• Sonuç bulunamadı

İşletmenin Geçmişine İlişkin Bilgiler

MUHASEBE DENETİMİNİN NİTELİĞİ

1.2. FİNANSAL BİLGİNİN ÖNEMİ VE KARAR ALICILAR İÇİN GEREKLİ BİLGİ TÜRLERİ

1.2.1. İşletmenin Geçmişine İlişkin Bilgiler

İşletmenin geçmişine ilişkin bilgiler, temelde finansal tablolar aracılığı ile sunulur. Diğer bir ifade ile işletmenin geçmişine ilişkin bilgiler denildiğinde, işletmenin önceki dönemlerde gerçekleştirdiği faaliyetlerinin rakamsal sonuçları akla gelmektedir. Çünkü finansal tablolar; zaten piyasa koşulları veya üretim faktörleri gibi unsurlar (kabaca bütün riskler) dikkate alınarak faaliyetler gerçekleştirilmiş ve bunun sonucunda oluşan finansal bilgileri içerecek şekilde tüm kamuoyuna sunulmaktadır. Bu nedenlerle de finansal bilgiler çok önemlidir. Bu bilgilerin kimleri ve nasıl etkilediği ve önem derecesi yukarıda bahsedilmişti.

Finansal bilgilerin her zamanda ve koşulda bütün bilgileri içeremeyebileceği, temelde bu bilgilerin geçmişe yönelik olduğu, Finansal Tabloların Hazırlanma ve Sunulma Esaslarına İlişkin Kavramsal Çerçeve Hakkında Tebliğ’de ayrıntılı bir biçimde incelenmiştir32:

Finansal tabloların amacı, bilgi kullanıcılarının ekonomik karalarını etkileyecek olan işletmenin mevcut koşullardaki faaliyet sonuçları ve finansal durumu ile bunlardaki değişiklikler hakkında bilgiler sağlamaktır (Md. 12).

Finansal tablolar, mali tablo kullanıcılarının ihtiyaç duydukları bütün bilgileri içermeyebilir. Ancak bazı ihtiyaçlar bütün kullanıcılar için aynıdır. İşletme sahipleri koydukları sermayenin korunması ve artmasını sağlayacak şekilde gayret edecekleri için, finansal bilgilerin oluşmasını titizlikle takip edeceklerdir. Bunun sonucunda oluşan finansal tablolar diğer bilgi alıcılarının da ihtiyaçlarını genel anlamda karşılayabilir (Md. 10).

Finansal tablolar, temel anlamda bilgi ihtiyacını karşılamakla birlikte, eksiksiz ve tam yeterli bilgiler sunamayabilir. Çünkü, finansal tablolar çoğunlukla geçmişteki işlemlerin etkisini gösterir ve genellikle finansal

32 Ayrıntılı bilgi için bkz.: http://www.tmsk.org.tr/, 15.11.2007.

olmayan bilgileri (örneğin; işletmenin faaliyette bulunduğu piyasa, üretim koşulları, teknolojik gelişmeler, personel durumu, finansman kaynakları, ülke ekonomisinin durumu vb. bilgileri) içermezler. Bunun için her zaman tam anlamıyla yeterli kabul edilebilecek ve bilgi alıcılarının ihtiyacını eksiksiz bir şekilde karşılayabilecek bilgilerin tamamını sağlamazlar (Md. 13).

Finansal tablolar yönetimin performansı hakkında da bilgiler sağlarlar.

İşletme sahipleri bu bilgilerden yararlanarak yönetimin vereceği kararlar hakkında tasarrufta bulunabilirler. Bunlar, örneğin; çeşitli yatırım kararları veya yönetimin değiştirilmesi şeklinde ortaya çıkabilir (Md. 14). Bu bilgilerin yine geçmişe ilişkin bilgiler olduğu ve yönetimin gelecekle ilgili vereceği kararları ölçemeyeceği unutulmamalıdır.

Finansal tablolar analiz edilirken (sunulan bilgilerden yararlanılırken) bu bilgilerin geçmişe yönelik bilgiler olduğu, sadece rakamsal sonuçlar verdiği ve işletmenin para ile ifade edilen mali olayları dışındaki piyasa koşullarına ilişkin önemli bilgilerden yoksun olduğu unutulmamalıdır. Bütün bu eksikliklere rağmen finansal bilgiler karar alıcılarının görüşlerini birinci dereceden etkileyecektir:

Finansal tabloları kullananlarca verilen ekonomik kararlar işletmenin nakit giriş çıkışlarının, nakit ve benzeri varlık/kaynak dengesinin, nakit giriş ve çıkış zamanlamasının iyi bilinmesi ve değerlendirilmesini gerektirir. Nakit ve nakit benzeri kaynakları yaratma kabiliyeti sonuçta işletmenin bütün bilgi alıcılarını etkilemektedir. Kreditörler, ortaklar, yatırımcılar ve diğerleri; çeşitli nedenlerle işletmenin ödeme gücünden etkilenirler. Finansal bilgi kullanıcılarına, işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları hakkında bilgiler doğru olarak sağlanırsa, işletmenin nakit dengesini iyi bir şekilde değerlendirebilirler (Md. 15).

Kreditörler (bankalar, satıcılar vb.) işletmeye kredi tahsis etme veya vadeli mal satma konusundaki kararını ödeme gücüne göre verecektir. Diğer yandan yatırımcılar ve ortaklar temettü tahsilatı nedeniyle işletmenin ödeme gücünden etkilenirler. Finansmanda ortakların temettü tahsilatı beklentisi

içinde olacağı ve temettü aldıklarında, dağıtılmayan karlardan daha kazançlı çıktıkları düşüncesiyle hareket edeceklerini ve bununda firma değerini etkileyeceğini ifade eden bir teori (eldeki kuş teorisi33) vardır. İşçiler ve sendikalar da işletmenin ödeme gücünden etkilenen kişiler arasındadır.

Dolayısıyla işletmenin nakit elde edebilme kabiliyeti finansal tablo kullanıcıları için en önemli bilgiler arasındadır.

Bir işletmenin finansal durumu, kontrol ettiği ekonomik kaynaklardan, finansal yapısından, likit kıymetlerinden, finansal durumunun güçlülüğünden ve içinde bulunduğu koşullardaki değişime ayak uydurma kapasitesinden etkilenir. İşletme tarafından kontrol edilen ekonomik kaynaklara ilişkin bilgiler ve bu kaynakların geçmişteki kullanımına ilişkin veriler; işletmenin gelecekteki nakit ve nakit benzeri kaynakları yaratma imkanlarının tahminine yardımcı olabilir. Finansal yapı hakkındaki bilgiler; işletmenin gelecekte ne kadar ilave nakde ihtiyaç duyacağını ve bunu hangi kaynaklardan nasıl tedarik edeceğinin belirlenmesine katkı sağlar. Bu bilgiler ayrıca işletme nakitlerinin kimlere kaçar lira olarak ödenebileceği (örneğin temettü dağıtılıp dağıtılamayacağı) hakkında ön bilgiler sağlar. Likidite ve borç ödeme gücü hakkındaki bilgiler; işletmenin ödeme güçlüğü çekip çekmeyeceği ve ilave ne kadar daha borçlanma potansiyeli bulunduğunun tespitinde yönetime ve diğer bilgi alıcılarına yardımcı olur. Likidite, yakın gelecekteki ödenmesi gereken finansal taahhütlerden sonra elde kalacak olan nakdi ifade eder.

Borç ödeme gücü, uzun dönemde ödenecek finansal taahhütler yerine getirildikten sonra geriye kalan nakit imkanlarını ifade eder (Md. 16).

Bir işletmenin mevcut durumdaki performansı, özellikle karlılık bilgileri, ileride elde edebileceği ve kontrolü altına girecek olan ekonomik kaynakları nasıl kullanacağı (etkin bir şekilde kullanıp kullanamayacağı) ve bu kaynaklardaki muhtemel değişiklikleri öngörebilmek için önemlidir. İşletmenin faaliyet sonuçları hakkındaki bilgiler, işletmenin mevcut koşullardaki nakit

33 Ercan ve Ban, 2005:262-263, Brigham, çev. Akmut ve Sarıaslan, 1996:256-257, Türko, 1999:528-530.

oluşturma kapasitesinin tahmini ve ilave oluşacak nakit kaynakları ne denli etkin kullanacağı konusunda da fikir verebilir (Md. 17).

İşletmenin finansal durumundaki değişikliklere ilişkin bilgiler işletmenin söz konusu raporlama dönemindeki yatırım, finansman ve işletme faaliyetlerini değerlendirmeye yarar (ki bu; TMS/UMS’lerden nakit akış tablosu standardına göre, nakit akış tablosu formatının ana bölümleridir).

Finansal durum değişiklikleri ile ilgili düzenlenecek raporlar, işletmenin nakit kaynakları, nakit ihtiyacı ve likidite sıkıntısı çekip çekmeyeceği gibi konuların tespiti ve yönetiminde bilgi alıcılarına katkı sağlar (Md. 18).

Finansal durum hakkındaki bilgiler temelde bilançoda, faaliyet sonuçları ile ilgili bilgiler ise genelde gelir tablosunda yer alır. Finansal durumdaki değişimlerse finansal tablolar arasında yer alan diğer tablolarda gösterilir (Md.:19). Bu tablolar 1 nolu TMS/UMS’ye göre nakit akış tablosu ve özkaynaklar değişim tablosudur.

Yukarıda da belirtildiği gibi finansal tablolar işletmelerin temelde geçmişine ilişkin bilgileri raporlarlar. Özellikle bilanço ve gelir tablosundaki finansal durum ve faaliyetler ile ilgili bilgiler, işletmenin geleceği ile kararlarını önemli ölçüde etkiler. Çünkü geçmiş veriler analiz edilerek, hataları önleyici, olumlu işlemleri ise artırıcı kararlar alabilmek iyi bir yönetim şekli olacaktır.

Sadece finansal durum ve faaliyetler değil, bunlardaki değişiklikler de bilgi alıcılarına katkı sağlar. Şöyle ki; finansal durum ve faaliyetlerdeki değişikliklerin analizi, işletmenin ödeme gücü ve borçlanma dengesini iyi kurmasını sağlar.

Finansal tablolar aynı işletmenin aynı mali olayları sonucunda düzenlendiği için, görünümleri farklı olsa da, birbirleri ile ilişkilidirler. Bu nedenle tablolardaki bilgiler farklı olmakla birlikte bunların, tamamen bağımsızmış gibi değil de, birbirini tamamlayan bilgiler şeklinde dikkate alınması ve kullanılması gerekir. Bu şekilde yapılan analizler biraz daha geleceğe ışık tutacak şekilde kullanılabilir (Md. 20).

Finansal tablolardaki bilgiler geçmişle ilgili olmakla birlikte, bu tabloların dipnotları yardımı ile işletme geleceği ve risklerine ilişkin sınırlı bilgiler de sunulabilir. Bu bilgiler kesinlikle yeterli değildir. Bu nedenledir ki;

işletmelerin geçmiş bilgileri (finansal tablolarda sunulan bilgileri) dışında gelecekle ilgili birtakım araştırma ve analizler (piyasa, ürün, rakip, teknoloji vb. araştırmalar) yapması kaçınılmazdır. Bu işlemi işletmeler yapmazsa, bağımsız dış denetim yoluyla yapılması zorunlu hale getirilmelidir.

Şunu da belirtmek gerekir ki; geçmişe yönelik bilgiler geçersiz ya da işe yaramaz bilgiler değildir. Mutlaka işletmenin geleceğine yönelik birtakım tahminler yapılırken (veya kararlar alınırken) geçmişe ait bilgilerin etkisi büyüktür ve yeterli derecede yararlanılmalıdır. Ancak sadece geçmişe yönelik bilgilerin kullanılması zaman zaman işletmelerin ciddi riskleri tespit edememesi ve bunun sonucunda da iflas etmesine sebep olabilir. Örneğin işletme sadece finansal olaylarla ilgilenir ve piyasayı yeterince takip edemezse, rakip birkaç firmanın birleşme kararı sonucunda işletme gerekli önlemleri zamanında (başka bir işletmeyle birleşme gibi) alamayacağından;

rekabet gücünü kaybederek piyasadan çekilmek (veya pazar payını küçültmek) zorunda kalabilecektir. Diğer bir örnek, bilgi teknolojilerinde dünyada meydana gelen değişikler takip edilip, bunlara ayak uydurulamazsa, üretim rakiplere göre daha hantal kalacak ve bunun sonucunda, rakiplerin yeni teknolojilerle ucuza imalat yapması nedeniyle işletmenin rekabet gücü kalmayacaktır. Örnekler daha da çoğaltılabilir.