• Sonuç bulunamadı

4. YEREL VERGİ TOPLAMA PERFORMANSINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

4.3. Yönetimler Arası Transferler

4.3.1. Yönetimler Arası Transferlerin Yerel Vergi Gelirlerine Etkisi için Ülke

4.3.1.3. Hindistan

129 amaçlı merkezi yönetimden yerel yönetimlere yapılan transferler sonrasında ise bu oranlar, yine sırasıyla % 9,5 ve % 5,3’e düşmüştür.

Çin bağlamında birçok çalışmada (Zhang ve Martinez-Vazquez 2003; Tsui 2005) mali transferlerin önleyici etkileri fark edilmiştir. Tsui (2005) Çin’ in mali hibe sisteminin daha zengin bölgeleri ödüllendirdiğini ve bölgeler arası mali uyumsuzlukları artırmaya katkısı olduğunu ileri sürmektedir. Ancak Çin’de yerel yönetimlerin kendi çabaları sonucu elde ettikleri vergi geliri düzeyleri ile vergi paylaşımları ve mali transfer gelirleri arasındaki bağlantıyı inceleyen birkaç çalışma vardır (Wang ve Herd, 2013; Zhang ve Martinez-Vazquez, 2003; Liu ve Zhao, 2011;

Huang, Lo ve She, 2012). Bu çalışmaların (Huang, Lo ve She 2012 dışında90) hepsi, Çin’de 1994’de gerçekleştirilen yönetimler arası mali gelir reformu sonrasındaki uygulamaların, vergi paylaşımları ve transferlerde yaşanan artışla birlikte, yerel yönetimlerin öz vergi gelir gayretlerinde düşüşe neden olduğunu, bunun da yerel vergi geliri düzeyini olumsuz etkilediğini belirtmektedirler.

130 düzeyinde eyaletler arası geniş farklılıklar görülebilmektedir. Ülkenin toplam kamu harcamalarının yarısından fazlası eyalet hükümetleri ve diğer alt düzey hükümetler tarafından yapılır ve bu da Hindistan’ın mali yerelleşmesinin önemli bir özeliğidir.

Ancak eyaletlerin kendi gelirleri, kendi bütçe harcamalarını finanse etmek için yeterli değildir. Bu durum, zaman zaman eyaletlerde borç birikmelerine yol açmakta ve makro ekonomik istikrar ve mali sürdürülebilirlik için bir tehdit teşkil etmektedir. Bu durum, merkezi hükümetin mali düzenlemeler için adımlar atmasına yol açmıştır.

Bunun bir örneği de, eyaletleri, mali açıklarını gayri safi milli hasılalarının % 3’üne indirmeye zorlayan “Mali Sorumluluk ve Bütçe Yönetimi Hareketi (FRBMA)”92 dir (Garg ve diğ., 2014: 2). Bu hedefe ulaşmak için, eyaletler kendi vergi geliri kapasitelerini artırmak kadar, harcamalarını da optimize etmek zorundadırlar.

Hint mali yönetim yapısı; yönetimler arası işlevsel sorumlulukların paylaşımı, otonom gelir kaynaklarının tahsisi ve mali transferler sistemini içerir (Rao ve Singh, 2007). Merkez ve eyaletler arasındaki vergi türlerinin paylaşımı, bir dereceye kadar eyaletlerin mali otonomilerini korumaktadır. Aşağıdaki tabloda Hindistan’da yerel yönetimlerin gelir kaynaklarının dağılımları verilmiştir.

Tablo 22: Hindistan’da Yerel Yönetimlerin Gelir Kaynaklarının Dağılımları Gelir Bileşimleri (% Toplam Gelir)

1991 2001 2010 1.Yerel Öz Vergi Geliri 33,2 33,7 39,3

(İ) Satış Vergisi 19,5 20,0 23,8

(ii) Eyalet Vergisi 5,0 4,5 5,0

Approach”, Indira Gandhi Institute of Development Research (IGIDR), Mumbai Working Papers, India, p. 3-4

92 Hindistan’da FRBMA uygulamasının vergi etkinliği üzerinde olumlu etkileri vardır. Bu uygulamayla eyalet hükümetlerine mali transferler ‘şartlı’ hale gelmiştir. Bu özellik cari açığı, mali açığı ve borçları azaltmaya yardımcı olmuş ve yerel vergi hasılatına olumlu katkısı olmuştur (Garg ve diğ., 2014: 7-8).

131

(iii) Varlık Vergisi 3,1 3,5 5,2

(iv) Taşıt Vergisi 1,7 2,0 2,1

(v) Elektrik İthalat Vergisi 1,5 1,3 1,5

(vi) Yolcu Vergisi 1,1 1,0 1,0

(vii) Görev ve Unvan Vergisi 0,4 0,8 0,3 (viii) Tarımsal Gelir Vergisi 0,2 0,02 0

(İx) Eğlence Vergisi 0,3 0,2 0,1

2. Toplam Transferler 41,9 32,6 33,4 (i)Merkezi vergilerdensağlanan

transferler 15,6 14,3 18,7

(ii) Yardımlar 14,1 11,7 13,9

a) Planlı yardımlar 11,1 8,0 9,8

b) Plana dayanmayan yardımlar 3,0 3,7 4,2 (iii) Merkezden alınan borçlar 12,1 6,7 0,8

3) Dahili borçlar 4,7 18,3 14,5

(i) Piyasadan sağlanan borçlar 3,1 5,2 8,9

4) Diğer gelirler 20,2 15,4 12,8

Kaynak: Garg, Goyal and Pal, 2014: 5

Tarım dışı kaynaklardan gelir ve servet vergileri, kurumlar vergisi, üretim vergileri ve gümrük vergisi de dahil olmak üzere en geniş tabanlı vergiler merkezi yönetim tarafından toplanırken; görece daha dar tabanlı satış vergileri, varlık vergisi, tarım dışı gelir vergileri ve taşıt vergileri gibi vergiler ise yerel yönetimler tarafından toplanmaktadır.

Hindistan’da eyaletlerin kendi mevcut harcamalarını, kendi gelir kaynaklarından finanse etme becerileri uzun süredir düşüştedir (1955-56’da % 69 iken, 2002-2003’de %52’ye düşmüştür)93. Toplam harcama bağlamında, eyaletler merkeze daha da fazla bağımlıdır. 2010’da toplam harcamalarının yalnızca % 42’si kendi nakdi hasılatları tarafından karşılanmıştır. Hem vergi kapasitesi hem de vergi

93 Bkz. Hindistan Merkez Bankası, http://www.rbi.org.in, erişim: 21.08.2015

132 gayreti bağlamında, Hint eyaletleri arasında geniş farklılıklar görülebilmektedir.

Aşağıdaki tabloda Hindistan’da eyaletlerin vergi gayretleri indeksi verilmiştir.

Tablo 23: Hindistan’da Eyaletlerin Vergi Gayretleri İndeksi94

Eyaletler 1991 2001 2010

Andhra Pradesh 0.83 0.89 0.89

Bihar 0.51 0.42 0.45

Gujarat 0.98 0.95 0.88

Haryana 0.98 0.98 0.95

Karnataka 0.95 0.94 0.95

Kerala 0.89 0.89 0.90

Madhya Pradesh 0.72 0.67 0.75 Maharashtra 0.93 0.98 0.95

Orissa 0.48 0.51 0.54

Punjab 0.98 0.97 0.97

Rajasthan 0.77 0.66 0.69

Tamil Nadu 0.98 0.96 0.97

Uttar Pradesh 0.56 0.58 0.62 West Bengal 0.62 0.51 0.49

Kaynak: Garg, Goyal and Pal, 2014: 21

Tablo 23’de yer alan eyaletlerin bazılarının vergi gayretleri yıllar itibariyle artarken, bazılarının ise azalmıştır. Ancak, sınırlı da olsa, genel eğilimin azalma yönünde olduğu görülmektedir. Söz konusu bu azalmanın, yerel mali otonomi seviyesini olumsuz etkilediği söylenebilir. Aşağıdaki tabloda Hindistan’da eyaletlerin mali yerelleşme durumları ele alınmıştır.

94 Bu indeks değerleri Garg, Goyal ve Pal’ın çalışmalarında elde ettikleri değerlerdir.

133 Tablo 24: Hindistan’da Eyaletlerin Mali Yerelleşme Göstergeleri (2011)

Eyaletler

Yerel öz gelirlerin toplam transferlere oranı

Şartlı transferlerin toplam transferlere oranı

Merkezi yardımların yerel toplam gelire oranı

Andhra Pradesh 20,51 36,60 62,45

Bihar 12,51 18,03 45,83

Chhattisgarh 22,43 36,47 92,10

Gujarat 15,88 52,12 87,21

Haryana 34,35 77,22 61,66

Hımachal Pradesh 10,77 17,53 91,78

Karnataka 15,94 33,92 94,96

Kerala 17,98 17,39 54,16

Madhya Pradesh 11,09 41,13 93,06

Maharashtra 41,37 43,54 62,56

Orissa 10,93 79,67 75,41

Punjab 60,93 53,76 25,47

Rajasthan 9,11 22,85 90,38

Tamil Nadu 23,99 27,40 80,96

Uttar Pradesh 12,45 67,68 73,12

West Bengal 11,40 40,65 42,03

Ortalama 20,73 41,62 70,82

Kaynak: Jha, Nagarajan, Kang and Pradhan, 2012: 31

Tablo 24’te toplam gelir bileşenlerinin oranlı payları verilmiştir. Bu bileşenler eyaletlerin kendi öz vergi gelirlerinden, merkezi hükümet ve çeşitli bakanlıklardan gelen transferlerden, borç almadan ve diğer gelir kaynaklarından oluşmaktadır. 2010-11’de tüm eyaletlerin öz vergi gelirleri, toplam gelirlerinin % 39,3’ünü oluşturmaktadır. Tüm eyaletlerin toplam vergi gelirlerinin büyük bir bölümü gider vergisi kategorisinden gelmektedir. Bu 1991-92’de toplam gelirin %19,5’ini teşkil ederken, 2010-11’de ise % 23,8’e yükselmiştir. Gider vergisi kadar katkısı olan başka bir vergi türü yoktur (Jha ve diğ., 2012: 33).

134 Hindistan’da eyaletlere federal transferler çeşitli kanallar aracılığıyla yapılmaktadır. Bunlar: Vergi gelirlerini dağıtan ve ödenek sağlayan Finans Komisyonu (FC), eyalet planı formunda transferler yapan Planlama Komisyonu (PC) ve çeşitli bakanlıklardır. Eyaletlerin harcaması vergi gelirlerini aştığı için, yönetimler arası transferler toplam gelirlerinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Finans Komisyonu’nun hibeleri koşulsuzdur. Planlama Komisyonu yaptığı transferler ile kalkınmaya dönük planlı yatırımları finanse ettiği için, Finans Komisyonu transferlerinden farklıdır ve koşulludur. Ancak, Biswas ve diğ., (2010: 81) ve Rao ve Sen, (2011)’e göre, komisyonların transfer uygulamalarının yerel yönetimlerin mali disiplin teşviklerini azaltması (düşük gelir gayretiyle birlikte, fazla harcama yapmalarına neden olması) söz konusudur. Federal transferlerin toplam yerel gelire katkısı zamanla azalmış olsa dahi 2010-11’de % 33,4 kadar yüksektir. Ayrıca, transferlerin çoğunun genel amaçlı transferler olmasına rağmen bazen, genellikle de siyasi görüşmelerle belirlenen, özel amaçlı transferler de yapılabilmektedir.

Tablo 25: Hindistan’da Eyaletlerin Merkezi Transferlere Bağımlılık Dereceleri

Merkezden Yapılan Tarnsferlerin Eyalet Toplam Gelirleri İçindeki Payları (%)

Eyaletler 1991 2001 2010

Bihar 61 57 68

Orissa 55 45 48

Uttar Pradesh 55 43 42

Madhya Pradesh 44 36 41

Rajasthan 40 31 34

West Bengal 47 33 33

Andhra Pradesh 40 32 27

Karnataka 28 30 26

Tamil Nadu 30 21 22

135

Kerala 39 25 19

Maharashtra 27 12 18

Haryana 24 12 16

Punjab 31 13 16

Gujarat 21 20 15

Kaynak: Garg, Goyal and Pal, 2014: 7

Transferlere en az bağımlı eyaletler yüksek gelirli eyaletlerdir. Bunlar:

Punjap, Haryana ve Gujarat’tır. Eyaletlerin aldığı transferlerde geniş çeşitlilikler vardır. Transferlerin bileşenleri arasında merkezi vergiler en büyük payı oluşturur ve bunu da hibelerin payı izlemektedir. Hem merkez hem de eyalet hükümetinde aynı siyasi parti iktidardaysa veya eyalette daha düşük bir siyasi rekabet varsa, o eyaletin toplam gelirleri içindeki merkezi hükümet transferlerinin payı artmaktadır. Aynısı merkezi yönetimden alınan borçlar için de geçerlidir. Genel olarak denilebilir ki, merkezi yönetimden eyalet yönetimlerine giden transferleri ve borçları belirlemede siyasi faktörler önemli bir rol oynamaktadır (Garg, Goyal ve Pal, 2014: 6).

Hindistan üzerine yapılan bazı çalışmalarda (örn: Rao, 1993; Jha ve diğ., 1999; ve Purohit, 2006), yerel yönetimlerin vergi geliri elde etme gayretleri ölçmeye çalışılmıştır. Federal transferlerle eyaletlerin tahsil ettiği vergi geliri düzeyleri arasında bağ kurmaya çalışan diğer birçok çalışmaya (Naganathan ve Sivagnanam, 2000; Jha ve diğ.,1999; Panda, 2009; Biswas ve diğ., 2010; Rao ve Sen, 2011; Dash ve Raja, 2013; Garg, Goyal ve Pal, 2014) göre, Hindistan’da bir eyaletin vergi gayreti, diğer bir ifadeyle vergi etkinliği, merkezi yönetimden aldığı transferlerin büyüklüğünden olumsuz etkilenmektedir. Yani, bu tür transferler, bir dereceye kadar eyaletlerin öz vergi gelirlerinin yerine geçmektedir. Bu bağlamda, merkezi yönetimin verdiği gelir garantilerinin düşürülmesiyle, yerel yönetimlerin transfer gelirlerine bağımlılıkları azaltılıp, vergi geliri elde etme gayretleri artırılabilecektir.

136 Üçüncü Bölüm

TÜRKİYE’NİN YERELLEŞME SÜRECİ VE MALİ YERELLEŞME YAPISI

1. TÜRKİYE’NİN YERELLEŞME SÜRECİ

Belgede MALİ YERELLEŞME VE YEREL VERGİ (sayfa 142-149)