Araştırmanın Yöntemi

Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma, çoklu öznel veri türleri ve kendi doğal ortamında belirli durumdaki bireylerin incelenmesine dayanan yorumsamacı araştırma yaklaşımıdır (Christensen vd, 2015: 54). Aslında nitel araştırma kavramının altında birçok alt kavramın bulunması ve değişik disiplinlerle yakından ilişkili olması nedeniyle genel kabul görmüş bir tanımlama bulunmamaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2018: 45) Nitel araştırma “niçin, nasıl ne şekilde ve şimdiki durumu nedir” sorularına cevap bulmak amaçlanır (Karataş,2015: 79). Konfederasyon ve bağlı sendikalardaki kadın yöneticiler ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kadın katılımcıların her birine literatürde öne çıkan konu ve sorunlardan yola çıkarak hazırlanmış aynı sorular yöneltilmiştir. Sendikalarla görüşmelerde derinlemesine mülakat yöntemi uygulanmıştır. Derinlemesine mülakat yöntemi bize hazırlamış olduğumuz sorular dışında, konunun içeriğine göre katılımcılara görüşme sürecinde farklı sorular da yöneltebilme imkanı sunmuştur. Böylelikle istisnalar hariç olmak üzere görüşmelerin verimlilik kalitesi artmış, beklenenden çok daha farklı bilgiler elde edilebilmiştir.

Saha çalışmasında 3’ü işçi, 3’ü memur olmak üzere 6 konfederasyon ve bağlı sendikalardan 33 kadın temsilci ile görüşme sağlanmıştır. Görüşmeler için Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesinden Etik Kurul Onayı alınmıştır (EK-1). Bu çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi ile veriler toplanmıştır. Hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formundaki sorular katılımcılara sorulmuştur (EK-2). Yarı yapılandırılmış görüşme yönteminde, görüşmeci daha önce konuyla ilgili hazırlamış olduğu soruları sorarken, konuyla ilgili bilgileri detaylandırmak amacıyla yeni sorular ekleyebilmektedir.

Bu yöntemde sorular önceden hazırlanmasına karşılık görüşmenin gidişatı doğrultusunda konu, soru sıralaması değişebilmektedir. Görüşmeci tarafından görüşmede cümle değişiklikleri yapılabilmekte, bazı konularda daha fazla ayrıntıya girilebilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2018). Sendikalarda kadın üye ve yönetici sayılarının artırılmasına yönelik olarak yönetici pozisyonundaki kadınlarla görüşme yaparak veri toplamanın bu araştırmanın amacına daha uygun şekilde sonuçlara ulaşmayı sağlayacağı varsayılmıştır. Bu nedenlerden

dolayı bu çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Çeşitli sebeplerle birebir görüşme gerçekleştirilemeyen katılımcılara telefon ve e-mail aracılığıyla sorular yöneltilmiştir.

Çalışmamız kapsamında Türkiye’de kadınların sendikalardaki yeri araştırılmıştır.

Yapılan çalışma; çalışma alanının çok büyük olması, zaman ve maliyet kısıtı, sendikaların büyük bir çoğunluğuyla yeterli iletişim kurulamaması, çalışma sürecinde Covid-19 Pandemisinin ani bir şekilde ortaya çıkması ve karantina uygulamasına geçilmesi gibi etkenlere bağlı olarak Türkiye’nin üye sayıları en fazla, köklü yapısı olan 3 İşçi ve 3 Memur sendikası tercih edilerek araştırma sınırlandırılmıştır. Ağırlıklı olarak sendika merkezlerinin de metropol illerde olması sebebiyle metropol illerdeki kadın sendikacılarla görüşme gerçekleştirilmiştir. Erkek sendikacıların da görüşleri incelenmek istenmiş yine zaman ve maliyet kısıtı, iletişim zorluğu gibi aynı sebeplerle araştırma sendikalı kadın yöneticiler ile görüşme şeklinde sınırlandırılmıştır. Bu doğrultuda Tablo 17’de ise görüşme gerçekleştirilen sendikal örgütler belirtilmiştir.

Tablo 17. Görüşme Gerçekleştirilen Sendikalar SENDİKALAR

TÜRK-İŞ TÜRKİYE KAMU-SEN

HAK-İŞ KESK

DİSK TEZKOOP-İŞ

MEMUR-SEN TEKSİF

TGS EĞİTİM-BİR-SEN

SAĞLIK-İŞ DİYANET-SEN

ÖZ BÜRO-İŞ BAYINDIR MEMUR-SEN

ÖZ SAĞLIK- İŞ BİRLİK HABER-SEN

MEDYA- İŞ ULAŞTIRMA MEMUR-SEN

ÖZ İLETİŞİM- İŞ TÜRK EĞİTİM- SEN

GENEL-İŞ EĞİTİM-SEN

EMEKLİ-SEN SES

DEV TURİZM- İŞ BİRLEŞİK METAL-İŞ

Görüşmeler ortalama olarak 45- 60 dakika arasında sürmüştür. Görüşme süresi boyunca ses kaydı alınmıştır. Ses kaydına başlamadan önce kadın katılımcılardan izin alınmıştır. Daha sonra bu ses kayıtları transkripsiyon yapılarak çalışmamızın analizinde

kullanılmıştır. Ayrıca ses kayıtlarının transkripsiyonu da yapmak sanıldığı kadar kolay olmamıştır. Dinlediklerini durdurup yazıya dökme işi gerçekten zahmetli bir süreç olmuştur.

Araştırmada gizlilik ilkesi gereği katılımcıların isimleri gizli tutulmuş, analiz aşamasında katılımcılara kod verilmiştir.

Özellikle belirtmek gerekir ki saha çalışması hiç kolay bir süreç değildir. Şahsım adına da beklediğim kadar kolay geçmemiştir. Yapılan görüşmelerin devam eden ve nihai sürecinde dünyayı etkisi altına alan Covid-19 Pandemisi psikolojik olarak da zorlayıcı olmuştur. Sendikalarla iletişim bir süre kopmuş, bilgi sağlanmasında sıkıntı yaşanmıştır.

Saha çalışmasının başlangıcında çeşitli insanlar vasıtasıyla sendikalı kadınlara ulaşma süreci de ayrıca zaman almış ve yorucu olmuştur. Sendikalı kadınlara ulaşma, randevu talep edip görüşme noktasında erkek sendikacıların referansı bir hayli fazla olmuştur. Aslına baktığımızda burada bile araştırma problemlerimiz arasında yer alan erkek egemen yapının yansıması görülmektedir.

Mülakatlar öncesi ve sonrası defalarca telefon görüşmesi gerçekleştirilmek durumunda kalınmıştır. Sendikacı kadınların yurtiçi ve yurtdışı sendika programlarının olması, belirtmiş oldukları çeşitli özel sebepleri randevu talebi noktasında zorlayıcı bir etken olmuştur. Bazı randevular ise ertelenmek veya iptal edilmek durumunda kalmıştır. Bazı randevular ise anlık gelişmiştir. Sonuç itibariyle planlanan görüşme takvimine asla uyulamamıştır. Görüşme arzu edilen tecrübe sahibi, üst makamlara çıkmış bazı kadınlar ile görüşememek de motivasyonu düşürücü bir unsur olmuştur. Sendikalı kadınlar genel itibariyle görüşmeleri bir hayli önemserken bazıları zoraki bir görüşme tavrına bürünmüştür.

Bazı sendikalı kadınlar bilgi paylaşımında bulunmamak için çeşitli bahanelerle görüşmeye yanaşmamışlardır. Bazı sendikalı kadınlar ise ses kaydı alınırken farklı, ses kaydı alınmıyorken farklı konuşmuşlardır.

Görüşmelerin zorluklarının yanında olumlu yanları da yok değildir. Bazı sendikalı kadınlar anaç bir tavırla ve çok misafirperver yaklaşmışlardır. Farklı illerde ikamet eden bazı kadınlar kendi illerinde misafir etmeyi teklif bile etmişlerdir. Yeni insanlar tanımak, yeni bakış açılarını dinlemek, deneyimlerden istifade etmek, hoş muhabbetlere tanık olmak, yeni dostlukların kapısını aralaması, iyi anılarının olması, çalışma sonrasında uğrayıp çay, kahvelerini içeceğiniz ortamların oluşması şüphesiz saha çalışmasının en güzel yanlarıdır.

Şahsım adına da bazı sendikalı kadınlara akademik çalışma yapma manasında ilham ve teşvik kaynağı olmuşluğum da vardır. Bazı sendikalı kadınlar tarafından “ hep siz bize

soruyorsunuz ama bir de biz size soralım: siz sendikalı olmayı düşünür müydünüz?” sorusu bana da yöneltilmiştir. Hatta bilgi alma amaçlı görüştüğüm, sendika üzerine pilot çalışmalar gerçekleştiren ILO Türkiye yetkilisinin bu çalışmadan bahsetmem üzerine sorduğu ilk soru

“sendikacı mısınız?” olmuştur. Amatör yada profesyonel bir sendikacı olmadan literatürde az olan, yeni yeni çalışma gündemi olarak artmaya başlayan böyle bir çalışma yapmamın da sendikacı kadınlar tarafından genel itibariyle memnuniyetle karşılandığını düşünmekteyim.

BEŞİNCİ BÖLÜM

BULGULAR

Sendikalarda yönetici düzeyinde çalışan kadınlardan öncelikli olarak randevu talep edilmiştir. 33 kişiden olumlu dönüş alınmış ve bu kişilerle görüşme yapılabilmiştir. Randevu alınabilenlerin bir kısmı ile yüz yüze görüşülerek, bir kısmı ile telefonla görüşme yapılarak ve bir kısmı ile mail aracılığıyla yazışma yapılarak sorulara yönelik açıklamaları alınmıştır.

Yapılan görüşmelere yönelik demografik veriler Tablo 18’de sunulmuştur. Görüşme yapılan kişilere G1, G2, …, G33 şeklinde kodlar verilmiş, açıklamalarda da bu kodlar kullanılmıştır.

Tablo 18. Demografik Veriler

Kod Yaş Medeni Durum

Eğitim

Düzeyi Sendika Görev

Süresi Görevi/Görevleri

G1 40 Evli Lisans Ulaştırma Memur-Sen 1 yıl 3 ay Genel Merkez Kadın Komisyonu Başkanı

G2 50 Evli Lisans Öz Büro İş 6-7 yıl Genel Başkan Yardımcısı

G3 - Evli Lisans Bayındır Memur-Sen 8 yıl Başkan Yardımcısı, Genel Merkez Kadın Komisyonu Başkanı

G4 42 Bekar Lisans Eğitim Sen 3 yıl MYK Merkez Kadın Sekreteri

G5 38 Evli Yüksek

Lisans Medya-İş 2 yıl Genel Başkan Yardımcısı, Kadın Komitesi Başkanı

G6 39 Bekar - Eğitim-Bir-Sen 8 yıl Genel Merkez Kadın Komisyon Başkan Yardımcısı

G7 38 Evli Lisans Türkiye Gazeteciler

Sendikası 6 yıl Ankara Şube Yöneticisi

G8 35 Bekar Yüksek

Lisans Birlik Haber-Sen 2 yıl

Memur-Sen Kadın Komisyon Genel Başkan Yardımcısı, Birlik Haber-Sen Kadın Kolları

Komisyonu Genel Başkanı G9 35 Bekar Lisans Öz İletişim İş 6 yıl Hak-İş Kadın Komite Başkanı, Öz İletişim

İş Genel Başkan Yardımcısı G10 55 Evli Lisans Türk Eğitim Sen 18 yıl Merkez Kadın Komisyonu Başkanı G11 27 Bekar Yüksek

Lisans DİSK 4 yıl Uzman

G12 45 Bekar Lisans Sağlık ve Sosyal Hizmet

Emekçileri Sendikası 6 yıl Merkez Yürütme Kurulu Üyesi Kadın Sekreteri

G13 38 Evli Ön

Lisans KESK 20 yıl Kesk Genel Merkez Kadın Sekreteri

G14 53 Bekar Lisans Sağlık-İş 15 yıl Sağlık-İş Ankara Şube Yöneticisi, Genel Merkez Disiplin Kurulu Başkanı

G15 52 Evli Lisans Milletvekili 8 yıl Memur-Sen Kadınlar Komisyonu Başkanı (Eski)

G16 51 Evli Yüksek

Lisans TÜRK-İŞ - Eğitim Uzmanı (Toplumsal Cinsiyet

Eşitliği)

G17 41 Evli Lisans Diyanet-Sen 3 yıl Genel Merkez Kadın Komisyon Başkan Yardımcısı

G18 58 Evli Lisans Hak-Sen 6 yıl Kamusen Kadın Komite Başkanı

G19 29 Evli Yüksek

Lisans Tez Koop-İş 3 yıl Örgütlenme Uzmanı

G20 25 Bekar Lisans Tez Koop-İş 2-3 yıl Örgütlenme Uzmanı

G21 56 Evli Lise DİSK Emekli Sen 1,5 yıl Mali Sekreter, Daire Başkanı G22 48 Bekar Lisans DİSK Genel İş 5 yıl Kadın Komitesi, Genel Başkan

Yardımcısı G23 59 Bekar Ortaokul DİSK Emekli Sen 16-17 yıl Kadın Komisyonu G24 40 Bekar Lisans DİSK Metal İş 15-20 yıl Birleşik Metal İşletmenliği G25 35 Bekar Lisans HAK-İŞ Öz İletişim İş 3,5 yıl Genel Başkan Yardımcısı, Genel Merkez

Disiplin Kurulu G26 30 Bekar Yüksek

Lisans DİSK Genel İş 5 yıl Eğitim Uzmanı

G27 42 Evli Yüksek

Lisans Öz İplik İş 14 yıl Uluslararası İlişkiler Sekreteri ve Kadın Komitesi Başkanı

G28 36 Evli Lisans DİSK Dev Turizm İş 3 yıl Genel Merkez Yöneticisi, Şube Yöneticisi G29 38 Bekar Yüksek

Lisans

Türkiye Gazeteciler

Sendikası 10 ay Ankara Şube Başkan Yardımcısı

G30 50 Evli Lisans Memur-Sen 10 yıl Kadın Komisyon Başkanı

G31 48 Evli Yüksek

Lisans Öz Sağlık İş 3 yıl Genel Başkan Yardımcısı G32 39 Evli Yüksek

Lisans TÜRK-İŞ Teksif 4 yıl Kadın Komisyonu Raportörü G33 63 Evli Lise TÜRK-İŞ Teksif - Teksif Şube Başkan Vekili, Kadın Kolları

Komisyon Başkanı Kaynak: Görüşmeler neticesinde elde edilmiştir.

Görüşme yapılan kişiler, üyesi oldukları sendikada birçok farklı görevde bulunduklarını belirtmişlerdir. Tablo 18’de son görev yaptıkları birime yer verilmiştir.

Görüşme yapılan kişilerin yaş ortalaması 42,9’dur. 40 yaşının altında 14 kişi, 40 yaş ve üstü 18 kişi ile görüşme yapılmıştır. Sendika yönetimine gelebilmek için belirli bir birikim olması gerektiği düşünüldüğünde, 40 yaş ve üstü yönetici sayısının daha fazla çıkması, anlamlı bir sonuç olarak değerlendirilmiştir. En genç olan G20, 25 yaşındadır ve Tez Koop-İş sendikasında örgütlenme uzmanı olarak görev yapmaktadır. En yaşlı olan ise 63 yaş ile Türk-İş Teksif’de Şube Başkan Vekili ve Kadın Kolları Komisyon Başkanı olarak görev yapmakta olan G33’dür. Görüşme yapılan 1 kişi, yaşını belirtmemiştir.

Medeni durumlarına göre verilere bakıldığında görüşme yapılan kişilerin 19’unun evli, 14’ünün bekar olduğu görülmektedir. Bekar olanların bir kısmı evlenip boşandıklarını belirtmişlerdir. Evli olanların oranının bekar olanlardan daha yüksek olması, Türk aile yapısı

içerisinde kadınların sivil toplum örgütlerinde yönetici olarak çalışmasının fazlasıyla kabul görmeye başladığını göstermesi açısından önemli bulunmuştur. Kadın hem evinde anne rolünün gereklerini yerine getirirken hem de sendikal örgütlerde yönetici rolünü oynayabilecek bir duruma gelmiştir.

Eğitim durumlarına göre veriler incelendiğinde 1 kişinin eğitim durumunu belirtmediği, 1 kişinin Ortaokul, 2 kişinin Lise, 1 kişinin Ön Lisans, 18 kişinin Lisans ve 10 kişinin de Yüksek Lisans mezunu olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar öncelikli olarak her mezuniyet düzeyinden kadın yönetici olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Sivil toplum örgütlerinde yönetici olabilmek için ön koşullardan birisi mezuniyet durumu değildir. Nitekim G23, Ortaokul mezunu olmasına karşılık Disk Emekli Sen bünyesinde Kadın Komisyonunda çalışmaktadır. Sonuçların ortaya koyduğu ikinci bir durum ise sendikalarda yüksek eğitim düzeyine sahip kadın yönetici sayısı oranlarıdır. Kadınlar, bütün dünyada özellikle XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren insan haklarına verilen önemle birlikte kadın hakları konusunda yapılan çalışmalarla erkeklerle daha eşit eğitim şartlarına ulaşmaya başlamışlardır. Halen eşit eğitim olanakları konusunda dünyada alınması gereken yol olmasına karşılık, kadınların eğitim düzeyleri yükselmeye başlamıştır. Bunun bir örneği de sendikalarda yönetici olarak çalışan kadınların eğitim durumlarında görülmektedir. Bu çalışmada görüşülen kadın yöneticilerin 28’i Lisans ve daha üstü mezuniyet durumuna sahiptir.

Sendikada görev yapma sürelerine göre kadın yönetici sayıları olarak Tablo 19’da verilmiştir.

Tablo 19. Sendikada Görev Yapma Süreleri

Süre Kadın Yönetici Sayısı

Belirtmeyen 2

2 yıldan küçük 3

2 ile 5 yıl arası 11

5 ile 10 yıl arası 10

10 yıl ve üstü 7

Kaynak: Görüşmeler neticesinde elde edilmiştir.

Tablo 19’daki veriler incelendiğinde en büyük yoğunluğun 11 kadın yönetici ile 2 ile 5 yıl arası görev yapanlarda olduğu, bunu 10 kadın yönetici ile 5 ile 10 yıl arası görev yapanların izlediği, üçüncü sırada ise 7 kadın yönetici ile 10 yıl ve üstü görev yapanların yer

aldığı görülmektedir. 5 yıl ve üstü görev yapan kadın yönetici sayısı 17’dir. Başka bir ifade ile sendikalarda yöneticilik görevi yapan kadınların yarısından fazlasının en az 5 yıldır yönetici olarak görev yaptıkları söylenebilir. Bu sonuç, yönetimde kalıcılığı göstermesi adına önemli bulunmuştur.