İdari yapı, ölçek ve idari bağlılıklar

Temel kanun sayılan 5393 sayılı kanunla, yetmiş beş yıldır süre gelen yerel yönetim yapısında önemli değişiklikler yapılmıştır. Hepsinden önce gelen ilk değişiklik, belediye kurulması için gerekli şartların zorlaştırılarak belediye sayısının azaltılması olmuştur. Sonra ise belediyelerin kuruluşu, sınırlarının kesinleşmesi, tüzel kişiliği, mahalle ve yönetimi ile ilgili değişiklikler gelmektedir. Yetmiş beş yıllık 1580 sayılı Belediye Kanununda yeni belediye kurulabilmesi için 2000 nüfus şartı yeterli iken,2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Kanunu bu sayıyı 5000’e çıkarmıştır. Bu değişiklikle, nüfusu 2000’in altındaki 559 belediye kapatılarak, nüfusu 5000’in altında belediye kurulması yasaklanmıştır. Böylece bu değişiklikle, geçmiş yıllarda nüfusu her geçen yıl biraz daha azalan ve belediyesi olan yerleşim yerlerinde, temel altyapı ve belediye hizmetlerinin yerine getirilememesi, nitelikli personel çalıştırılamaması, personellerin maaşlarının ödenememesi gibi her yıl yaşanan sorunlardan kurtulmak istenmiştir. Örnekleri çoğaltılabilecek bu ve benzeri birçok maddede yapılan değişiklikle, ilgili yasanın aslında küçük yerleşim yerlerini

327

Ozan Zengin, “Büyükşehir Belediyesi Sisteminin Dönüşümü: Son On Yılın Değerlendirmesi”, Ankara Barosu

istemediği ve dağınık bulunan yerleşimlerini bir araya toparlayarak büyük yerleşim yerlerini özendirdiği anlaşılmaktadır. 328

30 Mart 2014 Yerel Yönetim Seçimleri sonrasında yürürlüğe giren 6360 sayılı Kanun’un 5216 ile 5393 sayılı yasalarda getirdiği değişikliklere bakıldığında ise; önceden bir yerleşim yerinde büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için herhangi bir nüfus şartı öngörülmezken, bu hüküm nüfusu 750.000’den fazla olan il belediyelerinin kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebileceği şeklinde değiştirilmiştir. Ayrıca büyükşehir belediyesinin sınırlarının ise il mülki sınırları olacağı ve büyükşehir İlçe belediyelerinin sınırlarının ise bu ilçelerin mülki sınırları olacağı belirtilmiştir. Böylece, artık büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için ön koşullar getirilerek siyasi nedenlerle büyükşehir belediyesi kurulması zorlaştırılmış görülmektedir. 329

Fakat aksine büyükşehir olma kriteri nüfus kriterine bağlı değilken daha az sayıda büyükşehir olduğu bilinmekte olup, şimdi ise kriterler koyulmasına rağmen büyükşehir sayısı iki katına çıkmıştır. Bu nedenle nüfus kriteri istenilen idari ve siyasi sonucu sağlayamamış gözükmektedir.

Bu çalışmada da “Kocaeli Modeli” olarak isimlendirilen söz konusu bu model üç aşamadan geçerek bugünkü halini alabilmiştir. İlk uygulama 5216 sayılı kanun çerçevesinde İstanbul ve Kocaeli illerinde 2004 yılında başlamış, 2008 yılında 5747 sayılı yasa ile yapılan değişikliklerin ardından son olarak 2012’de 6360 sayılı yasa ile yapılan değişikliklerle ise model bugünkü halini almıştır. Kocaeli örneği üzerinden bu değişikliklere bakıldığında ise, 3030 sayılı yasa kapsamında kaldığı yıllarda İzmit (Kocaeli) Büyükşehir Belediyesinin sorumluluk alanının bugünkü İzmit İlçe Belediyesi sorumluluk alanından on beş kat daha küçük olduğu bilinmektedir. Ayrıca bu dönmede Kocaeli il sınırları içinde İzmit Büyükşehir Belediyesi ile birlikte, altı ilçe belediyesi ve otuz yedi belde belediyesi bulunmaktaydı. Değişikliklerin başlaması ile birlikte önce 5216 sayılı Kanunla büyükşehir belediyesinin hizmet alanı il mülki sınırlarına genişletilmiş ve Kocaeli Büyükşehir Belediyesi kurulmuştur. Aynı yasa ile tüm ilçe belediyeleri ile tüm belde belediyeleri büyükşehir sınırları içine alınarak, ilçe belediyeleri büyükşehir ilçe

328

Vahide Feyza Urhan, “Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması”, Sayıştay Dergisi, Sayı 70,2008,s.91.

329

belediyesine, belde belediyeleri ise ilk kademe belediyesine dönüştürülmüştür. Böylece 2004 yılında Kocaeli mülki sınırları içinde toplam kırk dört belediye ile hizmet verilmeye başlanılmıştır. 2008 yılında 5747 sayılı yasa ile yapılan değişiklikler neticesinde modelde ikinci aşamaya geçilmiş ve Kocaeli’nde altı yeni ilçe kurularak ilçe sayısı toplam on iki olmuştur. Yine aynı Kanunla mevcut otuz yedi ilk kademe belediyesinin tüzel kişilikleri kaldırılarak, ilçe belediyelerinin sınırları içine dâhil edilmiştir. Böylece, Kocaeli il sınırlarında hizmet veren belediye sayısı; bir büyükşehir ve on iki ilçe belediyesi olmak üzere toplam on üç belediyeye indirilmiştir. Son olarak ise 2012 yılında 6360 sayılı yasa ile yapılan değişiklerle köylerin ve İl Özel İdarelerinin tüzel kişiliği kaldırılmış ve Kocaeli ile İstanbul illerinde başlayan bu model 2014 yılından itibaren tüm ülke genelinde uygulanmaya başlamış, modelde üçüncü aşamaya geçilmiştir. Böylece, 14 il belediyesi daha büyükşehir belediyesi yapılarak sayısı otuza çıkmıştır. Kanunla yapılan değişiklik öncesi ve sonrasında yerel yönetim birimlerinin sayılarında meydana gelen değişmeler Tablo 1 ‘de görülmektedir.

Tablo 1 6360 Öncesi Ve Sonrasında Toplam Yerel Yönetim Birimleri Yerel Yönetim Birimleri (YYB) 6360 Öncesi Toplam YYB 6360’la Kurulan YYB

6360’la Kaldırılan YYB 6360 Sonrası Toplam YYB

Büyük Şehir Belediyesi 16 14 - 30

Büyük Şehir İlçe

Belediyesi 143 25 - 519 İl Belediyesi 65 - 14 51 İlçe Belediyesi 749 2 349 919 Belde Belediyesi 1.977 - 1.635 397 Toplam Belediye 2.950 41 1.998 1.397 İl Özel İdaresi 81 - 30 51 Köy 34.395 - 16.063 18.332 Mahalle 19.103 12 768 - 31.871

Kaynak: Şenol Adıgüzel, “ 6360 Sayılı Yasa’nın Türkiye’nin Yerel Yönetim Dizgesi Üzerine Etkileri: Eleştirel

Bir Değerlendirme”, Toplum ve Demokrasi, 6(13-14), 2012, s.153-176.

Neticede görüleceği üzere iki kademeli belediye sistemine geçilerek ilçe belediyelerinin bu modelde varlığı devam ettirilmiştir. Fakat bunlara daha küçük ölçekli, rutin ve günlük ihtiyaçlara dönük kamu hizmetlerinin gördürülmesi düşünülmüştür. Daha büyük çaplı planlama ve koordinasyon gerektiren hizmetlerin

ise büyükşehir belediyelerine gördürülmesi hedeflenmiştir.330

Daha başka bir ifade ile artık büyükşehirler esas olarak 5216 sayılı büyükşehir Belediyesi Kanunu ile bu kanunun belirtmediği durumlarda ise genel esaslar bakımından 5393 sayılı Belediye Kanunu’na dayanılarak yönetilmek istenmiştir. 331