Hakkında sınır dışı etme kararı alınan bir yabancının hangi sebeplere dayanılarak idarî gözetim altına alınacağı, YUKK'un 57. maddesin 2. fıkrasında sayılmıştır. Buna göre, sınır dışı etme kararı alınan yabancılardan kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye'ye giriş veya çıkış kurallarını ihlâl eden, sahte veya asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın YUKK'un 56. maddesine göre Türkiye'den çıkmaları için kendilerine tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idarî gözetim kararı alınır439.
437
EKŞİ, İdarî Gözetim, s. 13. 438
EKŞİ, İdarî Gözetim, s. 49. 439
Benzer bir düzenleme Avrupa Birliği'nin 2008/115 sayılı Direktifi'nin 15. maddesinde yer almaktadır. Buna göre, kaçma tehlikesi olan veya ülkeden uzaklaştırma ya da dönüş işlemlerinin gerçekleştirilmesini engelleyen kişiler hakkında özgürlüğü kısıtlayıcı tedbir alınabilir. Söz konusu karar, idarî makamlar ya da yargı yerlerince alınabilir. Alman hukukunda ise, bir yabancının sınır dışı edilmek üzere gözetim altında bekletilmesi, Yabancıların İkâmet Kanunu'nun 62. maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin 1. fıkrasına göre, gözetim altında bekletme, başkaca yolların bulunması hâlinde uygulaması mümkün olmayan bir tedbirdir. Aynı maddenin 2. fıkrasına göre ise, sınır dışı etme kararı ivedilikle uygulanmayacaksa veya gözetim kararı olmaksızın sınır dışı etme işlemi daha zor veya imkânsız hâle gelecekse, yabancı kimse, sınır dışı etme hazırlıklarının tamamlanabilmesi amacıyla, bir yargı kararıyla gözetim altında bekletilir. Gözetim altında bekletilme sebepleri ise, söz konusu maddenin 3. paragrafında düzenlenmiştir. Buna göre yabancının, kanuna aykırı bir şekilde Almanya topraklarına girmiş ve ülkeyi terk etmesi gerekiyorsa, hakkında Yabancıların İkâmet Kanunu'nun 58a maddesi uyarınca sınır dışı etme kararı verilmiş ancak hemen icra edilemiyorsa, ülkeyi terk etmesi için verilen süre dolmuş ve yetkili makama kendisine ulaşılabilecek bir adresi bildirmeksizin ikâmet yerini değiştirmişse, yetkili makam tarafından sınır dışı edilmesi amacıyla daha önceden bildirilen yere belirtilen tarihte gelmemişse, başka herhangi bir yolla sınır dışı etmeden kaçıyorsa veya münferiden söz konusu Kanun'un 2. maddesinin 14. paragrafında belirtilen durumlar nedeniyle sınır dışı edilmekten kaçacağına dair kesin bir şüphe varsa, sınır dışı edilene kadar gözetim altında bekletilir.
Düzenleme için bkz. <https://www.gesetze-im-
internet.de/englisch_aufenthg/englisch_aufenthg.html#p0989> (Erişim Tarihi: 12.07.2018). İsviçre hukukunda ise, yabancının alıkonulması, ülkeden çıkarılmasına bağlı olabileceği gibi, yabancılara karşı birtakım önlemler almak maksadıyla da gerçekleşebilir. Bir yabancının
168 Düzenlemeden de anlaşıldığı üzere, bir yabancının idarî gözetim altına alınabilmesi için öncelikle, söz konusu yabancı hakkında alınmış bir sınır dışı etme kararının bulunması gerekmektedir. Hakkında sınır dışı etme kararı alınmayan bir yabancının idarî gözetim altına alınması hukuka aykırı olacaktır. Buna karşın, bir yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınması, o yabancının aynı zamanda idarî gözetim altına alınacağı anlamına da gelmemektedir. Zira yalnızca YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrasında sayılan durumlardan birini haiz yabancılar hakkında sınır dışı etme kararına ek olarak, idarî gözetim kararına da hükmedilmesi zorunludur440.
YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrası kapsamında idarî gözetim altına alınacak olan yabancılar, ekseriyetle YUKK'un 56. maddesinin 1. fıkrası gereği sınır dışı etme uygulaması Türkiye'yi terke davet şeklinde gerçekleşecek yabancıların dışında kalan kimselerdir. Diğer bir deyişle, hakkında sınır dışı etme kararı alınan bir yabancı,
ülkeden çıkarılması tedbirine bağlı olarak alıkonulmasına karar verilmesi, Yabancılara İlişkin Federal Kanun'un 75 vd. maddelerinde, "Zorlayıcı Tedbirler" üst başlığı altında yer almıştır. Buna göre, uzaklaştırma işleminin icrası esnasında ya da sınır dışı etme işleminin gerektirdiği cezai prosedür uyarınca, vizesi, oturma izni ya da yerleşme izni bulunmayan yabancıların hükümde belirtilen durumlarda, altı ay veya daha fazla gözetim altında kalmaları sağlanır. Bu durumlar, yabancının sınır dışı edilebilmesi için gerekli olan kimlik bilgilerini paylaşmayı reddetmesi, giriş yasağına rağmen İsviçre'ye girmesi ve doğrudan sınır dışı edilememesi, kalması için gösterilen yeri terk etmesi ya da kendisi için yasaklanan bir bölgeye girmesi, sınır dışı etme kararı alınmasından sonra sığınma talebinde bulunması, İsviçre'de yasal olmayan bir şekilde bulunması ve uzaklaştırma ile sınır dışı edilmeyi engellemek amacıyla sığınma talebinde bulunması, bir suçtan ceza alması, başka insanları ciddi bir şekilde tehdit etmesi veya hayatları ve vücut bütünlüklerini tehlikeye sokmasıdır. Gözetime ilişkin bir diğer hüküm, Yabancılara İlişkin Federal Kanun'un 77. maddesinde yer almaktadır. Söz konusu hükümde, seyahat evraklarını alma konusunda işbirliği yapmama durumunda yabancı hakkında uzaklaştırma veya sınır dışı etmek amacıyla gözetim kararı alınacağı düzenlenmiştir. Son olarak, Yabancılara İlişkin Federal Kanun'un 78. maddesinde, yabancı hakkında alınmış olan uzaklaştırma ve sınır dışı etme kararlarının yerine getirilmemesi hâlinde, yabancının İsviçre'yi terkini garanti altına almak amacıyla gözetim altına alınabileceği düzenlenmiştir. İsviçre hukukundaki söz konusu düzenlemeler için bkz. <https://www.admin.ch/opc/fr/classified- compilation/20020232/index.html#a10> (Erişim Tarihi: 12.07.2018). Fransız hukukunda yabancının idarî gözetim altına alınması, Yabancıların Giriş, İkâmet ve Sığınma Hakkına İlişkin Kanun'un 551-1, 2 ve 3. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre bir yıldan az süreli Fransa'dan çıkış zorunluluğu bulunan, Fransa topraklarına geri dönüşü idarî olarak yasaklanan, hakkında sınır dışı etme kararı alınan, Fransız toprakları yargısal olarak yasaklanan ve Avrupa Birliği çerçevesinde uzaklaştırma tedbiri uygulanan yabancılar gözetim altına alınabilir.
Fransız hukukundaki söz konusu düzenleme için bkz.
<https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do;jsessionid=B7CFE58A08B2DE06B00AC77A6 BC441DF.tplgfr22s_3?idSectionTA=LEGISCTA000006147782&cidTexte=LEGITEXT00000 6070158&dateTexte=20180711> (Erişim Tarihi: 12.07.2018).
440
169 YUKK'un 56. maddesinin 1. fıkrası gereği Türkiye'yi terke davet edilebilecekken; bu hükmün dışında kalan yabancılar, genellikle idarî gözetim altına alınacaktır441.
YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrası gereğince, hakkında sınır dışı etme kararı alınacak yabancıların aynı zamanda idarî gözetim altına alınabilmesi çeşitli sebeplere dayandırılabilecektir. Bu çerçevede, idarî gözetim sebeplerinden ilki, yabancının kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı açısından tehdit oluşturmasıdır. Kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı kavramlarının belirsizliği, idareye, hakkında sınır dışı etme kararı alınan bir yabancının aynı zamanda idarî gözetim altına alınması konusundaki karar bakımından geniş bir takdir yetkisi vermektedir442. Bu durumun doğurabileceği problemlerin önüne geçmek maksadıyla kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı açısından tehdit oluşturan yabancılar bakımından idarî gözetim sebeplerinin somutlaştırılması çerçevesinde YUKK Yönetmelik'in 59. maddesinin 1. fıkrasında bir düzenlemeye yer verilmiştir443. Buna göre, idarî gözetim altına alınan yabancıların kamu düzeni veya kamu güvenliği bakımından tehdit oluşturup oluşturmadıkları belirlenirken güvenlik birimlerinden; kamu sağlığı bakımından tehdit oluşturup oluşturmadıkları bakımından ise Sağlık Bakanlığının ilgili birimlerinden görüş alınabilir. Bu şekilde, ilgili makamların görüşlerinin alınması, idarî gözetim kararının gerekçelendirmesine ilişkin sebep unsurunun somut olarak ortaya konmasını444 sağlayacaktır445. Örneğin, Edirne Sulh Ceza Hâkimliğinin vermiş olduğu bir kararda, Türkiye'deki yasal kalış süresini aşan bir yabancının sınırdan çıkış yapmak isterken yetkili makamlarca tespiti üzerine yapılan
441
Aynı yönde bkz. KUŞÇU, Döndü: "Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Sınır Dışı Edilmelerine Karar Verilen Yabancıların İdarî Gözetim Altına Alınmaları", Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2017, C. 22, S. 37, s. 259 (İdarî Gözetim).
442
HUYSAL/ŞERMET, s. 2205. Doktrinde idarî gözetim sebeplerinin kapsamının oldukça geniş
olduğu ve aslında istisnaî nitelik taşıması gereken idarî gözetim kurumunun kural hâline gelebileceği, bu bakımdan idarî gözetimin istisnaî niteliğinden hareketle, hükümde sayılan sebeplerin dar yorumlanması gerektiği savunulmuştur: ERTEN, s. 38-39.
443
YUKK Yönetmelik'in 59. maddesinin 2. fıkrasındaki düzenlemenin, YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrasında sayılan idarî gözetim sebeplerine eklenen bir diğer sebep olduğu yönünde görüş için ayrıca bkz. KUŞÇU, İdarî Gözetim, s. 260.
444
İdarenin gerekçe bildirme zorunluluğunun ihlâlinin idarî işlemin sebep unsurunu ihlâl edeceğine ilişkin genel bir tespit için ayrıca bkz. DURAN, Yabancıların Sınırdışı Edilmesi, s. 23.
445
170 incelemede, yabancı hakkında "Haklarında İşlem Yapılan Yabancılar" ve "Genel Güvenlik-Yurda Giriş Yasağı" tahdit kararlarının olduğu anlaşılmış ve idarî gözetim altına alınmıştır. Söz konusu yabancının sulh ceza hâkimliğine yaptığı itiraz sonrasında, idarî gözetim altında tutulma kararına temel olan başvurucunun kamu güvenliği açısından tehlike oluşturduğu iddiasına ilişkin somut delil bulunmadığı ve Türkiye'den yasal yollarla çıkış hükümlerini ihlâl etmediği gerekçesiyle idarî gözetimin sonlandırılmasına karar verilmiştir446. Görüldüğü üzere, idarî gözetim kararının dayandırıldığı somut olayların gerekçede açıkça belirtilmesi, sınır dışı etme işleminin sebep unsuru bakımından zorunludur.
İdarî gözetim sebeplerinden ikincisi, hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancının kaçma veya kaybolma riskinin bulunmasıdır (YUKK m. 57/2). Buna göre, YUKK'un 54. maddesi kapsamında sınır dışı edilmelerine karar verilen yabancılardan olup da hâlihazırda sınır dışı etme prosedürü gerçekleştirilmeden önce Türkiye'den kaçma ve kaybolma riski olduğu görülen yabancılar idarî gözetime tâbi tutulurlar. Yabancının kaçma ve kaybolma riskinin bulunması, YUKK'ta ve YUKK Yönetmelik'te ayrıca bir belirleme yapılmadığından, her olay için ayrı ayrı ele alınması gerekmektedir.
İdarî gözetime esas teşkil edebilecek üçüncü sebep, YUKK'un 56. maddesi uyarınca sınır dışı etme kapsamında Türkiye'yi terk etmeleri için kendilerine süre tanındığı hâlde447, yabancının, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın öngörülen süre içerisinde Türkiye'den çıkmamasıdır (YUKK m. 57/2). Bu bağlamda, hakkında verilen sınır dışı etme kararında Türkiye'yi terke davet edildiği görülen bir yabancının kural olarak kendisine tanınan on beş ila otuz günlük süre içinde ülkeden çıkması gerekir. İşte Türkiye'yi terk bakımından getirilen bu sürenin aşılması, kabul edilebilir, yani makul bir mazerete dayanmıyorsa, söz konusu yabancı hakkında idarî gözetim kararı alınır. Bu noktada, kanun koyucu, kabul edilebilir mazeret konusunda bir belirleme yapmamakla birlikte, söz konusu kavramın geniş yorumlanması
446
Edirne Sulh Ceza Hâkimliği, T. 09.12.2014, 2014/1811 Değişik İş. Kararın yer aldığı bireysel
başvuru kararı için bkz. AYM, İkinci Bölüm, 30.09.2015 Tarih ve 2015/4176 Başvuru No.'lu karar. Karar için bkz. <https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2015/4176>. (Erişim Tarihi: 08.10.2018).
447
171 gerektiği kanısındayız. Zira asıl olan, idarî gözetimin istisnaî olması ve bu kararla sınırlama görecek olan kişi güvenliği ve özgürlüğünün muhafaza edilmesidir.
Türkiye'ye giriş veya çıkış kurallarını ihlâl etme, idarî gözetim sebeplerinden dördüncüsüdür (YUKK m. 57/2). Türk hukukunda yer alan yasal giriş ve çıkış hükümlerini ihlâl, aynı zamanda YUKK'un 54. maddesinin 1. fıkrasının (h) bendi uyarınca bir sınır dışı etme sebebidir. Buna göre, söz konusu sebebe dayanarak bir yabancının sınır dışı edilecek olması, ancak idarî gözetimle mümkün olacaktır. Kanaatimizce hükmün dayandığı düşünce, söz konusu yabancıların kaçma ve kaybolma riskinin bulunması ve bu riske ilişkin bir tedbir alma gerekliliğidir.
İdarî gözetim sebeplerinden beşincisi ise, sahte veya asılsız belge kullanmaktır (YUKK m. 57/2). Benzer bir şekilde, YUKK'un 54. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi uyarınca, Türkiye'ye giriş, vize ve ikâmet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullanılması, bir sınır dışı etme sebebi olarak öngörülmüştür. Bu sebeple, her iki hükmün birlikte değerlendirilerek, sahte ya da asılsız belge kullanan yabancıların idarî gözetim altına alınmak suretiyle sınır dışı edilmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrasında öngörülen idarî gözetim sebeplerine YUKK Yönetmelik'in 59. maddesinin 2. fıkrasında ilave bir idarî gözetim sebebi daha eklenmiştir. Adı geçen hükme göre, ikâmet izni uygun görülmeyen, ikâmet izinleri iptal edilen yabancılardan; sahte ya da asılsız belge kullandıkları veya kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturdukları anlaşılanlar idarî gözetim altına alınır. Kanımızca bu durumun bir yönetmelik hükmü ile ayrıca açıklanmasına ihtiyaç yoktur. Zira idarî gözetime ilişkin genel düzenleme olan YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrasında, hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancılardan, sahte veya asılsız belge kullanan ve kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idarî gözetim kararı alınacağı açıkça öngörülmüştür. Bu bakımdan her ne kadar söz konusu sebep ikâmet izni uygun görülmeyen veya ikâmet izni iptal edilen yabancılara özgülenerek daha dar bir içeriği haiz olsa da YUKK Yönetmelik'in 59.
172 maddesinin 2. fıkrası, YUKK'un 57. maddesinin 2. fıkrasında sayılan idarî gözetim sebeplerinden birkaçının tekrarından ibarettir.