Amatör kriket oyuncusu, avukat ve seyyah olan Godfrey Thomas Vigne, 1801 yılında İngiltere’nin Essex bölgesinde dünyaya gelmiştir. Walthamstow’dan Thomas Vigne’nin en büyük oğludur. 1817 yılında Harrow Okulu’na, 23 Aralık 1818 yılında
145 Mohan, Saygan’da yaşayan halkı Türk olarak nitelemiştir fakat bölgede yaşayan nüfus ağırlıklı olarak Tacik ve Hazara halklar olduğu o dönemin diğer seyahatnamelerinde açıkça belirtilmiştir. Lal, a.g.e., s.91.
146 Lal, a.g.e., s.114. 147 Lal, a.g.e., s.236. 148 Lal, a.g.e., s.244-245. 149 Lal, a.g.e., s.245-251.
45
Lincoln’s Inn adlı okula kabul edilmiştir150. Bir diğer İngiliz memuru James Lewis
(Charles Masson) ile arkadaşlığı Harrow Okulu’na kadar dayanmaktadır. Vigne’nin sonraki on yıllık yaşamına dair kriket oynadığı yıllar haricinde bilgiler kısıtlıdır. Ancak 1831 yılındaki Amerika seyahatinden önce Avrupa’nın büyük bir kısmını dolaştığını ifade eder151. Ayrıca Lincoln’s Inn adlı hukuk fakültesine gittiği bilinmesine rağmen
Amerika seyahatnamesi haricindeki kaynaklarda hukukçu unvanına
rastlanmamaktadır.
24 Mart 1831 yılında Liverpool’dan New York’a gitmek üzere ayrılan Vigne altı ay boyunca Kuzey Amerika’da bulunmuştur. Burası hakkında çeşitli bilgiler vermesine rağmen belli bir metot ve plan olmaksızın yazdığı eseri seyahatname denilemeyecek kadar amatörcedir. Bu seyahatini yazdığı eser “Six Months In
America” adıyla 1832 yılında ilk defa Londra’da yayınlanmıştır152.
Seyahatnamesinin yayınlandığı yıl yeni bir yolculuğuna çıkan Vigne, Ekim 1832’de Londra’dan ayrılarak Anadolu ve İran üzerinden deniz yoluyla Bombay’a varmıştır153. Bundan sonraki yedi yılını Kuzey Hindistan’da geçirmiştir. Bu süre
zarfında Kaşmir, Ladak ve Afganistan’a seyahat etmiştir. 1852 yılında tekrar Amerika kıtasına geri dönerek Batı Hint Adaları, Meksika, Nikaragua, New Orleans ve New York’a seyahat etmiştir. Vigne, “Travels in Mexico and South America” adıyla çıkacak olan seyahatnamesini yayına hazırladığı sırada 12 Temmuz 1863’de Essex’e bağlı Woodford’da hayatını kaybetmiştir154.
Godfrey Thomas Vigne 20 Mart 1836’da Lodyana’dan ayrılarak yolculuğuna başlamıştır. Bilinen diğer güzergâhların aksine farklı bir yol tercih eden155 Vigne,
Multan üzerinden ilerleyerek Gazne’nin güneyinde bulunan Gomal geçidinden geçerek Afganistan topraklarına girmiştir. Sırasıyla Gazne, Kabil ve Celâlâbâd gibi
150 E. Irving Carlyle, “Godfrey Thomas Vigne”, Dictionary of National Biography, Ed. Sidney Lee, Vol. LVIII, Smith, Elder, & Co., London 1899, s.309.
151 Godfrey Thomas Vigne, Six Months In America, Thomas T. Ash, Philadelphia 1833, s.5. 152 Carlyle, a.g.e., s.309.
153 Godfrey Thomas Vigne, “Outline of a Route Through the Panj-áb, Kábul, Kashmír, and into Little Tibet, in the Years 1834-8”, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. IX, London 1839, s.512-516. 154 Carlyle, a.g.e., s.309.
155 Vigne, 1835’de ziyaret ettiği fakat yılın en güzel mevsiminde nasıl göründüğünü merak ettiği Kaşmir, Küçük Tibet ve Mihrace Ranjit Singh’in bölgesini tercih ettiğini ifade etmiştir. Godfrey Thomas Vigne, A Personal
Narrative of A Visit To Ghuzni, Kabul, And Afghanistan, And of A Residence At The Court of Dost Mohamed, With Notices of Runjit Sing, Khiva, And The Russiand Expedition, Whittaker & Co. Ave Maria Lane, London 1840, s.2.
46
şehirleri ziyaret etmiştir. 3 Kasım 1836’da Peşaver’e ulaşan seyyah, Lahor’da seyahatini sonlandırmıştır156.
Vigne seyahat etme amacını eğlence, yeni yerler görme, gözlemleri ve sahip olduğu bilgi birikimi ile bilime katkı sağlamak olarak ifade eder. Ancak seyahate çıkmadan önce okul arkadaşı Charles Masson’dan ve İngiliz Oryantalist Horrace Hayman Wilson’dan Afganistan hakkında aldığı tavsiye ve bilgilerin yanı sıra Londra Kraliyet Coğrafya Kurumu adına yaptığı haritalandırma çalışmaları ve İDHŞ’den aldığı destekler bu amacının güvenilirliğine gölge düşürür157. Ayrıca politik çevrelere
yakınlığı ve seyahatname içerisinde değindiği konular bunu destekler niteliktedir. Genel itibarıyla amatör bir seyyah gözüyle bilgiler veren Vigne’nin seyahatnamesinin ana iskeletini politik mevzular ve coğrafi konular oluşturmaktadır. Dost Muhammed Han ile yaptığı görüşmeler neticesinde edindiği bilgiler, yaptığı tahlil ve değerlendirmeler Vigne’nin seyahatnamesinin önemini arttırmıştır. Buna ek olarak Afganistan’ın o dönemki politik olaylarına, İngiliz-Rus mücadelesine dair değerlendirmeleriyle eğlence amaçlı seyahat eden biri olmadığını açıkça ortaya koymuştur158.
Politik ve coğrafi meselelerin yanı sıra birçok farklı konuya seyahatnamesinde yer verir. Afganistan yerlileri hakkında bilgi sahibi olan Vigne, buradaki halkları vahşi, bağnaz ve yozlaşmış olarak tanımlayarak ön yargısını açıkça ortaya koyar159.
Afganistan’ın kurtuluşunun Müslümanlıkta değil de Hıristiyanlıkta olduğunu savunarak dinsel bakış açısını yansıtır160. Afgan ve Kara kâfir (Siyahpuş/Kalaş)
topluluklarının sosyo-kültürel ve karakteristik özelliklerine dair önemli bilgiler veren Vigne, Kara kâfir ve Müslümanların çatışmalarına değinir. Ayrıca Tacikistan’daki hiç görmediği Kırgızlar ve Kazaklar hakkında çeşitli bilgiler aktarır161.
Toplamda üç Afgan şehrine gitmiş olan seyyahın alışılagelmişin dışında bir güzergâh seçmiş olmasından dolayı Afganistan’ı bir bütün halinde yansıtamamıştır. Kısa bir Afganistan seyahati yapmasına rağmen diğer birçok seyyahın aksine eserinde
156 Harita için bkz. ek 31.
157 Vigne, A Personal, s.vi; Carlyle, a.g.e., s.309. 158 Vigne, A Personal, s.385 vd, 471 vd. 159 Vigne, A Personal, s.132, 176. 160 Vigne, A Personal, s.119-120. 161 Vigne, A Personal, s.429 vd.
47
birçok görsele yer vermiştir. Bu görsellerin birçoğu çalışmamızın ek kısmında verilmiştir. Vigne, eserinde Masson başta olmak üzere kendinden önceki birçok seyyaha ve araştırmacılara atıflarda bulunarak Afganistan hakkında bilgi birikimi olduğunu ortaya koymuştur.
Godfrey Thomas Vigne’nin kaleme aldığı “A Personal Narrative of A Visit To
Ghuzni, Kabul, And Afghanistan, And of A Residence At The Court of Dost Mohamed, With Notices of Runjit Sing, Khiva, And The Russiand Expedition” adlı seyahatname
Whittaker & Co. Ave Maria Lane yayınevi tarafından Londra’da 1840 yılında tek cilt halinde yayınlanmıştır. Belirli bir metot takip edilmeden tutulan seyahat notları yer yer tarihli olarak verilmiş olmasına rağmen düzenli değildir. Bu yüzden günlük olarak takibi zordur.