3.13. Ege Bölgesi Halkevleri (İzmir-Denizli-Aydın)
3.13.2. Denizli Halkevi
Denizli Halkevi 19 Şubat 1932’de açılan ilk 14 Halkevi arasında yer alır. Denizli’nin Halkevi açılışında C.H.F. Denizli Milletvekili olan Necip Ali KÜÇÜKA’da yer almıştır.533 Halkevinin açılışından 15 Mart 1932 yılında yapılan seçime kadar
Denizli Halkevi işlerini yirmi beş gün boyunca Denizli Milletvekili Necip Ali Bey yürütmüştür. Yapılan ilk seçim sonucunda Denizli Halkevinin ilk başkanı Fahri AKÇAKOCA olmuştur. Aynı gün şube komite seçimleri de yapılmıştır.534 Türk
Ocaklarının kapatılmasından sonra taşınır taşınmaz tüm mal varlıkları Halkevlerine aktarılmıştır. Bunun sonucu olarak da Denizli Halkevi etkinliklerini bir yıl boyunca
531Rıdvan Kipural, “Örnek Köy Meselesi”, İzmir’de Köycülük Emirler ve Öğütler Dergisi, S.2, Temmuz
1944, s. 2. Kargir: Herhangi bir amaçla kullanılmak üzere, ağaç çatmaların arası harç, taş ve tuğla parçaları ile doldurularak yapılan kapalı ve içi gerekli şekilde bölmeli yapı ya da bina anlamına gelmektedir.
532 “İzmir Vilayetinde Örnek Köyler”, İzmir’de Köycülük Emirler ve Öğütler Dergisi, S.6, 2. Teşrin
1944,s. 31. Örnek Köyler şunlardır: Narlıdere, Özbek, Yeli, Tarasça, Ulucak, Değirmendere, Güzelhisar, Soğancı, Yayaköy, Çamavlu, Ayasköy, Yeniköy, Salihler, Demirtaş, Ören, Bağarası, Kozbeyli, Çiftlik, Kermiyan, Zeytinler, Pınarbaşı, Örnek Köy, Kahrat, Küçük Kale, Mahmutlar, Sığacık, Ürkmez, Ergenli, Çırpı, Burgaz, Güzel Çamlı, Belevi.
533 Süleyman İnan, “Denizli’deki Halkevleri ve Faaliyetleri (1932-1951)”, Ankara Üniversitesi
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.25-26, 2000, s. 135. Denizli Halkevi
kuruluşundan kapanmasına kadar geçen süre zarfında başkanlık yapanların isimleri; Necip Ali KÜÇÜKA (1932), Fahri AKÇAKOCA (1932-1935), Esat KAYMAKÇI (1935-1942), Nail KÜÇÜKA (1942-1943), İbrahim CENGİZ (1943-1946), Kemal AYBAR (1946), Himmet AKIN (1946-1951). Denizli Halkevinin açılışı bugünkü Denizli Lisesi olan o günkü adıyla Muallim
Mektebinin salonunda yapılmıştır. Halkevlerinin açıldığı diğer tüm illerde olduğu gibi açılış törenlerine bir parti veya devlet yetkilisinin katılmasının öneminden dolayı Denizli’nin Halkevi açılışında C.H.F. Denizli Milletvekili olan Necip Ali KÜÇÜKA da yer almıştır. Halkevinin açılışından 15 Mart 1932 yılında yapılan seçime kadar Denizli Halkevi işlerini 25 gün boyunca Denizli Milletvekili Necip Ali Bey yürütmüştür. Yapılan ilk seçim sonucunda Denizli Halkevinin ilk başkanı Fahri AKÇAKOCA olmuştur. Aynı gün şube komite seçimleri de yapılmıştır. Türk Ocaklarının kapatılmasından sonra taşınır taşınmaz tüm mal varlıkları Halkevlerine aktarılmıştır. Bunun sonucu olarak da Denizli Halkevi bir yıl boyunca Türk Ocağının Çaybaşı’ndaki binasında sürdürmüş akabinde 1933 yılından kapanışa kadar günümüzde belediye binası olarak kullanılacak binaya taşınmıştır.
534Süleyman İnan, a.g.m. s. 136. Denizli Halkevi kuruluşundan kapanmasına kadar geçen süre zarfında
başkanlık yapanların isimleri; Necip Ali KÜÇÜKA (1932), Fahri AKÇAKOCA (1932-1935), Esat KAYMAKÇI (1935-1942), Nail KÜÇÜKA (1942-1943), İbrahim CENGİZ (1943-1946), Kemal AYBAR (1946), Himmet AKIN (1946-1951). Buna göre şubelere: Dil Tarih ve Edebiyat Şubesi (Orta Mektep Tarih Muallimi Kemal Bey), Güzel Sanatlar Şubesi ( Orta Mektep Resim Muallimi Sırrı Bey), Temsil Şubesi (Muallim ve Orta Mektep Müdürü Sacit Bey), Spor Şubesi (Cumhuriyet Savcısı Münir Bey), Sosyal Yardım Şubesi (Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Müdürü doktor Cevdet Bey), Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi ( İlk Tedrisat Müfettişi Celal Bey), Kütüphane Ve Neşriyat Şubesi (Memleket Hastanesi Röntgen Mütehassısı doktor Tevfik Bey), Köycüler Şubesi (Mektupçu Sait Bey), Müze ve Sergi Şubesi (Muhasebe-i Hususiye Müdürü H. Avni Bey).
Türk Ocağının Çaybaşı’ndaki binasında sürdürmüştür.535 Akabinde 1933 yılından
kapanışa kadar günümüzde belediye binası olarak kullanılacak binaya taşınmıştır.536
Denizli'de toplam 20 halkevi açılmış ve ilk açıldığı sıralarda bağlı üye sayısı 334’tür.537 Denizli Halkevinde 9 şubenin de tamamı açılmıştır. Denizli merkezde açılan halkevi dışındaki ilçe halkevlerinin ne çeşit çalışmalar yaptığına dair bilgi sahibi olamadık. Denizli halkevi nitelikli temsiller vermesi, sportif etkinliklerde bulunması ve İnanç dergisini çıkarması bile kayda değer bir durumdur.
Denizli Halkevinin çıkardığı yayın organı aylık-süreli olarak çıkan “İnanç” isimli dergidir. 538 Bu dergi Dil ve Edebiyat Şubesi tarafından yayımlanmıştır. İnanç isimli dergi 1937-1946 yılları arasında aksayan ve birleşik yayınlanan birkaç sayı dışında kesintisiz olarak çıkmıştır. Dergi toplamda 106 sayıdan ibarettir.539 İnanç isimli
derginin ilk sayısı Mart 1937 olarak çıkmıştır.540 Dergi her ay 700 adet basılmış olmakla
birlikte sayfa sayısı 17 ile 50 arasında değişmektedir.541 İnanç daha çok kültür-sanat
ağırlıklı bir dergidir. İnanç Dergisi, diğer Halkevlerinde olduğu gibi ticari bir amaçla değil kültürel bir amaçla basılmıştır. Bundan dolayı derginin yazarlarına ücret ödenmemiştir.542 Dergi her ne kadar ticari bir amaç gütmemiş olsa da baskı, kâğıt,
mürekkep, dağıtım vb. harcamalar için belirli bir fiyat konmuştur. Derginin 1-22 arasındaki sayısı 10 kuruştan, 23-94 sayıları 12.5 kuruştan, 95-106 sayıları ise 15 kuruştan satılmıştır. İsmini İnançoğulları Beyliğinden alan dergi Denizli’de kültürel alandaki eksikliği giderdiği gibi Denizli’nin inancını anlatan İnanç Dergisi, Denizli
535 Tahir Kodal, a.g.e. s. 159.
536 Harun Akçam, Halk Kültürünün İnşasında Denizli Halkevleri ve İnanç Dergisi, (Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ocak, 2012, s. 30.
537Süleyman İnan, a.g.m. s. 22-24.
538Burhan Saraçoğlu, “Mecmuanın Adını Niçin İnanç Koyduk”, İnanç, S.1 Mart 1937, s. 3-4. Derginin
İnanç ismini alması tarihi bir isimden kaynaklanmaktadır. İnanç ismi 1313-1317 yılları arasında eski adı Ladik olan Denizli’de hüküm sürmüş olan “İnançoğulları Beyliği’nden almıştır.
539 Ata Lütfi Özdil, “20 Yılda Denizli’nin Basın ve Yayın İşleri”, İnanç, S.80, 1943, s. 49.
540 Necip Ali Küçüka, “İnanç”, İnanç, S.1, Mart 1937, s. 1-2. Derginin İl sayısında yazısı bulunan Denizli
Milletvekili Necip Ali KÜÇÜKA, dergi adı olan İnanç’ın sadece Denizli’ye hizmet etmiş bir kişiyi hatırlatmadığını; aynı zamanda Atatürk’ün inkılap hareketlerine imanın(inancın) bir ifadesi olduğunu belirterek şöyle demiştir: “Bir ülküye sadakatle bağlanmak itibariyle Denizli, Atatürk’ün ilk emir ve irşadına itaat etmiş ve inanmış bir memlekettir”.
541 Süleyman İnan, a.g.m. s. 125. 1947 yılında Ankara Halkevinin yayın organı olan Ülkü Dergisinin
bundan böyle sadece Ankara’nın değil yurt genelinde tüm Halkevlerinin yayın organı olması kararı alınmasından sonra CHP Genel Sekreterliğinden gelen maddi yardımda kesilmiştir. Zaten güç koşullarda ayakta durmaya çalışan İnanç dergisi 106 sayı sonunda yayın hayatı son bulmuştur.
542 Süleyman İnan, “Denizli Halkevi Dergisi İnanç (1937-1946), Pamukkale Üniversitesi”, Eğitim
Fakültesi Dergisi, S.15, 2004, s. 125.
halkının duygu ve fikriyatını sulayan nehir”543 olan dergi Denizli yerel tarihi açısından
önemli bir kaynaktır.
Denizli’de eğitim ve kültür hayatını canlı tutmaya çalışan Denizli Halkevi’nin 1938 yılına kadar, 128 konferans, 8 konser, 76 temsil verildiği gibi 19 halk türküsü, bestelenmiştir. Bu etkinliklere toplam 212.495 kişi iştirak etmiştir. Dil seferberliği kapsamında öztürkçe kelime derlenmiş ve 2.490 fiş dil kurumuna gönderilmiştir.544
Ayrıca dil, müzik ve folklor çalışmalarıyla Denizli’nin kültürel değerlerini Denizlilere tanıtmaya çalışmıştır.545
Konumuz olan köy politikaları ekseninde Denizli Halkevinin Köycülük Şubesinin faaliyetleri inceleyelim. Tüm Türkiye’de olduğu gibi Denizli’de nüfusun büyük çoğunluğu köylerde yaşamakta idi. 245.068 kişi olan nüfusun 202.603 kişisi köylerde yaşamakta idi.546 Bundan dolayı Denizli Halkevi, Köycülük Şubesi aktif
çalışmıştır. İnanç Dergisinin ilk sayısında Evimiz Komitelerinin İlk Altı Aylık Çalışma Programları başlıklı bölümünde köycülük komitesinin görevlerini şu şekilde belirtmiştir:547
1- Üye yazmak
2- Meyveli meyvesiz ağaç dikmenin faydasının çok büyük olmasından her yıl ağaç dikme günü olarak bir gün ayırmak ve yıldan başlayarak o günü ağaç bayramı kabul ederek köyün bütün halkı şenlikle ağaç dikmek. Köyün mümessili köyünde dikilen meyveli meyvesiz ağaç miktarını, dikimini ve aynı zamanda yabani ağaçları aşılamakta faydalı bulunduğundan bunlardan da ne kadar aşı yaptırıldığı halkevi köycüler komitesine yazı ile bildirmek. 3- Su arıklarını temizlemek için ve bentleri onarmak, vaktinde ekim ve dikimin
bu sulardan istifade edilebilmesini temin için gereken bir günün tayini ile o sudan istifade eden arazi sahipleri ve köylünün toplanmasıyla eğlence ve toplantı yapılarak arıklar eğlencesi olarak kabul etmek.
543Zeki Ülkü, “İnanç’ın Kolları”, İnanç, S.38, Nisan 1940, s. 2-3. 544 Ahmet Akşit, “Halkevi”, İnanç, S.20, 1. Teşrin 1938. s. 33-40. 545 Tahir Kodal, a.g.e. s.159.
546 Tahir Kodal, “Cumhuriyetin İlk Nüfus Sayımına Göre Denizli’nin Nüfus Yapısı”, Pamukkale
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.15, S.15, Denizli, 2004, s. 66.
547 “Evimiz Komitelerinin İlk Altı Aylık Çalışma Programları”, İnanç, S.1, Mart 1937, s. 12-16.
4- Bahar gününün münasip birinde başak bayramı yapmak, programımıza dâhil olmakla hangi gün yapılacağının ve nerede yapılması münasip olacağının kestirilmesiyle hangi köyün bu işe öncü olması lazım geldiğini tayin etmek. 5- Köy yollarının birbirine ve kasabaya eklenmesi çok faydalı olmakla bu
yollardan en önemlilerinin başlanması için hangi aylarda çalışmak lazım olduğunu kestirmek ve her köyün yol yapmak için neye ihtiyacı olduğunun o köy mümessili tarafından komiteye bildirmesini sağlamak.
6- Hangi köylerde mektep yoktur ve yapabilecek köyler hangileridir. Hususi muallim isteyen köyler hangileridir, bunları tespit etmek.
7- Hangi köylerde ne gibi eski eserler vardır. O köy mümessilinin komiteye haber vermesini sağlamak.
Köycülük şubesinin amaçlarından biri de köylülerin şehirlere göç etmeyip kendi toprağında kalarak onu verimli şekilde işlemesidir. Denizli Halkevinin en yararlı faaliyetlerden biri kışın şehre gelen ve kalmak zorunda kalan köylüler için uygun ve ucuz kalacak yer temin etmeleri olmuştur.548 Köylülerin köycülük şubesiyle daima
temasını sağlamak için köylerde temsilci seçilmiştir. Ancak bu temsilci seçme Denizli merkezde 94 köyden 70 tanesinden temsilci seçilirken fakat bu uygulama ilçelerdeki köylere kadar yayılamamıştır.549 1938 yılına kadar köycülük şubesi, 7 köyün birleşik
suları temin edilmiş, köylere sıhhi öğütler içeren 8 broşür çıkarılmış ve dağıtılmıştır. Köylere 2.250 mevcutlu bir kütüphane tesis edilmiştir. 4 köyde tarım usulleri gösterilirken, 3 köyde de avcılar ve ağaç dikme bayramları yapılmıştır.550
Denizli Halkevi bazı köylerin içecek temiz su yokluğuna da çare bulmuştur.551
Denizli Halkevi Köycülük Şubesi 1938 yılı çalışma programında evlerin kireçle boyanması, tuvalet çukurlarının ve su birikintilerin örtülmesi, ölü hayvan leşlerinin köy dışına götürülmesi, gübreliklerin köy dışında bulunması, ahırların evlerden ayrılması, gibi öğütler552 bulunmaktadır.
1936 ve 1937 yılları Köycüler şubesinin en etkin olduğu yıllardır. Köycülük şubesi, köylü ile devlet arasındaki işlerde köylülerin mahkeme, nüfus, evlenme işleri,
548 Süleyman İnan, Denizli’deki Halkevleri… s. 147. 549Süleyman İnan, Denizli’deki Halkevleri… s. 147. 550Ahmet Akşit, a.g.m. s. 33-35
551103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, …, s. 125.
552Köycüler Komitası Köylerde, Yeni Basımevi, Denizli, 1937. s. 31
tapu işlemleri vb. konularda 573 adet dilekçenin ücretsiz yazılmasında yardımcı olmuştur. 553 Bu işlemlerin şehre yabancı olan köylüler için çok önemli ve çok şey ifade
etmektedir.
Denizli Halkevinde Köycülük Şubesinin yanında diğer şubelerinde Denizli köyleriyle alakalı faaliyetlerde bulunmuşlardır. Sosyal Yardım Şubesi; Denizli merkez köyleri ile ilçe merkez ve köylerine geziler düzenlemiş ve halkın sağlığı üzerine konuşmalar yapılmış ve köylülere bu konuda nasihatlerde bulunulmuştur.554 Köyde
hasta olanlar ücretsiz olarak muayene edilmiş, reçeteleri yazılarak ilaçları temin edilmiştir. Özellikle dönemin hastalığı olan sıtmaya karşı “kinin (sülfatı)” dağıtılmıştır. Halkevi tarafından yaptırılan kahvehaneler ve meydanlıklar gibi yerlere asılan duvar gazetelerinde daha çok sağlıkla alakalı yazılar bulunmuştur. Bununla birlikte spor şubesi de köylere zarar veren yaban domuzlarına karşı avcılık seferberliği başlatmıştır. 2 Mayıs 1937 Pazar günü Denizli’nin merkezi köylerinden Eskihisar (Laodikya)’da başak bayramı yapılmıştır.555 Denizli’ye yakın köylerden Gerzile köyüne giden yol
yaptırılmıştır. Ayrıca Selçuklu Devleti’nden kalma Akhan isimli kervansaray restore edilip köylülerin hizmetinde kullanılmak üzere misafirhane haline getirilmiştir.556
Pamukkale, Karahayıt ve Akköy’de termal suların kullanılmasıyla alakalı teşebbüsler Köycülük Şubesi sayesinde yapılmıştır. Halk içinde şifalı sular olarak bilinen bu sular hakkında 1934 yılında bilimsel incelemeler yapılmıştır. Akabinde 1937 yılında hamam, banyo ve havuzlar bu köylerde inşa edilmeye başlamıştır.
Devlet ile halk arasındaki bağları güçlendirmek ve yapılan inkılap hareketleri kısa sürede tabana yaymak isteyen CHP yönetimi ilk etapta il merkezlerinde kurulmuş bulunan Halkevlerinin ilçelere hatta kasaba ve köylere kadar ulaşmasını amaçlamaktaydı. Böylece her vatandaşa ulaşılabilecekti. Bu amaç doğrultusunda Denizli Halkevinin açılmasından 4 sene sonra ilçe teşkilatları kurulmaya başlamıştır. 1939 yılına geldiğimizde Denizli’nin merkez, ilçe ve kasabalarında 20 Halkevi kurulmuştur.
553Süleyman İnan, Denizli’deki Halkevleri... s. 149. 554Köycüler Komitası Köylerde… s.31.
555 Gıyasi Şarman, Halkevi Çalışmalarından Başak Bayramı, (4 Mayıs 1937). Denizli. Böyle bir
bayramın ilk önce Eskihisar da yapılmasında, bu köyün birçok köyün ortasında bulunması ve Denizli merkeze yakın bir köy olması etkilidir.
556 “Denizli Halkevinden Haberler”, (21 Şubat 1937). Ulus,
Köye ve köylüye bir seyyah merakı ile gidilmeli, aynı zamanda vatandaş gayretiyle çalışılmalı idi. Ancak zaman içinde bütün Halkevlerinde olduğu gibi Denizli Halkevi de ilk yıllarında görülen heyecan ve coşku yerini giderek sıradanlığına bırakmıştır. 1948 yılında Denizli’de 20 Halkevi, 116 Halk Odası bulunmaktadır. Halk Odası sayısı 1950 yılına gelindiğinde 117’ye çıkmıştır. Devletten tarafından Halkevlerine ayrılan ödeneklerin, sayıları artan Halkevleri ve Halkodalarına paylaştırılması Halkevlerini para bakımından zor durumda bırakmıştır. Bu gelişmeler ışığında Halkevi örgütlerinin gelir getiren faaliyetlerde bulunmalarına izin verilmiştir. Denizli Halkevi’nin salonu da özellikle nikâh ve nişan törenleri için kullanılmaya başlanmıştır. Bundan başkan bütçe açığını kapatmak için paralı piyesler oynanmıştır.557