Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Hak-İş)

sendikanın organlarının yer aldığı 12.maddede Şube Danışma Organları arasında Kadın Çalışma Kurulu da sayılmıştır (Tez-Koop-İş, 2018). “Sendikal Harekette Kadınların Yeri ve Bir Deneyim”, “Kadın Kimliğiyle Sendikal Mücadele Deneyimi” adı altında kadınlar için eğitim faaliyetleri de gerçekleştirilmiştir (Ünlütürk Ulutaş ve Pala, 2012: 299). Ayrıca yeni bir faaliyet olarak Mart 2018’den Kasım 2019’a kadar Tez-Koop-İş Kadın Dergisi 7.sayısını çıkarmıştır.

Bir başka sendika olan Koop-İş Sendikasının tüzüğünde “Sendika, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması, cinsiyet temelli ayrımcılığın ve şiddetin önlenmesi amacıyla başta örgütlü olduğu işyerleri olmak üzere özel ve kamusal alanlarda gerekli her türlü önlemlerin alınması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesi için çalışır ve bu amacı sağlamaya yönelik sosyal politika ve sosyal hizmetleri destekleyen program ve projelerin geliştirilmesine ve desteklenmesine öncülük eder.” ifadeleriyle toplumsal cinsiyet eşitliği vurgusu yapılmıştır.

Kadın çalışmaları tüzükte karşılığı olmayan ve yeni kurulmuş olan Kadın İşçiler Komisyonu tarafından gerçekleştirilmektedir. Komisyonun aktif çalışması henüz yoktur.

Son olarak özellikle belirtmek gerekir ki kadın yoğun sektörlerden olan Sağlık ve Banka-Finans ve Sigorta iş kollarında hizmet veren Türk-İş’e bağlı Sağlık-İş, Basisen, Bass Sendikalarının ve Türkiye Gazeteciler Sendikasının hem genel merkez hem de şube yönetimleri nezdindeki kadın sayısı konfederasyona bağlı diğer sendikalara nazaran dikkat çekici sayıda fazladır. Sağlık-İş şube başkanlarından biri ise kadındır.

sendikalar eğitimlerden proje çalışmalarına kadar bütün faaliyetlerde “Kadın ve toplumsal cinsiyet eşitliği” konusuna özel hassasiyet gösterdiği belirtilmiştir (Sarıeroğlu, 2011:8).

Genel Merkez Kadın Komitesinin amacı: “ Kadının çalışma yaşamına etkin olarak katılmasına, toplumdaki ve sendikal hareketteki rol ve statüsünün yükseltilmesine yönelik çalışmalar yapmayı sendikal öncelikleri arasında görür. Genelde kadınların hayatın her alanında yaşadıkları sorunlarına, özelde ise kadınların çalışma hayatına girişte ve çalışma hayatında yaşadıkları sorunların çözümüne katkıda bulunmak, kadınların sendikal hayata temsil ve katılımını etkin şekilde artırmak konusunda çalışır. Tüm çalışmalarını, başta üyeler olmak üzere ülkemizdeki tüm kadınların politik/ekonomik ve sosyal haklarını geliştirmek, kadın hakları konusunda kadın ve erkeklerin bilinç düzeylerini artırmak, kadınların toplumsal hayatın her alanında rol ve statülerini yükseltmek, üretim ve yönetime katılma imkânlarını geliştirmek için gerçekleştirir.” şeklinde belirtilmiştir.

Hak-İş tüzüğünde kadın konusuna 4.madde’de: “Çalışan Kadınların Korunması ve Güçlendirilmesi” başlığı altında “Kadının çalışma hayatına etkin olarak katılmasına, istihdamdaki devamlılığın sağlanmasına, toplumdaki ve sendikal hareketteki rol ve statüsünün geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak ve bu yönde yapılan çalışmaları desteklemek,

Fıtratta farklılık haklarda eşitlik ilkesi gereğince kadınların sosyal hayatta üstlenmiş oldukları rollerine uygun olarak yapacakları her türlü tercihlerinde destek olmak, çalışan veya iş arayan kadınlara yönelik her türlü ayrımcılığa karşı mücadele etmek,

Çalışan kadınların aile hayatlarının korunması ve güçlendirilmesi yönünde politikalar geliştirmeye yönelik çalışmalar yapmak ve yapılan çalışmaları desteklemek,

Çalışma hayatında cinsel ve psikolojik tacizin önlenmesi için çalışmalar yürütmek ve yapılan çalışmalara destek olmak, tacize uğramış kadınlara hukuki ve psikolojik destek vermek üzere faaliyetler yürütmek,

Kadınların sendikal örgütlenmelerini desteklemek, Hak-İş Konfederasyonunda veya sendikalarda etkin bir şekilde temsil edilmeleri yönünde çalışmalar yapmak.” ibareleri ile yer vermiş ayrıca tüzükte “ Konfederasyon daimi komite başkanları Hak-İş Genişletilmiş Başkanlar Kurulu Üyesi olarak yer almıştır. Bu çerçevede Hak-İş Kadın Komitesi Başkanı,

Hak-İş Genişletilmiş Başkanlar Kurulu toplantısına üye olarak katılacaktır.” ifadesine yer verilmiştir.

Hak-İş çeşitli genel kurul kararlarında ise; “Hak-İş kadın komitesi çalışmalarını her alana, her bölgeye ve her sektöre yayarak artan bir etkinlikle sürdürecektir. Güçlü toplum için aile yapısı desteklenmelidir. Kadına yönelik ayrımcılık ve şiddetin son bulması için yeni ve kararlı adımlar atılmalıdır. Fıtratta farklılık-haklarda eşitlik temelinde kadın-erkek fırsat eşitliğinin sağlanması için gereken adımlar atılmalıdır. İşyerlerinde psikolojik taciz (mobbing)’e karşı önlemler arttırılmalıdır.” şeklinde kadın konusuna yer verilmiştir.

2011 yılında kadın odaklı konuları üye sayısını artırma, karar organlarına katılma, çalışma hayatındaki sorunlar, iş aile yaşamını uzlaştırma, eğitim ve istihdam gibi geniş bir çerçevede ele alan “Kadın Stratejisi ve Eylem Planı” hazırlanmıştır (Sarıeroğlu, 2011: 10-11). Bu doğrultuda Hak-İş bünyesinde faaliyet gösteren genel merkez ve bağlı sendika kadın komiteleri’nin daha aktif olmaları ve kadın sorunlarına çözüm odaklı yaklaşabilmeleri için şu öneriler sunulmuştur:

Kadın üye sayısı her ne olursa olsun üye sendikaların kadın komitesi kuruluş çalışmalarını tamamlaması, şube, il, bölge başkanlığı ve yerel düzeyde komite yapısının oluşturulması, taşra teşkilatlarında Hak-İş Kadın Komitesini temsil edecek düzeyde güçlendirilmesini, sendikaların genel kurullarında kadın odaklı karar almaları, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü ile 25 Kasım Kadına yönelik Şiddetle Mücadele ve Anneler Gününde her yıl düzenli olarak yerel ve merkezi olarak etkinlikler yapılması, kadın kurultayı düzenlenmesi ve kadın çalışmalarına bütçe ayrılması, tüm sendikal eğitim faaliyetlerine kadın bölümünün eklenerek farkındalık artırıcı çalışmalara devam edilmesi, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, uluslararası kuruluşlar, TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu ilgili bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, işçi, işveren ve kamu görevlileri konfederasyonları ile diyalog ve işbirliği imkânlarının geliştirilmesi, kadın üyelere ilişkin veri tabanı oluşturulması, 6 ayda bir sendika istatistiklerinin yayınlanması ile veri tabanının güncellenmesi, sendikaların tüzüklerine kadınların sendikal faaliyetlere ve karar alma süreçlerine katılımını artırmaya yönelik teşvik edici hükümler eklenmesi, kadın üyelere yönelik broşür ve yayın çalışmalarına ağırlık verilmesi, sendikaların web sayfalarında ve yayın organlarında kadınlara ilişkin bölüm ayrılması, kadın komitesi üyeleri tarafından düzenli işyeri ziyaretlerinin yapılması, sosyal medyanın daha etkin şekilde kullanılması, rol model kadınların katıldığı kültürel, sosyal ve kişisel gelişim faaliyetleri yapılmasıdır.

Sendikal faaliyetlere kadınların azami ölçüde katılımının sağlanmasına ilişkin kolaylaştırıcı çalışmalar yapması, kadın örgütlenmesi için kampanya yapılması, kadın odaklı sendikal projelerin artırılması, sendikal faaliyet, eğitim ve toplantı saatleri, toplantı yerleri belirlenirken kadın üyelere uygun olmasına dikkat edilmesi, sendikal faaliyet, eğitim ve toplantılara katılan kadın üyelerin ulaşım sorununa ilişkin özel önlemler alınması, genel merkez ve şube fiziki ortamlarının kadın üyeler için uygun olmasına ve geliştirilmesine dikkat edilmesi, kadınların ve ailelerinin sendikaları daha iyi tanımasını sağlamak için yılda en az 1 kez eşleri, çocukları ve ebeveynleriyle katılabilecekleri kültürel etkinliklerin düzenlenmesi, ev işçisi, ev eksenli ve tarım işçisi olarak çalışan kadınlarla kayıt dışı çalışan kadınların sigortalı çalışmasına ve örgütlenmesine yönelik çalışmalar yapılması, Hak-İş tarafından yapılan “Hak-İş ve Bağlı Sendikalarında Kadın Çalışmaları Anketi”nin eksiksiz ve doğru şekilde doldurularak zamanında konfederasyona iletilmesi, merkez ve şube yönetim kurullarındaki ve kadın komitelerindeki kadın temsilcilerin kapasitesini geliştirici eğitimler yapılması, üye sendikaların örgütlü oldukları işyerlerindeki çalışan ve üye profili ile orantılı olarak kadın işçi temsilcisi olmasına önem verilmesi, bu konuda kadın üyelerin teşvik edilmesi öneri olarak sunulmuştur.

Genel merkez ve şubeler tarafından gerçekleştirilen asgari kadın üye sayısıyla orantılı şekilde kadın katılımının sağlanması, genel merkez ve şube genel kurulu delegeleri arasında asgari sendika ve/veya şube kadın üye oranında olmak üzere kadın delege olması, genel merkez ve şube zorunlu organlarında (yönetim/disiplin/denetleme kurulları) asil ve yedek üyeler arasında kadınların bulunmasına özen gösterilmesi, kadın üye sayısının yoğun olduğu sendika ve şubelerde ise zorunlu organlarda kadın üye olmasına ilişkin azami gayretin gösterilmesi, il istihdam ve mesleki eğitim kurullarına katılan il temsilcilerimizin kadın odaklı konuların kurul gündemine alınmasına ilişkin çaba sarf etmesi, kadın üyelerin ihtiyaç ve taleplerinin belirlenmesine ilişkin sendikalarımızca toplu iş sözleşmesi dönemleri öncesi anket çalışması yapılması, TİS hazırlık çalışmalarına ve müzakerelere kadın temsilcilerin katılımını sağlaması, toplu iş sözleşmelerinde kadın odaklı hükümlerin kadın üyelerin ihtiyaç ve beklentilerine göre belirlenmesi, toplu iş sözleşmelerine kadın üyelerin ve erkek üyelerimizin eşlerine yönelik çocuk-yaşlı-engelli bakımına ilişkin yüklerini hafifletici düzenlemelerin eklenmesi yönünde öneriler gündeme alınmıştır.

Mobbing, taciz gibi alanlara yönelik daha ağır disiplin hükümlerine yer verilmesi, eşine şiddet uygulayan erkek üyelere yönelik mali hükümlere yer verilmesi, Hak-İş

Konfederasyonu’nda doğum yapan kadın çalışanlara yönelik kreş yardımlarının yapılması, güvenceli ve esnek çalışma imkânlarının sağlanması, yaşlı- engelli- çocuk bakım yükümlülüklerine ilişkin alternatif politikaların oluşturulması, kreş yardımı- sosyal destek mekanizmalarına ilişkin uluslararası uygulamaların araştırılması ve raporlanması, kadın istihdamının artırılması, işsizliğin azaltılması, iş kazalarının ve kayıt dışı istihdamın önlenmesi, işgücü niteliğinin yükseltilmesi ve kırılgan istihdamın azaltılması hususlarında model projeler üretilmesi, konfederasyonun ikili işbirliği içerisinde bulunduğu diğer ülke konfederasyonlarına bağlı ilgili işkolundaki sendikalar ile birlikte ortak çalışma yapılması, bağlı sendikalarımızın üye olduğu ETUC ve ITUC ile diğer uluslararası sendikal örgütlerin kadın çalışması yapan organları ile yakın işbirliği içerisinde olunarak ortak çalışmaların artırılması şeklinde öneriler dile getirilmiştir.

Fakat bu önerilerden sendikalarda kadın komitelerinin tamamının oluşturulması, sendikaların genel merkez ve şube yönetimlerinde kadına yer vermeye özen gösterilmesi, web sayfalarında kadına ayrı bir bölüm ayrılması, sosyal medyanın aktif kullanılması, kadına ait dergi, broşür basılması, kadın strateji belgesinin hazırlanması ve tüzüklerinde kadın maddelerine yer verilmesi gibi hususlarda hala fazlaca eksiklikler olduğu gözlenmektedir.

Hak-İş Konfederasyonu, kadın üyelerin hak ve menfaatlerinin gözetilmesi, Hak-İş ve üye sendikaların kadın odaklı politikalarının geliştirilmesi, kadın sorunlarına yönelik alternatif politikaların geliştirilmesi, uluslararası rol ve sorumlulukların geliştirilmesi amacıyla son olarak 2015- 2019 dönemini kapsayan “Hak-İş Kadın Strateji Belgesi”

geliştirilmiştir. Hak-İş tarafından “Strateji Belgemiz bizim yol haritamızdır. Belgede geliştirdiğimiz stratejiler, hedefler Hak-İş ve bağlı sendikalarımızın kadın komitelerinin ve çalışan kadınların yaşadığı sorunlara bir ışık tutarak kadınların sendikal harekette sorun yaşamadan daha aktif katılım sağlayacağı ve rol model alacağı bir referans niteliği taşımaktadır.” denilmektedir (Hak-İş, 2017: 44-50).

Hak-İş bünyesinde kadına dair “Çalışma Hayatı ve Sendikal Hayatta Kadın” eğitim programı, “Yenilikçi Yöntemlerle Kadın Çalışanların Eğitim Yoluyla Güçlendirilmesi Projesi”, Sendikal Bakış Açısıyla Kadın Çalışanlar İçin Sorun Çözme Yöntemleri Projesi Çalıştayı”, Kadın Dostu İşyerlerini Belgelendirme Projesi”, “Bilgi Deneyim Paylaşım Yoluyla Sudanlı ve Türkiyeli Kadın Sendikacılar Arası Yeni Köprüler Kurulması Projesi”

faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

Komitenin uluslararası kuruluşlar olan ETUC, ITUC ile işbirliği devam etmektedir.

Hak-İş Kadın Komitesi üyeleri Avrupa Sendikalar Konfederasyonu’nun (ETUC) Kadın Komite Başkan yardımcılığına ve üyeliğine seçilmiştir. Uluslar arası Sendikalar Konfederasyonu-Pan Avrupa Bölgesel Komitesi Kadın Network’ünün (ETUC-PERC) kadın komitesi yönetimine de Kadın Komitesi’nin bir başka üyesi seçilmiştir (Urhan, 2014: 92).

Hak-İş’e bağlı sendikaların hemen hemen hepsinde Kadın Komitesi kurulma çalışmaları henüz birçoğunda tamamlanmamakla birlikte devam etmektedir. Sendikalardan Hizmet-İş ve Öz İplik-İş’in bütçesi olan ve tüzük güvencesi ile desteklenen kadın komiteleri mevcuttur. (Ünlütürk Ulutaş ve Pala, 2012: 298). Hizmet-İş Sendikasının genel merkez ve yerel düzeyde teşkilatlanmalarının tamamında bir başkan ve iki yardımcıdan oluşan kadın komitesi mevcuttur. Hizmet-İş sendikasında iş ve aile yaşamını uyumlaştırmak adına toplu iş sözleşmesi görüşmelerine kadın temsilcilerinin katılması yönünde çalışmalar gerçekleştirildiği, bu bağlamda Hizmet-İş Sendikası’nın yetkili olduğu 500’e yakın işyerinde toplu iş sözleşmelerine işçi çocuklarının işverenlerin açtıkları kreş ya da anaokullarından ücretsiz veya indirimli yararlandırılmasına ilişkin maddelerin konulduğu belirtilmiştir (Topgül, 2016: 2359). Ayrıca Hak-İş’e bağlı Medya-İş Sendikasında Türkiye’de sendikalarda bir ilk olarak sendikaya ait bir kreş olduğu ifade edilmiştir.

Öz İplik-İş Sendikası tarafından “Sosyal Diyalog Yoluyla Tekstil Sektöründeki Kadınların Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi”, “Sendikalarda Kadın Liderler Yetiştirilmesi Projesi” ve “İş Yerinde Kadına Yönelik Şiddet Ve Tacizin Önlenmesi Projesi” olarak proje bazlı eğitimler gerçekleştirilmiştir.

Bütün bu anlatılanlar kapsamında Hak-İş tarafından yapılan “2009-2020 Kadın Üye Sayısı Karşılaştırması” istatistiklerine göre; 2009’da HAK-İŞ kadın üye sayısı 9.222 iken, 2020 yılı Ocak ayında bu sayı 168.776 olmuştur.2009 yılında % 2 olan kadın üye oranı 11 yılda %24 artmıştır. Sendikaların zorunlu ve istişari organlarındaki kadınların temsili de şu şekildedir:

Tablo 15. Hak-İş Konfederasyonu Kadın Temsiliyeti

Hak-İş Konfederasyonu Kadın Temsiliyeti Ocak 2020

Genel Merkez Yönetim Kurulu 9

Genel Merkez Denetleme Kurulu 11

Genel Merkez Disiplin Kurulu 9

Genel Sekreter ve Genel Sekreter Yardımcılığı 3

Şube Başkanlığı 4

Şube Yönetim Kurulu 43

Sendikaların Şube Denetleme Kurulu 25

Sendikaların Şube Disiplin Kurulu 28

Hak-İş İl Başkanlığı 3

Sendika İl Başkanlığı 20

Bölge Başkanlığı 1

Sendikaların Toplam İşyeri Temsilcisi 1663

Sendikaların Merkez Genel Kurulundaki Toplam Kadın Delege 553 Sendikaların Şube Genel Kurullarındaki Toplam Kadın Delege Sayısı 1337

Kaynak: Hak-İş, 2020