Halkevlerinin faaliyetlerini yoğun olarak sürdürdüğü yıllarda Türkiye nüfusunun 4/3’ü köylerde yaşamaktadır. Bundan dolayı köy ve köylüler Halkevleri için ihmal edilmemesi gereken bir unsurdur. İlerleme ve yükselme yollarından biri de milletin özüne ve karakterine candan dokunmaktı ve bundan dolayı halka köye ve köylüye ulaşmak şarttı. Halkevleri Çalışma Talimatnamesi, 104-112 maddeleri Köycülük Şubesinin çalışma esaslarından bahsetmektedir. Köycülük şubesinin amacı; köylerin
482Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasaları, Ulus Basımevi, Ankara, 1936, s. 194. 483 Gönül Türkan Demir, Halkevlerinin Eğitim Tarihimizdeki Yeri ve Çankırı Halkevi, Berikan Yayınevi,
Ankara, 2018, s. 65.
kültürel, sosyal, sağlık ve ekonomik gelişmelerine ve köylü ile şehirli arasında karşılıklı sevgi ve saygı hislerinin kuvvetlenmesine çalışmaktadır.484
Halkevleri bünyesinde kurulmuş olan 9 şube kolundan biri de Köycülük Şubesi idi. Halkevlerinin her şubesi kendi konularındaki işleri görür ve yürütürken muhakkak köylüyü birinci planda düşündüğü halde bir de ayrıca köycülük şubesi açarak köylü ile yakınlık kurmak, her yeni ve güzel şeyi baştan köye götürebilmek için Halkevleri çalışmaları arasında köycülüğe ayrı ve önemli bir yer verilmiştir.485 1933 yılında
Halkevlerinin Köycülük Şubesinin 2908 üyesi bulunmaktadır. 1940 tarihine gelindiğinde 379’u bulmuş olan halkevlerinin 317’sinde köycülük şubesi aktif olarak yer almaktadır.486
Tablo 24: Köycüler Şubesi 1933-1935 Yılları Arası Üye Sayısı487
Köycüler Şubesi
Yıl Kadın Erkek Toplam
1933 110 5923 6033
1934 407 8928 9335
1935 348 10246 10594
Gene aynı talimatnamede, Halkevlerin sık sık köylere gitmeleri, belirlenen bir köyü alarak bu köyün gelişimi için ellerinden gelebilecek tüm çabaları harcamaları bir yöntem olarak ileri sürülmektedir. Okulu olan köylerde öğretmenler, en yakın kentteki Halkevinin köydeki temsilcisi gibi hareket ederek, Halkevi ile köy arasındaki ilişkilerin düzenlenmesini sağlamaktaydı. Bütün köy öğretmenleri hayat ve bağlılıklarını köylünün yükselmesine ve bahtiyarlığına kendilerini vermiş olduklarından Halkevi köycülük şubesinin tabi üyeleridir.488 Zengin ve temiz Türk köylerinin oluşturulması,
Halkevlerinin önde gelen prensibi olarak kabul edilmiştir. Köycülük Şubesi, Halkevlerinin diğer şubeleriyle çalışma işbirliği yaparak olanaklar elverdiğince köylüyü okutmak, gidilen köylerde 15 günde bir yazı bilmeyen köylülerin mektuplarını yazmak
484C.H.P. Halkevleri ve Halkodaları 1932-1942… s. 15.
485 Halkevleri 1932-1935 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, 1935 Halkevleri Yayını, s. 114. 486 Sevilay Özer, a.g.m. s. 312.
487 Halkevlerinin 1933-35 Senesi Faaliyet Raporları Hülasaları… s. 178-185.
488103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.114. Talimatnamede ayrı bir maddede belirtildiği gibi
birçok Halkevleri Köycülük Şubeleri çok isabetli bir düşünce ile köy öğretmenlerini şubelerinin tabii üyesi ve hatta köyde Halkevlerinin bir nevi delegesi saymakta ve onlar vasıtasıyla köylerle daimi temas imkanı muhafaza etmiştir(Burdur ve Niğde Halkevi gibi). Hatta bunlar vasıtasıyla kendilerinin henüz gidemedikleri köylerde görmüş ve kalmış oldukları köylerin tecrübeleriyle faydalı olduğunu gördüklerini tedbirleri aldıran haftanın muayyen gecelerinde köy toplantıları yaptırabilen Halkevleri de olmuştur (Kocaeli Halkevi gibi).
ve sosyal yardım şubesinin desteğiyle hasta köylülerin sağlık ve bakım vb. kurumlarındaki tedavilerinde kılavuzluk etmek, alil ve acizlere, hele de harpten dönen köylülere, şehit köylülerin aile ve öksüzlerini korumaya ve bunların şehirdeki işlerini takip etmek ile güç ve imkânsız işlerini kolaylaştırmaya ve sonuçlandırmaya çalışmak489 köycülük şubesinin görevleri arasındadır.
Ankara Halkevinin yayınevi organı olan Ülkü Dergisi’nin hemen her yazısında köycülük konusunda yazılar yer almaktadır. Halkevlerinin köycülük şubelerinin yaptığı çalışmalara “Halkevi Postası” başlığı verilmektedir. Dergide özellikle Nusret Köymen’in yazıları ağırlıkta ve önemlidir.
Halkevlerinin köylüyü aydınlatan ve ilgilendiren neşriyatlarına en büyük yardımı yapan Cumhuriyet Halk Partisinin köylüye armağanı olarak 15 günde bir neşredilen Yurt gazetesidir. Bütün köylerde okuma odalarında veya meydanlardaki uygun bir yerde evvelce hazırlatılmış muhafazalar içinde köylülerin okumasına hazır bulunması Halkevleri köycülük şubelerinin en çok dikkat ettikleri hususlardan biri olmuştur.490
Köycülük şubeleri köylü geceleri vb. etkinlikler ile köylere yönelik olarak yoğun çalışmalar gerçekleştiriyorlardı.491 CHP’nin 50 vilayet kongresinin halkın istediği
dilekler konusunda yaptığı tespitlerde, köylülerin Halkevlerinden yaşamakta oldukları yerde sinema gösterisi, konuşma saati vb. ayrılması yönünde istekleri vardı. Halkevleri köycülük şubesi üyeleri özellikle bahar aylarında havaların ısınmaya başlamasıyla birlikte köylere geziler düzenliyorlardı. Köy gezilerindeki ana amaç köylüye fikir vermeli malzeme almalı, inanç vermeli azim almalı, umut vermeli şevk almalı, öğreteceği şeyler kadar öğreneği bir şeyler olduğunu bilerek çalışmaktır.492 Köy
gezilerine otomobil, kamyon, bisiklet hatta atlar ile gidilmekteydi.493 Halkevlerinde
489 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.114. C.H.F. Halkevleri Halkevleri Talimatnamesi,
Hakimiyet-i Milliye Matbaası, Ankara, 1932, s. 20.
490103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.127. 491 “Zonguldak’ta Köylü Günü”, (14 Temmuz 1937). Ulus. 492103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.117.
493 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s. 122. Bu köy gezileri için mümkün olan bütün
vasıtalardan faydalanılırdı. Bafra ve Malatya Halkevi atlarla, Boyabat ve Mardin gibi Halkevleri yaya ve diğer birçok Halkevleri de kamyonlar ve bisikletler ile yola çıkmakta idi. Adana Halkevi gibi emrinde her zaman bir kamyon bulundurun köycülük şubeleri de vardı. Bergama ve Tokat Halkevleri köy gezilerini hafta da ya da 15 günde bir muntazam şekilde yapmıştır. Konya ve Sinop Halkevleri ise Ziraat Bankası, Ziraat Vekâleti, Sıhhat Vekâleti memurları gibi zaten köyleri gezmek ve şehri köye götürmek aynı zamanda resmi vazifesi de olan arkadaşları şube üyeleri seçmekte ve onların köy dertleri ve işleriyle
toplam 1765 köy gezisi düzenlenmiş ve bu gezilere 153.173 kişi katılmıştır.494 Bu
geziler her cumartesi ve Pazar günleri halkevlerinin her şubesinden en az bir kişinin katıldığı 12’şer kişilik gruplar halinde yapılıyordu.495 Günde birkaç köy dolaşılıyordu.
Köylerin kalkınması yönünde köylere giderek halkın dertlerini dinleyen Halkevleri kısa zamanda başarı kazanmıştır.
Köylere yapılan gezilerde her meslekten (Doktor, ziraatçı, edebiyatçı, sanatçı vb.) birkaç kişinin olmasına dikkat edilmiştir. 1932-1935 yılları arasındaki verilere bakıldığında; Afyon, Diyarbakır, Maraş, Muş, Elazığ, Mardin, Bolu, Aydın, Çanakkale, Muğla, Kütahya, Düzce, Bartın, Konya, Sivas, Tekirdağ, Samsun, Denizli, Isparta, Giresun Halkevleri Köycülük Şubeleri köy gezilerini faydalı yapan Halkevleridir.496
Halkevi Köycülük Şubesi köye gittiklerinde şunları yapıyorlardı:
Köylere gidilir gidilmez köy meydanında köylüler toplanırdı. Köylünün günlük yaşantısında uygulayacağı bilgiler öğretici nitelikte köylülere aktarılmaya çalışılırdı. Ziraatçılar köylüye kendi uzmanlık alanlarında bilgiler verirlerdi. Ekim usulleri, verimi arttırma, haşerelerle mücadele gibi.
Köy eğitmeni veya öğretmeni ve köyün muhtarı ile görüşülerek fikir alışverişinde bulunur ve köyün ilerlemesine ve ihtiyaçlarına ilişkin görüşmeler yapılırdı.497
Gezilere katılan doktor, diş hekimleri hastalara muayene, tedavi ve ilaç dağıtılmasını sağlıyorlardı. Köy meydanında uygun bir odada hastalar muayene edilir ve sağlıkla alakalı köylülere bilgilendirme yapılırdı.
Halkevi köycülük şubesi üyeleri, dilekçe günü düzenleyerek köylünün devlet daireleriyle olan işlerinde onlara yardımcı oluyorlardı. Bu tür devlet işleriyle ilgili köyden şehre gelen köylüye yardımcı oluyorlardı. Halktan varsa dilek ve istekleri yazılı olarak alınıyordu.
Köylerdeki başarılı öğrencileri şehirlerdeki okullara yerleştiriyorlardı. Seyyar kitaplıklar oluşturarak şehirdeki halk okuma odalarını köylere taşıyorlardı.498 ilgilenmelerini, resmi kurumlarına olduğu kadar Halkevi arkadaşlarına da haber getirmelerini ve hesap vermelerini temin etmişlerdir.
494 “1940 yılı Halkevleri ve Halkodaları Çalışmaları”, Ülkü, C.17, S.97, Mart 1941, s. 71-72
495“Halkevlerinde Okuma Odaları-Halkevleri Çalışmaları-Halkevi Neşriyatı”, Ülkü, C.13, S.76, Haziran
1939, s. 365-368. Sevilay Özer, a.g.m. s. 309.
496103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.125.
497 “Ankara Halkevinin Bir Ayda Yaptıkları”, Ülkü, C.6, S.31, Eylül 1935, s. 319.
Köylünün okuma-yazma bilmeyenler için on beş günde bir mektup yazma günü düzenliyorlardı. Köycülük şubesinin çalışma planına giren köylere sık sık gidilerek her köyün öğretmenine bırakılan dilekler defterine499 not edilen dertler
ve işler toplanmaktaydı.
Köyde kurdukları seyyar sahnelerde köylüyle yönelik temsiller oynuyorlardı.500
Yerel türküleri plaklara kaydedip, koşmaları deftere yazarak folklorik kültürün ortaya çıkarılıp toplanmasını sağlıyorlardı. Seyyar sinema ve projeksiyon makineleriyle sağlık, tarım vb. konulardaki filmleri izlettiriyorlardı. Böylece görerek öğrenme yolunu tercih ediyorlardı.501
Yayın alanında da köylülerin faydalanması amacıyla köylünün anlayabileceği dilde köy ziraatı, köy sağlığı ve köy yaşamı hakkında broşürler, kitaplar yayınlıyorlardı.502Bu yayınların önemli bir kısmı köylüye bedava dağıtılıyordu.
Ayrıca köye yönelik duvar gazetesi ve dergiler çıkarıyorlardı.503 Köylülere
tarım ve tarımdaki hastalıklarla alakalı kitaplar bilgilendirme kitapları dağıtılıyordu.504
Köylü kadınlara halkevi kadın üyeleri tarafından temizlik, çocuk bakımı, ev işleri gibi konularda bilgilendirme yapılıyordu.
498 “Muğla Halkevi köylerde bile okuma odaları açmıştır” Ülkü, C.12, S.69, Ocak 1939, s. 457. 103
Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s. 125. Köylerde her zaman için Halkevinden bir parça ve iz demek olan okuma odalarını, toplanma yerlerini, Cumhuriyet meydanlarını tertipleyen ve kuran Halkevi çoktur. Bunların başında Bursa, Antalya, Ankara, İzmir, Zonguldak, Balıkesir, Antep, Eskişehir, Halkevleri gelmiştir.
499 Sıtkı Şükrü Pamirtan, “Köy Davamız”, Fikirler, S.248-249, 30 Haziran 1943, s. 26.
500 “Köylü ile Temas” Adana Halkevi “istiklal” piyesi oynadı”, Ülkü, C.13, S.77, Temmuz 1939, s. 463.
103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s. 124. Köycülük Şubeleri, bu gezilerde köyle alakalı çalışmada bulunmayı isteyen diğer şube üyelerinin da katılımını sağlamaktadır. Gerede, Kütahya ve Urfa Halkevleri temsil oyunları konusunda başarılı çalışmalar yapmıştır.
501“Trakya Köyleri İçin Berlin’den Sinema ve Projeksiyon Makineleri Getirildi”, Ulus, 15 Nisan 1938.
Ayrıca 50 tane akümülatörleri en az 15 gün süren büyük köylere radyo ısmarlandı. “Yedinci Büyük Kurultayda Halkevleri ve Halkodaları”, Ülkü, III. Seri, C.1, S.12, Aralık 1947, s. 17. “Onuncu Enternasyonal Fuarında İzmir Halkevi”, Fikirler, C.9, S. 205, 1 Eylül 1940, s. 1.
502103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.126. Bursa Halkevinin 24 köye 1200 kitap ve mecmua
dağıtmış, Ankara Halkevinin muhtelif ziraat ve hayvan yetiştirme usullerine ait çok faydalı 7 broşürü hemen hemen bütün köylerine yollamış, Silifke, Sinop, Aydın, Çorum ve Çankırı Halkevlerinin yerel mahsulleri yetiştirme ve hastalıktan koruma için en açık dille anlatmaya çalışan broşürler bastırılıp dağıtmışlardır.
503 Sevilay Özer, a.g.m. s. 309. Bursa Halkevi tarafından çıkarılan Köylüye Salık dergisi bu tür
faaliyetlere örnek gösterilir. Broşürlere ise Ekrem Rüştü, Sütçülük Ankara 1933, M. Cemal, “Hayvan Yemleri” Ankara 1933 vb.
504Nafiz Sahir, “Halkevi Köycülük Kolunun Köylüler Müsahabası”, Fikirler, C.9, S.206, 15 Eylül 1940,
s. 4-5. Sıtkı Şükrü Pamirtan, “Cumhuriyette 20 Yılın Köylü Hareketleri”, Fikirler, S.256-257, Birinci Teşrin 1943, s. 33. Örnek olarak Dr. Sıtkı Şükrü Pamirtan’ın “Köy Veterineri” adındaki eseri bastırılarak köylülere ücretsiz dağıtılmıştır.
Köylerde toprak bayramı düzenleyerek ağaç dikilmesini teşvik ediyorlardı. Orta oyunlar, at yarışı, cirit atma, güreş gibi sportif faaliyetler düzenliyorlardı. Köylülerin şehirlerde toplu bulundukları mahalli pazar günlerinde Halkevinde
köylü geceleri düzenliyorlardı.
Köylülerimizin yerli mallarımızı tanıması ve onların taşıdıkları kıymet ve dayanaklığını ilk bakışta anlayabilmek için Halkevlerinin tertip ettikleri seyyar sergilerle köylülere gösterilmiştir.505
Köye her gidişte köyün derdine yeni bir deva, sevincine yeni bir müjde, kafasına yeni bir bilgi, kalbine yeni bir inanç götürmek ve beraberinde mutlaka bir şeyle gitmek ana şarttır. Götürülen yeniliği köylülerin içine alınan intibaı kendi içine sindirmek köy ziyaretçisinin arzusudur.506
Halkevlerinin Köycülük şubeleri, kısacası köylünün gözü ile görmeyi, dili ile konuşmayı, kulağı ile işitmeyi, kalbi ile yaşamayı amaçlamıştır.
Örnek verecek olursak; İzmir Halkevinin Köycülük Şubesi 3 Mart 1940 günü Kızılbahçe köyüne gitmiştir. Burada köy okulu ziyaret edilerek köy çocuklarının köyden kopmadan, köy işlerinden hiç yüz çevirmeden okumalarının öneminden bahsedilmiştir. Yanlarında getirdikleri veteriner köy hayvanlarını kontrol etmiş ve köylüye hayvan beslenmeleri hakkında bilgi vermiştir. Ayrıca halkevinin sekiz kişilik mandolin grubu köylülere müzik ziyafeti sunmuştur.507
Halkevleri köycülük şubesi çalışanları sağlık ve sosyal yardım takımı,, bayındırlık takımı, iş kovalama takımı, kültür takımı, imece takımı, ekin öğüt takımı508
olmak üzere altı ayrı alanda iş bölümü yapmışlardır.
1940 yılı nisan ayında CHP Umumi İdare Heyeti, Halkevlerinin idaresi ve çalışmalarına ait iki talimatname hazırlamıştır. Bu talimatnamelerde köycülük şubeleri ile ilgili dikkat çekici konular yer almaktadır.
Bu maddeleri gerçekleştirmek için Halkevlerinin önünde iki yöntem vardır: ilki, halkevi köycülük şubesi üyeleri uygun mevsimlerde köylerde hazırlanacak kır bayramlarına gidilmesi, ikincisi köylüler özellikle şehre yakın olanlar sık sık ve çok
505C.H.P. Halkevleri ve Halkodaları 1932-1942,… , s. 15. 506103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s. 116.
507 “Köycülük Kolumuz”, Fikirler, C.9, S.198, 15 Şubat 1940, s. 16. 508 Sevilay Özer, a.g.m. s. 309.
olarak Halkevi genel müsamerelerine çağrılmasıdır. Böylece köylüyü kalkındırma yolunda köylü ile şehirli arasındaki bütünleşmeyi sağlama yolunda önemli adım atılmış olmaktadır.509
Talimatnamede ayrıca Halkevlerinin diğer sekiz şubesinin köycülük şubesi ile ortak çalışma yürütmesini istemektedir. Bu yönde 1940 Talimatnamesinde Halk Dershanesi ve Kurslar Şubesi’nden köylü hakkında köylülerin giyimini sağlamak ve köylerde uygun el ve tezgâh sanatlarının kurulmasını istemiştir.510
Ankara, Uşak, Antalya, Aksaray ve Bursa Halkevleri bazı köylere damızlık hayvan tedarik etmiştir. Kütahya, Erzurum ve Isparta Halkevleri de köylerde o döneme kadar bazı sebze ve hububatın iklime pek müsait olmamasına rağmen denenmemiş olan ürünlerin yetiştirilmesine ön ayak olmuşlardır. Ankara, İnegöl, Denizli, Maraş Halkevleri de bazı köylerin temiz içecek su ihtiyaçlarını karşılamıştır. Manisa Halkevi köylere gezici doktor ve ebe çıkartmıştır. Erzincan ve Konya Halkevleri köy kooperatiflerini geliştirerek, köy hesabına arazi ektirmek suretiyle köy sandıkları kurmuş ve köyleri zenginleştirmiştir.511 Halkevleri köycülük şubelerinin çalışmaları
bütünlük içinde değerlendirildiğinde, köylüler için ehemmiyetli hizmetler götürdüğünü, bunun yanında Halkevlerinin köycülük şubesi dışında yer alan diğer bazı şubelerinden köylülere yönelik politikalarının olduğunu bahsedebiliriz. Örnek olarak İzmir Halkevi’nin Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi, civarlarında mevcut olan mahalli şartlara göre halk arasında yayılmaya ve yerleşmeye ve bilhassa köylülerin giyimini sağlamaya yarayan tezgâh sanatlarının geliştirilmesini mühim vazifelerinden saymıştır.512 Bilecik, Bartın, Eskişehir, Giresun, Konya, Kastamonu, Sivas, Erzincan,
Rize, Şebinkarahisar, Kütahya, Afyon, Antalya Halkevleri, köylü işlerine bakan bürolar
509 Nusret Köymen, “Halkevleri Köycülüğünün Daha Verimli Olması Hakkında Düşünceler”, Ülkü, C.13,
S.73, s. 27-29.
510Kemal Turan, “Halkevleri Çalışmalarında Bazı Yeni Esaslar”, Ülkü, C.16, S.93, Kasım 1940, s. 100.
Yine talimatnamenin ikinci maddesinde önerilen Halkevlerinde öğretilecek el ve tezgâh sanatlarının “bilhassa köylünün giyimini sağlamaya müsaid” olması istenmektedir. Böylece köylü toprak işleri olmayan yağışlı günlerde evde giyimine yarayacak işlerle meşgul olacaktı. Tezgâhların arttırılmasının istenmesinin bir nedeni de II. Dünya Savaşı’nın ağır koşullarıdır.
511103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s.125.
512 “Halk Dershanesi ve Kurslar Şubesi”, Fikirler, C.10, S.217, 1 Mayıs 1941, s. 25.
teşkil etmişler ve heyetler seçmişlerdir. Köylüler buralara başvurmakta isteklerini yazdırıp şehirdeki işlerini kovalamada işin yöntemini öğrenmekteydiler.513
İlk zamanlar köye yapılan bu ziyaretler köylüler tarafından alakayla ve samimi olarak karşılanmıştır. Ancak ziyaretlerin pek çoğu CHP Genel Merkezinin emirlerinin yerine getirilmesi doğrultusunda olduğundan köylülere telkin, teskinden öteye geçememiştir. Cavit Orhan Tütengil’de halkevlerinin köycülük şubelerinin istenilen hedefe ulaşamadığını, buna etken olarak Anadolu köylerinin küçük olmasını ve halkevlerinin bürokratik bir fikriyatla idare edilmesinin rolü olduğunu vurgulamaktadır.514