korunması düşüncesi ile belirli düzeyde içerik incelemesi yapılmış olsa da sözleşmenin aboneye müzakere şansı vermeyen ve genel işlem koşulları da ihtiva eden bir standart sözleşme olma niteliğini değiştirmemektedir. Abone sözleşmenin tarafını seçme şansına sahip olmadığı gibi sözleşmenin içeriğine de müdahale etme imkanına sahip bulunmamaktadır. Abonenin iradesi sadece sözleşmeyi yapıp yapmamak noktasında serbest olup bu noktada elektrik piyasası abonelik (perakende satış) sözleşmelerinin iltihaki sözleşme niteliğinde olduğunun kabulü gerekmektedir.