Almanya

Almanya’ da 13 eyalet (Bundesländer) ve 3 serbest şehir vardır ve bunlar da alt yönetim birimlerine ayrılmışlardır. Bu eyalet ve şehirlere bağlı 301 ilçe ve 11442 belediye⁷⁸ vardır. Almanya’nın vergi hukuku federal düzeyde merkezileşmiştir.

Uygulamada neredeyse tüm vergiler federal vergi kanunlarınca belirlenmektedir.⁷⁹ Vergilere ilişkin unsurlar (vergi oranları, vergi matrahı, vergi tabanı vb) federal hükümetçe belirlendiği için tüm eyaletlerde aynıdır. Bu durum, hasılatı eyaletlere kalan vergiler de dahil tüm vergiler için geçerlidir. Diğer bir ifadeyle vergiler eyaletler arasında tümüyle uyumludur. Eyaletler bağımsız olarak vergi koyamazlar, ancak vergi toplama yetkileri vardır (Baretti ve diğ., 2000: 3).

Almanya’da, eyalet yönetimlerinin kendi öz vergi gelirleri, toplam ulusal vergi gelirlerinin % 21-22’ini oluştururken; daha alt düzeydaki ilçe ve belediye⁸⁰ yönetimleri için bu oran % 7 ila 8 düzeyindedir. İlçe ve belediyelerin gelirlerinin % 52’si kadarı, daha üst (federal ve eyalet) düzeyli yönetimlerin yaptıkları transferlerden⁸¹; % 48 kadarı da, kendi öz vergi ve vergi dışı gelirlerinden⁸² oluşmaktadır (Blöchliger veRabesona, 2009: 2). Buna göre, ilçe ve belediyelerin gelirlerinin yarısı, hatta daha fazlası, transfer gelirlerinden oluşmaktadır.

78 Belediye sayısı, 2011 yılında ülkenin doğu kesiminde belediye birleşmelerinin ardından 13897’den 11442’ye düşmüştür. http://www.uni-potsdam.de/cost-locref/?wpfb_dl=463, Erişim: 27.11.2015

79 Bunun tek önemli istisnası, yerel hükümetlerin vergi oranlarını belirleyebildiği “yerel işletme vergisi” dir.

80 Bu başlık altındaki yerel yönetim birimleri (eyalet yönetimleri olduğu özellikle belirtilmemişse), ilçe ve belediyelerdir.

81 Bu transferlerin % 23 kadarı yatay eşitleme (denkleştirme) amaçlı transferlerden oluşmaktadır (Buettner, 2006: 3).

82 Bu rakama yerel düzeyde alnan sosyal güvenlik primleri de dahildir.

118 Almanya’da 2005 yılında merkezden yerele yapılan gelir transferlerinin merkezi (federal ) vergi gelirleri içindeki payı % 12,6 kadardır. Yine bu transferler toplamının GSYİH’ye oranı ise % 4,5 seviyesindedir. Eyaletlerin aldıkları transfer gelirlerinin % 78’i federal devletin vergi gelirlerinden doğrudan sağlanırken; ilçe ve belediyelerin transfer gelirlerinin % 98’i eyaletler tarafından yapılmaktadır. Yani eyaletlere federal yönetim doğrudan transfer geliri aktarırken, eyaletler de bu gelirden kendisine bağlı ilçe ve belediye yönetimlerine gelir aktarımı yapmaktadırlar.

Dolayısıyla, transferler önce federal yönetimden eyaletlere, buradan da ilçe ve belediyelere aktarılmaktadır (Werner, 2006; 123). Bir eyalette tahsil edilen daha yüksek miktarlı yerel vergi geliri, o eyaletin alacağı transfer miktarını azaltabilmektedir. Her kademedeki yerel birimlere yapılacak transferlerin dağıtımında kriter olarak; mali kapasite (öz gelir- ihtiyaç durumu) nüfus ve kişi başına milli gelir gibi unsurlar yer almaktadır. Eyaletlere yapılan transferlerin % 20’si kadarı şartlı nitelik taşırken; ilçe ve belediyelere yapılan transferlerin yaklaşık yarısı şartlı niteliktedir.

Almanya’nın batısında yer alan yerel yönetimlerin öz gelir kapasiteleri, doğuda yer alanlara kıyasla, daha yüksektir. Çünkü ülkenin batı kesimi, doğusuna göre sosyo ekonomik açıdan daha fazla gelişmiştir. Bunun bir sonucu olarak, batıdaki yerel yönetimlerin gelirleri içinde merkez ve eyaletlerden yapılan transferlerin payı % 30-35 dolaylarında iken; Doğudaki yerel yönetimler için ise bu oran % 60’ın üzerine çıkabilmektedir (Werner, 2006; 122).

Eyaletlerin toplam gelirinin % 25’i kadarı kendi vergi kaynaklarından gelmektedir. Ancak ana gelir kaynağı, getirileri federal, eyalet ve yerel yönetimler arasında paylaşılan vergilerdir. Bu paylaşılan vergiler: katma değer vergisi, gelir

119 vergisi, kurumlar vergisi ve ticaret vergisinden oluşur. Gelir vergisinden eyaletlere ayrılan pay, vergi mükelleflerinin ikamet ettiği eyaletlere yönlendirilmektedir.

Kurumlar vergisi gelirinin dağılımı bir paylaşım şeması formülüne dayanır. Katma değer vergisi eyaletlere kişi başı bazında dağıtılır. Aşağıdaki tabloda Almanya’da yönetimler arası vergi geliri dağılımı verilmiştir.

Tablo 16: Almanya’da Yönetimlerin Vergi Gelirleri ve Vergi Paylaşımları (%) Merkezi

Yönetim Eyaletler İlçe ve Belediyeler

Tüketim Vergisi 100 - -

Veraset ve İntikal Vergisi - 100 -

Emlak Vergisi⁸³ - - 100

Kişisel Gelir Vergisi 42,5 42,5 15

Katma Değer Vergisi 51,4 46,5 2,1

Kurumlar Vergisi 50 50 -

Ticaret Vergisi 14,8 7,7 77,5

Kaynak: Torgler and Werner, 2005: 5

Finanzausgleich (FA), Alman federal hükümeti ve eyaletleri arasında vergi gelirlerini yeniden dağıtma amaçlı bir düzenlemedir. Almanya’nın mali sisteminin ilginç bir özelliği, eyaletler arası belirgin bir vergi geliri dağıtımı vardır. Öyle ki vergi geliri yüksek olan eyaletler, geliri düşük olan eyaletlere transfer öderler⁸⁴. Bunun yanında, düşük gelirli eyaletler ayrıca federal hibeler alırlar (Çubukçu, 2008: 107).

İlk iki adım eyaletler arası (yatay) dağıtımla ilgiliyken, düşük gelirli eyaletlere yapılacak federal hibeler dikey dağıtımla ilgilidir (Baretti ve diğ., 2000: 5-6).

83 Alman belediyelerinin gayrimenkul vergisi oldukça ılımlıdır. Kanada, Hırvatistan, Fransa, İrlanda, İspanya, İngiltere ve ABD’ye göre Almanya’da gayrimenkul düşük vergilendirilmektedir (Torgler ve Werner, 2005: 21).

84 Düşük gelirli eyaletlerin aldıkları transfer gelirlerinin yaklaşık % 14-15’i eyaletler arası yapılan transferlerden oluşmaktadır (Blöchliger veRabesona, 2009: 9)

120 Eyaletler arası transferlerde ilk aşamada, eyaletlerin KDV gelirleri toplamının

% 25’i kadarı, her eyalet, tüm eyaletlerin ortalama kişi başı vergi gelirinin % 92’sini alacak şekilde dağıtılır. Sonra, eğer bir eyaletin mali kaynakları mali ihtiyacından azsa o eyalet diğerlerinden transfer alır, eğer fazlaysa sistemin transfer ödemelerini finanse etmek için katkı yapar. Katkı ve transferler, bir eyaletin mali kaynaklarıyla mali ihtiyaçları arasındaki farka dayanan artan oranlı bir şemaya göre belirlenir. Bu mekanizma, yüksek gelirli eyaletlerin toplam katkısının, düşük gelirli eyaletlerce alınan toplam transfer miktarına eşit olmasını sağlar. Son aşamada, federal hükümet geliri düşük eyaletlere transferler öder. Aşağıdaki tabloda, Almanya’da vergi paylaşımı ve transferler sonucunda yönetim kademelerinin vergi gelirleri miktarları verilmiştir.

Tablo 17: Almanya’da Yönetim Kademelerinin Vergi Gelirleri (Öz gelirler+Paylaşımlar+Transferler)

Federal

Yönetim Eyaletler Belediyeler

Yıllar Vergi Geliri

(Bin Euro) Vergi Geliri

(Bin Euro) Toplam Vergi Gelirine Oranı (%)

Vergi Geliri

(Bin Euro) Toplam Vergi Gelirine Oranı (%)

2000 234.837 172.062 37,1 56.962 12,3

2001 233.146 167.519 36,6 55.667 12,6

2002 232.349 165.297 36,7 52.858 11,8

2003 236.237 165.746 36,4 52.087 11,4

2004 229.211 166.648 36,8 56.727 12,5

2005 236.913 166.932 35,9 60.447 13,0

2006 253.249 182.781 36,2 68.267 13,5

2007 277.780 200.393 36,3 73.393 13,2

2008 284.230 206.622 36,3 76.808 13,5

2009 279.045 192.033 35,0 69.453 12,7

2010 282.660 190.434 34,9 71.374 13,1

2011 305.366 204.751 34,8 77.431 13,1

2012 315.651 216.951 35,3 81.805 13,3

121

2013 322.901 225.489 35,5 84.963 13,4

Kaynak: OECD, 2015: Details of Tax Revenue - Germany (http://stats.oecd.org) (Erişim: 18.01.2016)

Yapılan bir araştırmada (Torgler ve Werner, 2005), Almanya’da, daha yüksek mali otonominin daha yüksek vergi ahlakına yol açtığına dair emareler bulunmuştur.⁸⁵ Daha yüksek mali otonomi, vergilendirmenin her aşamasında daha fazla yetki sahibi olmayla ilgilidir. Söz konusu çalışmaya göre, vatandaşların vergi ödeme isteklerinin ve vergi gelirlerine katkı sağlamalarının sürdürülmesi veya geliştirilmesi için, mali otonomi seviyesinin artırılması gerekli görülmektedir (Torgler ve Werner, 2005: 19-20). Aşağıdaki tabloda, Almanya’da eyaletlerin öz vergi gelirlerinin toplam ulusal vergi gelirlerine göre hesaplanmış mali otonomi dereceleri gösterilmektedir.

Tablo 18: Almanya’da Eyaletlerin Mali Otonomi Oranları Eyalet

Kısaltması Eyaletler Mali Otonomi Oranı

S-A Sachsen-Anhalt 0,173⁸⁶

MV Mecklenburg-Vorpommern 0,140

THUE Thüringen 0,140

SACH Sachsen 0,131

BRG Brandenburg 0,158

SAAR Saarland 0,089

NDS Niedersachsen 0,106

RP Rheinland-Pfalz 0,108

SH Schleswing-Holdstein 0,099

NRW Nordrhein-Westfalen 0,103

BW Baden-Württemberg 0,089

BAY Bayern 0,086

85 Von Hagen ve Ralf ise bu tespitin aksi yönde görüşler ileri sürmektedirler. Bkz: Von Hagen, J., Ralf H. (2001) “Regional Risk-Sharing and Redistribution in the German Federation” CEPR Discussion Paper, No. 2662, https://ideas.repec.org/p/zbw/zeiwps/b152000.html, Erişim: 27.06.2015

86 Bu endeks değerleri, Torgler ve Werner (2005)’ in çalışmalarında elde ettikleri değerlerdir.

122

HE Hessen 0,085

BE Berlin 0,119

HH Hamburg 0,091

HB Bremen 0,108

Kaynak: Torgler and Werner, 2005: 25

Almanya’da 1970 - 1998 dönemini kapsayan bir araştırma (Baretti ve diğ., 2000)’nın sonucuna göre, federal hükümetten alınan transferler ve yardımlarda % 1 artış olduğunda, transferi alan eyaletin öz vergi gelirleri % 0.0059 kadar azalmaktadır. Diğer her şey sabitken, federal hükümetten yapılan transferler ve vergi paylaşımları olmadığında (sıfıra indirildiğinde), eyalet vergi gelirlerinin ortalama % 6 oranında artış göstermesi beklenmektedir. Ayrıca, kişi başı transferlerde 100 birimlik artış, eyaletin vergi gelirini bölgesel gayri safi yurtiçi hasılanın % 0.038’i kadar azaltmaktadır. Bu da Almanya’nın vergi paylaşımı ve transfer sisteminin ikame etkisinin⁸⁷, eyaletlerin mali kararlarını önemli ölçüde saptırdığını işaret etmektedir.

Çalışmadaki temel bulgu, transfer ve diğer yöntemlerle yapılan yardımların, bir eyaletin yerel vergi geliri üzerinde önemli ölçüde olumsuz etkisi olduğudur. Bu da transfer ve diğer yardımların vergi uygulamasını olumsuz etkilediğini ve böylece eyaletlerin mali kararlarını saptırdığını göstermektedir.

Bir başka çalışmaya göre (Von Hagen ve Ralf, 2000), Almanya’da yerel vergi hasılatının gelir esnekliği zamanla kayda değer ölçüde zayıflamıştır. 1960’larda, kişi başı gayri safi yurtiçi hasılanın 100 DM (Deutsche Mark) artışına karşılık olarak, kişi başı vergi gelirinin artışı DM 11,20 olarak bulunmuştur. Bu 1970’lerde DM 6,70’e, 1990’larda ise DM 4,30’a düşmüştür. Bu gözlemler gerçekte, eyaletlerin cari gelir ve ekonomik aktivite üzerinde vergi toplama çabalarının zamanla azaldığı hipoteziyle

87 İkame etkisi, bir eyaletteki daha yüksek transfer gelirinin, eyaletin vergi toplama gayretini azaltmasından doğar.

123 uyumludur ve vergi geliri dağıtımı ve transferlerin eyalet vergi çabaları üzerinde ters teşvik etkisi yarattığı fikrini desteklemektedir. Mali yerelleşme kapsamında vergi gelirlerinin daha fazla dağıtılmasına cevap olarak, eyaletlerin vergi yaptırımı üzerinde daha az çaba harcadığı sonucuna varılmıştır.

Buettner (2006) de, Alman yerel yönetimleri üzerine yaptığı analizde, federal ve eyalet yönetimlerinden belediyelere yapılan transferlerde yaşanan her 1000 €’luk bir artışa karşılık, belediyelerin işletme vergilerinde ortalama % 0,3 lük bir oran düşüşüne gittiklerini, bu durumun da ilgili belediyenin vergi gelir düzeyini olumsuz etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Buna göre, transferler ve gelir paylaşımları yerel düzeyde ikame etkisi üretebilmektedir. Bu da, olması gerekenden daha düşük bir yerel vergi geliri düzeyine sebep olmaktadır. Yerel vergi geliri düzeyi eyaletlerin idari çabasına bağlı olduğu durumda, transfer ve diğer yardımlar ikame etkisinden dolayı eyaletlerin öz vergi gelirini azaltma eğilimindedirler. Bu da göstermektedir ki, Almanya’da transferler yerel yönetimler için önemli oranda caydırıcı etkiler meydana getirebilmektedir.