Hazine Bonosu

Hükümetin bütçe kanunlarına dayanarak, kamunun kısa vadeli fon ihtiyaçlarını gidermek, kamu açıklarını finanse etmek amacıyla ihraç edilen kısa vadeli menkul kıymetlerdir.

Hazine bonoları risk taşımayan finansal varlık olarak kabul edilir. Bu kapsamda, sundukları faiz oranları ekonominin risksizlik oranına bir gösterge olarak kabul edilir. Ayrıca, hazine Bonoları, para politikasının yürütülmesinde ve fon hareketlerinde önemli rol üstlenirler.

Risk taşımamaları (veya en düşük riske sahip varlık olmaları), özel sektör borçlanma araçlarına göre daha düşük getiri sağlamalarına neden olabilmektedir. Ancak, gelişmiş ikincil piyasalarının varlığı ve sahip oldukları diğer özellikler bu araçları oldukça cazip yatırım aracı hâline getirmektedir.

İkincil piyasada nominal değerin altında satıldıklarında iskontolu (bu durumda piyasa faiz oranı iskonto oranının altındadır), nominal değerin üzerinde satılanlara primli (bu durumda piyasa faiz oranı iskonto oranının üstündedir) denilmektedir. Açık deyişle, piyasa faiz oranları ile sabit getirili menkul kıymetlerin değeri arasında ters yönlü bir ilişki söz konusudur.

Hazine bonolarını diğer piyasa araçlarından ayıran ve finansal yatırımcıların bu bonoları tercih etmesine neden olan başlıca özellikler şöyle sıralanabilir.

 Temerrüt (zamanında ödenmeme) risklerinin yok denecek kadar düşük olması,

 Likiditelerinin oldukça yüksek olması,

 Çoğunlukla vergi muafiyetlerinin bulunması,

 Minimum değerlerinin diğer finansal araçlara göre daha düşük olması

Hazine bonolarının, ülkemizdeki ihraç uygulamasının esasları ve belli başlı özellikleri şöyle sıralanabilir.

 T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı’nca ihraç edilerek TCMB tarafından ihale veya halka arz yoluyla iskontolu olarak satılırlar. İskontolu ihraç nedeniyle, dönemsel faiz ödemeleri yoktur.

 Hazine bonolarının alıcıları çoğunlukla ticari bankalardır.

 Birincil piyasa satışları ihale usulü ile yapılır. Katılımcılar, ticari bankalar, aracı kurumlar ve finansal yatırımcılardır. İhalede en iyi teklifi, yani en yüksek fiyatı (en düşük faiz oranı) verenden başlamak üzere teklifleri kabul edilenlere satış yapılır.

 Birincil piyasaya ihraç vadeleri genelde, 91 günlük (13 hafta), 182 gün, (26 hafta) 273 günlük (39 hafta) şeklinde olmaktadır.

 Vadeleri dolmadan paraya dönüştürülmezler. Vadeleri dolduğunda nominal değer üzerinden TCMB tarafından ödenirler. Ancak, vadeleri içerisinde ikincil piyasalarda alınıp satılabilirler.

 Faiz oranı, birincil piyasada arz ve talebe göre belirlenirken, ikincil piyasada piyasadaki likidite, kurumların nakit ihtiyacı, interbank faiz oranı, açık piyasa işlemleri (APİ) ve son ihale faiz oranına göre değişkenlik gösterir.

 Ülkemiz, BİST tahvil ve Bono piyasasında hazine bono işlemleri, işlem hacminin büyük bir kısmını oluşturmaktadır.

5.3.9. Repo

Repo kavramı, “Repurchase Agreement” ifadesinin kısaltması olarak kullanılmaktadır.

Türkçe karşılığı “geri satın alma anlaşması” olarak çevrilebilen bu kavram hâlihazırda Türkçe literatüre “repo” şeklinde yerleşmiş bulunmaktadır.

Repo aslında, kısa vadeli ve teminatlı bir borç sözleşmesidir. Sözleşmede borç alan ve borç veren olmak üzere iki taraf bulunmaktadır. Borç alan taraf, aldığı borcun teminatı olarak elindeki menkul kıymetleri, borçlanmanın vadesine bağlı olarak, borç verene ödünç olarak vermektedir. Borcun vadesi dolduğunda ise borcunu ödeyip, ödünç verdiği menkul kıymetleri geri almaktadır. Bu yolla, fon fazlası bulunan birimlerden fon açığı bulunan birimlere belirli bir faiz karşılığında fon aktarılmaktadır.

Ters repo (Reverse Repurchase Agreement) deyimi ise repo işlemini borç veren açısından tanımlayan bir deyimdir. Repoda borç alan kaynak sağlamak amacıyla sattığı menkul kıymetleri vade sonunda geri almayı taahhüt ederken; ters repo da borç veren satın aldığı menkul kıymetleri vade sonunda satmayı taahhüt etmektedir.

Repo işlemleri ABD Merkez Bankasının, bankaların 30 günden daha az vadeli mevduata faiz verilmesinin engellenmesi ile ortaya çıkmıştır. Bankalar, kendi aralarında bu sınırlamayı aşmaya çalışırken, banka dışı kurumlar da atıl fonlarını kısa vadeli borç vererek bir gelir elde etmek için repo yapmaya başlamışlar. Böylece repo, çok kısa vadeli mevduata faiz verilmediği ortamda ellerinde borç verebilecek fon bulunduranlar için önemli bir araç hâline gelmiştir.

 Repo piyasasından fayda sağlayan kuruluşlar: Repo piyasasından yararlanan kuruluşlar arasında bankalar, menkul kıymet aracıları, banka dışı mali kurumlar ve anonim ortaklıklar sayılabilmektedir. MB de para politikasının gereği olarak bu piyasaya doğrudan repo veya ters repo işlemleri yaparak girmektedir. MB bu yolla piyasaların likiditesini geçici olarak ayarlayabilmektedir.

 Repo işlemlerine konu olabilecek finansal varlıklar: Repo işlemlerinde esas olarak, Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu gibi DİBS konu olmaktadır. Ayrıca, banka bonoları, banka garantili bonolar, mevduat sertifikaları, özel sektör tahvilleri gibi menkul kıymetler üzerinden de repo işlemleri yapılabilmektedir.

 Repo işlemlerinde vade, bir gecelik olabileceği gibi 1 ile 30 gün arasında ya da daha uzun olabilmektedir. Bu çerçevede doğal olarak, repo vadesi ile repoda kullanılan menkul kıymetlerin vadeleri birbirinden farklıdır. Bir repo işleminde vade, menkul kıymetin vadesini aşmamak kaydıyla serbestçe belirlenebilmektedir.

 Repo işlemlerinde faiz oranı; Repo faiz oranları, genelde piyasaların likidite durumuna göre değişebilmektedir. Piyasada likiditenin bol olduğu zamanlarda repo faiz oranları düşük, buna karşılık, piyasaların likiditeye sıkıştığı dönemlerde ise repo faiz oranları yüksektir. Bunların dışında repoya konu menkul kıymetin, repo vadesinde tekrar satılabilecek bir oranla geri alınması esastır. Buna uyulmadığında, tekrar satılmama riski bulunmaktadır.

Uygulamada ise repoya karar verilirken işlem bazında menkul kıymetten kâr veya zarar edildiği noktasından hareket edilmemekte, mevcut portföyün genel verimi, rakiplerin verdikleri oranlar, geleceğe yönelik beklentiler gibi birçok faktörle birlikte değerlendirilmektedir.

Bankaların repo işlemine başvurmalarındaki temel amaçlar;

 Mevduat şeklindeki kaynaklar için söz konusu olan, zorunlu karşılık, disponibilite gibi bir takım kanuni yükümlülüklerden kurtulmak,

 İşlem karı oluşturarak karı yükseltmek,

 Uygun vadede fon toplamak,

 Likidite sağlamaktır.

Kısacası, bankaların repo işlemlerinde amaç, menkul kıymetin satılması değil bunların teminat gösterilerek kaynak sağlanmasıdır. Banka elindeki fonları kısa vadeli değerlendirmek istediğinde ise satış vaadiyle menkul kıymet alımı yoluna gidecektir. Yani ters repo yapacaktır.

 Repo işlemi sonunda banka;

 Faiz oranları arasındaki farklılıktan faydalanarak gelir sağlar.

 Elinde repoya uygun menkul kıymet bulunmak kaydıyla, fon ihtiyacını bankalar arası piyasadan borçlanma veya mevduat toplama yerine bu kaynaktan karşılayabilir.

 Sağlanan bu fonu, fon fazlası yaratıyorsa, bankalar arası piyasada veya yeniden menkul kıymet satın alma yoluyla değerlendirebilir.

Bölüm Soruları

1) Daha önce işlem görmüş finansal varlıkların tekrar işlem gördüğü piyasalara ne denir?

a) Para piyasası b) Kıyı ötesi piyasa c) İkincil piyasa

d) Hisse senedi piyasası e) Örgütlenmemiş piyasa

2) Alınan finansal varlığın tekrar paraya dönüştürülme maliyetiyle ilgili olan özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

a) Likidite b) Getiri

c) Paraya çevrilebilirlik d) Geri dönülebilirlik e) Bölünebilirlik

3) Aşağıdakilerden hangisi finansal sistemin unsurlarından biri değildir?

a) Tasarruf sahipleri b) Fon talep edenler

c) Yatırım ve finansman araçları d) Üretim faktörleri

e) Hukuki ve idari düzen

4) Aşağıdakilerden hangisi, sermaye piyasalarının gelişebilmesi için gerekli koşullardan biri değildir?

a) Ekonomide tüketim düzeyinin yüksek olması b) İşletmelerin uzun süreli fonlara ihtiyaç duyması c) Menkul değer yatırımı için uygun ortamın olması d) Çok sayıda halka açık anonim ortaklık olması

e) Sermaye piyasasında aracı kurumların gelişmiş olması

5) Para piyasasının en belirgin finansal kurumu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Ticari bankalar b) Borsalar

c) Yatırım bankaları d) Özel finans kurumları e) Sigorta şirketleri

6) Finansal araçların temel özellikleri nelerdir?

7) Finansal araçların fonksiyon ve kullanım yerleri nelerdir?

8) SPK tanımlamasına göre menkul kıymetin özellikleri nelerdir?

9) Sağladıkları haklara göre finansal araçlar nasıl sınıflanır?

10) İşlem gördükleri piyasalara göre finansal araçlar nasıl sınıflanır?

11) Para piyasaları bakımından temel finansal varlıklar hangileridir?

Cevaplar:

1)c, 2)d, 3)d, 4)a, 5)a

6) Finansal araç, bir taraftan diğer bir tarafa değeri olan bir şeyi aktarma yükümlülüğü getirir. Finansal araç, gelecekte belli bir tarihte ödemenin yapılacağını ifade eder. Finansal araç, ödemenin yapılma şartlarını belirtir. Finansal araç, devletin yaptırımına bağlı yazılı yasal bir yükümlülüktür.

7) Ödeme aracıdır. Değer biriktirme aracıdır. Risk aktarımına imkân sağlar.

8) Kıymetli evraktırlar. Ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlarlar. Standart ve belirli bir meblağı temsil ederler. Misli nitelikte, ibareleri aynı ve belli şekil şartlarına sahiptirler. Yatırım amacı ile kullanılır, genellikle periyodik gelir sağlarlar. Her birinin itibari değeri, bir de arz ve talep sonucu oluşan piyasa değeri vardır. Nama veya hamiline yazılı olabilirler.

9) Alacak hakkını temsil eden araçlar (borçlanma senetleri) ve ortaklık hakkını temsil eden araçlar olarak ikiye ayrılır.

10) Para, sermaye ve vadeli işlem piyasaları olarak üçe ayrılır.

11) Banknot, ticari senetler, çek, poliçe, bono, mevduat, mevduat sertifikası, banka bonosu, finansman bonosu, VDMK, hazine bonosu, repo.