Halka Arzın Tanımı ve Aşamaları

Halka arz, Sermaye Piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrının devamında gerçekleştirilen pay satışı olarak tanımlanmaktadır.

Küreselleşmeye paralel olarak, bütün sektörlere hâkim olan son derece rekabetçi bir ortamda ayakta kalabilmek için yeni yatırımlar yapmak zorunda olan Şirketlere, sermaye piyasası, kaynak temini açısından çok önemli fırsatlar sunmaktadır.

3.5.1. Halka Arzın Avantajları

Finansman Sağlamak: Sağlanan fonların geri ödemesinde herhangi bir vade bulunmadığı ve borçla sağlanan finansman yöntemine göre belli bir dönemde ödeme şartı bulunmadığından halka arz caziptir. Şirket kâr elde ederse kâr payı ödeyecektir. Halka arz ile şirketler uzun vadeli yeni bir kaynağa da sahip olabilecektir. Bu kaynakla üretim tesislerinin oluşturulması, uzun vadeli satın almalar, Ar-ge projelerine destek bulabilirler. Ayrıca şirket borsada işlem hisse senetlerini teminat olarak gösterip kredi kullanabilir. Aynı zamanda daha geniş bir yatırımcı evreni tarafından sağlanan bu daha büyük finansman kaynağı, halka açık bir şirket olarak iyi bir performans sağlanması halinde daha sonraki dönemlerde de kullanılabilir. Diğer bir deyişle ilk halka arzdan sonra, hisse senedi fiyatının da olumlu bir seyir izlemesi durumunda, gelecekte daha fazla hisse satılarak daha fazla fon elde edilmesi de mümkündür. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki sermaye biriminin yetersizliği göz önüne alındığında şirketlerin büyümek, yatırım yapmak ve özellikte küresel ölçekte rekabetçi alabilmek için gerekli sermayeye erişimi açısından ilk ya da ikincil halka arzlar büyük önem taşımaktadır.

Likidite Sağlamak: Halka açık şirketin hisse senedi fiyatının borsada oluşan arz talebine göre net bir biçimde belirlenebilmesi bu hisse senetlerinin istendiği zaman ortaya çıkan fiyattan net bir biçimde alınıp satılabilme imkanı sağlar.

Kredibilite Artışı: Müşteriler ve tedarikçiler açısından şirketin halka açık olması mali ilişkileri bakımından bir güven ortamı yaratabilir. Ayrıca şirketin bilinirliğindeki artış ile birlikte daha yaygın bir tanıtım olanağına erişmiş olması sonucu, yurt içi ve yurt dışında olası iş birliği olanaklarında da artış sağlanabilecektir.

Kurumsallaşma: Türkiye’de ve dünyada şirketlerin çoğunu aile şirketleri oluşturmaktadır. Aile şirketleri ve alt yapısı güçlü temellere dayalı olmayan şirketlerin ömrünün yönetimde söz sahibi kişilerin ömrü ile sınırlı olmaktadır. Halka arz ile denetim ve raporlama gibi zorunluluklar sonucu şirketlerin devamlılığı için kurumsallaşma süreçleri de hızlıca ilerlemektedir.

Çıkış Stratejisi: Önceden ve iyi bir biçimde planlanmış bir halka arz, halka açık olmayan şirket ortakları için en etkin çıkış stratejisini oluşturabilir. Bununla beraber halka arz esnasında yatırımcıların şirket ortaklarından halka açıldıktan bir süre sonrasına kadar hissedar olarak kalma taahhüdü isteyebilecekleri unutulmamalıdır. Dolayısıyla bu uzun dönemli bir strateji olarak değerlendirilmelidir.

Halka arzlar sadece ortaklar açısından değil hisse senedi opsiyonları sayesinde çalışanlar için de önemli katma değer olanağı yaratabilmektedir. Örneğin 1980 yılında halka açılan Apple Computer’ın ilk işlem günü sonrasında ortaklarının yanı sıra 40 çalışanı da ABD doları bazında milyoner olmuştur.

Yurt İçi ve Yurt Dışı Yaygın Tanıtım: Payları Borsada işlem gören şirketler hakkındaki çeşitli bilgiler, Borsanın şeffaflık ilkesi ve kamuyu aydınlatma işlevi

çerçevesinde yurt içi ve yurt dışındaki yatırımcılara Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), veri yayın kuruluşları, basın ve yayın kuruluşları ile diğer görsel yayın kuruluşları vasıtası ile sürekli olarak ulaştırılmaktadır. Şirketler hakkındaki bilgilerin kamuya duyurulması, şirketlerin ve şirket ürünlerinin hem yurt içinde hem de yurt dışında tanınmasına yardımcı olmaktadır. Yaygın tanınmanın sağladığı avantaj çerçevesinde, gerek yurt içi ve gerekse yurt dışında yerleşik bulunan ve aynı sektörde faaliyet gösteren şirketlerle işbirliğine gidebilme ve ortak girişimler oluşturularak benzeri konularda çalışmalar yapılabilmesi imkânı doğabilmektedir.

Baska Firmaları Devralma Suretiyle Büyüme İmkanı: Halka açılmak suretiyle yaratılan nakit akışı, yatay veya dikey birleşme/devralmalara olanak sağlayarak büyüme imkanı yaratmaktadır.

3.5.2. Halka Arzın Dezavantajları

Ters Seçim (Adverse Selection): Hisse senetleri halka arz olunan firmaların yöneticileri, firmanın değeri konusunda genelde potansiyel yatırımcılarından daha doğru bilgiye sahiptir. Bu asimetrik bilgi, firmayı halka arzı gerçekleştirebilmek için düşük fiyatlama yapmak zorunda bırakabilir. Bu durumda halka açılan firma, arzuladığı ve firmanın gerçek değerini takdir eden yatırımcıları seçemeyebilir.

Gizliliğin Kaybı: Firmalar, kendilerini rakiplerine göre daha avantajlı kılan yönlerini ve kaynaklarını genellikle açıklamazlar. Ancak halka açılan bir firma gerek yasal yükümlülükleri dolayısıyla gerekse yatırımcıları çekebilmek amacıyla bu gizli yöntem ve kaynaklarını açıklamak zorunda kalabilir. Bunun sonucu olarak da mevcut avantajın kaybolması riski doğabilir.

Kârın Paylaşımı: Halka açılma, firmanın gelecekteki kârının bir kısmını firmanın kurucuları, yöneticileri, ortakları ve çalışanları dışındaki kişi veya kuruluşlara diğer bir ifadeyle firmanın dışındakilere dağıtımını gerektirmektedir.

Raporlama ve Denetim Sorumluluğu: Halka açılan bir firma belli periyotlarla veya belli durumların ortaya çıkmasıyla kamuoyuna veya ilgili düzenleyici ve denetleyici otoritelere açıklama/raporlama yapmak zorundadır. Aynı şekilde halka açık firmalar dünyanın hemen her yerinde bağımsız denetime tabidir. Bütün bunlar firma için ilave masrafların ortaya çıkmasına neden olur.

Halka Açılma Masrafları: Halka açılma sürecinde yapılan masraflar, bu yolla sağlanan kaynağın ortalama %7’si düzeyinde olmaktadır. Buna bir de bu süreçte firma yöneticilerinin harcadığı zaman ve buna bağlı olarak işlerin aksaması da eklendiğinde, ortaya çıkan maliyet daha da büyümektedir.

Kontrol Kaybı: Halka açılmayla birlikte, yeni yatırımcılar ve dolayısıyla yeni ortaklar da artık firma yönetiminde söz sahibi olmuş, kamuoyu açıklamaları zorunlu hale gelmiş ve sermaye piyasası otoritelerinin gözetimi başlamış demektir. Bir aile firmasıyla kıyaslandığında, halka açık bir firmada kurucuların firma yönetimi için karar alma süreçlerindeki etkinliği

azalmış olmaktadır. Yapılan amprik çalışmalarda, firma yöneticilerinin halka açılma konusunda cesaretini kıran en önemli etkenin “kontrol kaybı” faktörü olarak ortaya çıktığı görülmüştür.

Yasal Takip: Halka açılma sürecinde görev alan firma yöneticileri ve aracı kurumlar, halka açılma sırasında ve buna bağlı olarak sonrasında mağdur olan yatırımcıların veya süreçte uygunsuzluk tespit eden düzenleyici-denetleyici kurumların yasal takiplerine muhatap olabilirler. Ayrıca, halka açılmakla daha çok ortağa sahip olan ve daha fazla birimin gözetim ve denetimine tabi olan firmaların, aile şirketlerine nazaran daha fazla davaya muhatap olması olağandır. Bu durumda firma, önemli tutarda tazminat yüküyle karşılaşabileceği gibi, yasal takipler lehe sonuçlansa dahi sırf bu isler için ilave masraflara katlanmak zorunda kalabilecek, en azından yasal takibe maruz kalan yöneticilerini olağan işlerinden alıkoyabilecektir.