Hapsen Tazyik (İİK.m.76)

1.Genel Olarak

İcra ve İflas Kanunu’nun 24.05.1962 tarih ve 51 Sayılı Kanun’un 1. maddesi ile değişiklik yapılmış olan 76.maddesi; “Mal beyanında bulunmayan borçlu, alacaklının talebi üzerine beyanda bulununcaya kadar icra mahkemesi hakimi tarafından bir defaya mahsus olmak üzere hapisle tazyik olunur. Ancak bu hapis üç ayı geçemez” şeklinde hüküm altına alınmıştır.

432

Madde 52 - (1) Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hâllerde yedi yüzotuz

günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir. (2) En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik

ve diğer şahsî hâlleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.

(3) Kararda, adlî para cezasının belirlenmesinde esas alınan tam gün sayısı ile bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ayrı ayrı gösterilir.

(4) Hâkim, ekonomik ve şahsî hâllerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler hâlinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi hâlinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.

Bilindiği gibi, kendisine ödeme emri veya icra emri tebliğ edilmiş olan borçlunun yedi gün içinde mal bildiriminde bulunma yükümlülüğü vardır. Borçlunun İİK’nun 74. maddesi hükmü gereğince, mal beyanında bulunmaması üzerine, alacaklı dilerse, bu eylemi suç olan borçlunun İİK’nun 337. maddesine göre, cezalandırılmasını, isterse, mal beyanında bulununcaya kadar hapsen tazyikine karar verilmesi talebiyle İİK’nun 76.maddesine göre, icra ceza mahkemesine şikayette bulunabilir.

Alacaklının icra ceza mahkemesine vermiş olduğu şikayet dilekçesinde talebini açıkça yazmalıdır. Alacaklının, borçlunun İİK’nun 337.maddesine göre mal beyanında bulunmamaktan dolayı cezalandırmasını mı, yoksa İİK’nun 76. maddesine göre hapsen tazyikini mi istediğini dilekçesinde açıkça belirtmelidir. Çünkü, bu iki madde arasında hem uygulama, hem sonuçları bakımından farklar vardır. Buna göre, ödeme emrinin tebliğinden itibaren ödeme emrinde gösterilen sürede mal beyanında bulunmayan borçlunun alacaklı tarafından İİK’nun 76. maddesi hükmüne göre mal beyanında bulununcaya kadar hapsen tazyikini istemesi halinde, alacaklının bu başvurusu tüzüğün 75. maddesi hükmü gereği icra mahkemesinin değişik işler defterine kaydolunur433. Yargılamayı yapan hakim dosya üzerinden434 yapacağı incelemede borçlunun ödeme emrinde belirtilen sürede mal beyanında bulunup bulunmadığına bakar. Borçlu, eğer bu sürede mal beyanında bulunmamışsa üç aya kadar, mal beyanında bulununcaya kadar hapsen tazyikine karar verilebilir. Verilen bu karar kesindir435.

Alacaklının, borçlunun süresi içindi mal beyanında bulunmaması halinde, borçlunun İİK’nun 337. maddesine göre cezalandırılmasını istemesi halinde ise, İİK’nun 349. maddesine göre, bu inceleme duruşmalı yapılarak karara bağlanır. Bu karara İİK’nun 353. maddesi uyarınca kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunduğu Ağır Ceza Mahkemesi’ne itiraz edilebilir436.

433

İpekçi, (Şerh), s. 1249; Çolak, s. 159. 434

“1-Şikayetçi vekilinin, sanıklar hakkında mal beyanında bulununcaya kadar İİK.nun 76.maddesi uyarınca

hapsen tazyiklerini talep ettiği,bu talep üzerine duruşma açılmaksızın ve üç ayı geçmeyecek şekilde evrak üzerinde yapılan inceleme sonucu hapsen tazyik kararı verilmesi gerekeceği düşünülmeksizin yazılı şekilde hüküm kurulması,

2- CMUK.nun 423.maddesine göre icra ceza davalarının Adli Tatilde görülemeyeceğinin gözetilmemiş olması, 3- 26.2.2003, 3.4.2003, 1.5.2003, 5.6.2003 ve 10.7.2003 tarihli celselerde katip imzasının bulunmaması nedeniyle CMUK.nun 264/1.maddesine muhalefet edilmesi,bozmayı gerektirmiş, temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün istem gibi BOZULMASINA”,16.H.D., 27.4.2004 T., 2004/3145 E., 2004/6500 K.sayılı ilamı.

435

İpekçi, (Şerh), s. 1249; Çolak, s. 159. 436

2.Suçun Unsurları

a.Suçun Maddi Unsurları

aa.Borçlu Sanığa Usulüne Uygun Olarak Ödeme Emri Tebliğ Edilmiş Olmalıdır

Borçlunun hapsen tazyikine karar verilebilmesi için öncelikle borçluya usulüne uygun olarak bir ödeme emri tebliğ edilmiş olmalıdır437. Eğer ödeme emri usulüne uygun olarak tebliğ edilmemiş ise borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğü olmayacağından suç oluşmaz.

bb.Bu Ödeme Emrinde Borçluya Mal Beyanında Bulunmadığı Takdirde Hapisle Tazyik Edilebileceği İhtarı Yapılmış Olmalıdır

Borçlunun hapsen tazyikine karar verilebilmesi için bir diğer unsur, borçluya gönderilen ödeme emrinde belirtilen sürede mal beyanında bulunmadığı takdirde üç aya kadar hapisle tazyik edilebileceği ihtarının yapılmış olmasıdır.

cc.Borçlunun Kendisine Yapılan İhtara Rağmen Süresinde Mal Beyanında Bulunmamış Olması Gerekir

Borçlunun hapsen tazyikine karar verilebilmesi için son unsur, borçlunun kendisine usulüne uygun şekilde tebliğ edilmiş olan ödeme emrinde süresinde mal beyanında bulunmadığı takdirde hapsen tazyikine karar verileceği ihtarının yapılmış olmasına rağmen süresinde mal beyanında bulunmamasıdır.

b.Suçun Manevi Unsuru

Borçlunun hapsen tazyikine karar verilebilmesi için, borçlu kasten hareket edebileceği gibi, unutarak ta mal beyanında bulunmayabilir.

3.Suçun Tarafları a.Suçun Faili

Hapsen tazyik ile cezalandırılabilecek olan fail, aleyhine icra takibi başlatılıp ta kendisine ödeme emri gönderilen ve yapılan ihtara rağmen süresinde mal beyanında bulunmayan borçludur.

437

b.Suçun Mağduru

Hapsen tazyikte mağdur taraf, borç ilişkisinin alacaklı veya alacaklılarıdır. Burada alacaklının tercih hakkı bulunmaktadır. Alacaklı, isterse borçlunun İİK’nun 337.maddesine göre, cezalandırılmasını, dilerse, İİK’nun 76. maddesine göre, hapsen tazyikini isteyebilir.

4.Suçun Takip Usulü

Hapsen tazyikin takibi şikayete bağlıdır. Yani, mal beyanında bulunmayan borçlu hakkında yargılama yapılabilmesi ve borçlu sanığın cezalandırılabilmesi için alacaklının şikayet hakkını kullanması gerekmektedir.

Yapılmış olan şikayetten vazgeçmek mümkündür. Alacaklı, şikayetinden vazgeçer ise, mahkeme şikayetten vazgeçme nedeniyle davanın düşürülmesine karar verecektir.

Alacaklının şikayet hakkını İİK’nun 347. maddesine göre, süresi içinde kullanması gerekmektedir. Buna göre, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde şikayet hakkı kullanılmaz ise, dava süresinde açılmadığından şikayet hakkının düşürülmesine karar verilecektir438.

5.Suçun Yaptırımı

Madde metnine bakıldığında, mal beyanında bulunmayan faile üç aya kadar tazyik hapsi verilebileceği öngörülmüştür.

Maddede tazyik hapsine yer verilmiştir. Tazyik hapsinin tanımı Ceza Muhakemesi Kanununda(CMK) yapılmamıştır. Bilindiği gibi, CMK’nun 2.maddesinde disiplin hapsinin tanımı439 yapılmıştır. Tazyik hapsinin tanımı disiplin hapsindeki gibi,

438 _{“Takip dayanağı ilamın kesinleşip kesinleşmediğinin araştırılmaması isabetsizdir. Ayrıca sanığa} 15.11.1999 tarihinde 53. örnek nolu icra emri tebliğ edilmiş olup, suç 23.11.1999'dur. Alacaklı vekilinin icra dosyasındaki 6.12.1999 tarihli reddiyat makbuzu ile nafaka alacağını aldığını beyan ettiği ve bu tarihte suça muttali olduğu, bu tarihten itibaren İİK'nun 347. maddesindeki 3 aylık şikayet süresi geçirilerek 14.11.2000 tarihinde şikayette bulunulduğu, bu nedenle "şikayet hakkının düşürülmesine" karar verilmek gerekirken yazılı olduğu şekilde mahkumiyet kararı verilmesi yasaya aykırı olup, temyiz itirazları bu nedenle yerinde görüldüğünden isteme aykırı olarak hükmün BOZULMASINA, 16.H.D.’nin 15.2.2002 T., 2002/567 E., 2002/1342 K. Sayılı kararı.

439

Disiplin hapsi: Kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil dolayısıyla verilen, seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, ön ödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan,

yapılmamış olmasına rağmen, gerek doktrinde, gerekse uygulamada tazyik hapsinin de, disiplin hapsi gibi; seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, ön ödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapis olduğu kabul edilmektedir440.

Tazyik hapsinde belli bir cezaya hükmedilmemektedir. Borçlunun belirli bir süreyle hapsen tazyikine karar verilmektedir. Mahkemece, borçlunun hangi yükümlülüğü yerine getirmesi için hapsen tazyikine karar verilmiş ise mahkemece belirlenmiş süre ile o yükümlülüğüne yerine getirene kadar hapsen tazyikine karar verilecektir441.

Mahkeme tarafından verilmiş olan bu hapsen tazyik kararı İİK’nun 351/1. maddesi hükmüne göre tefhim ve tebliğden itibaren yedi gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunduğu, Ağır Ceza Mahkemesi’ne itiraz edilebilir442. İtiraz üzerine Ağır Ceza Mahkemesi’nin verdiği karar kesindir443.

6.Etkin Pişmanlık

Suçun düzenlenmiş olduğu İİK’nun 76. maddesinde bir etkin pişmanlık hükmüne yer verilmiştir. Buna göre, tazyik hapsinin amacı, borçlunun yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamak olduğu için, hapsin uygulanmasına başlandıktan sonra borçlunun mal beyanında bulunması halinde borçlunun tahliye edilmesi gerekecektir444.

7.Hapsen Tazyik Kararının Hüküm ve Sonuçları a.Ceza Mahkumiyetinin Sonuçlarını Doğurmaması

Bilindiği gibi, 5237 Sayılı TCK’nun 50. maddesinde, kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar düzenlenmiştir. Hapsen tazyik kararları 5237 Sayılı TCK’nun 45/1.maddesi anlamında suç karşılığında uygulanan yaptırım şekli olarak “hapis cezası”

şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapsi ifade eder.(CMK.m.1/l).

440

Kaçak, s.267. 441

Kaçak, s.269. 442

“Hapsen tazyik kararları evrak üzerinde verilen itirazı kabil kararlardan olduğundan CMUK.nun 315/2. maddesi uyarınca mahkemece sanıklar vekilinin temyiz talebinin reddine dair verilen hükmün istem gibi ONANMASINA”,16.H.D., 23.3.2004 T., 2004/834 E., 2004/4683 K., sayılı ilamı. 443 _{Kaçak, s.269.}

değildir. Bu nedenle, verilen ceza seçenekli yaptırımlara çevrilemez. Yine aynı şekilde ertelenemez445. Bunun yanında, 5237 Sayılı TCK’nun 53.maddesine göre, hapis cezasının kanuni sonucu olarak “belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılması”na hükmedilemez. Ve son olarak ta hapsen tazyik kararları tekerrüre esas teşkil etmezler.

b.Adli Sicil Kayıtlarına İşlenmemesi

Tazyik hapsine ilişkin kararların adli sicile işlenemeyeceği, 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunun 5.maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, 5.maddesi;

“(1)Türk mahkemeleri tarafından verilmiş olsa bile;

a.Disiplin suçlarına ve sırf askerî suçlara ilişkin mahkûmiyet hükümleri, b.Disiplin veya tazyik hapsine ilişkin kararlar,

c.İdarî para cezasına ilişkin kararlar, Adlî sicile kaydedilmez”. Şeklindedir. 5352 Sayılı Kanunun 5. maddesinin birinci fıkrasının b bendinden de anlaşılacağı üzere, hapsen tazyik kararları, adli sicile kaydedilmeyecektir.