Arthur Conolly, 2 Temmuz 1807’de Portland-place Londra’da altı erkek kardeşten üçüncüsü olarak dünyaya gelmiştir. 1819 yılında ölen babası Valentina Conolly, XVIII. yüzyıl sonlarında Hindistan’dan büyük bir servet yaparak İngiltere’ye dönmüştür. Amcası tarafından Rugby Okulu’na61 yazdırılmıştır. Utangaç ve hassas bir
çocuk olan Arthur, okulda uyum sorunları yaşamıştır. “Mother Bucknell’s”62 de ahiret
hakkında sohbetlere katılmıştır. 1822 yılında İDHŞ’ye kaydolmuştur. Eğitim sürecinde Bengal Süvari birliği için gelen teklifi kabul ederek 16 Haziran 1823’de Londra’dan deniz yoluyla Kalküta’ya hareket etmiştir63.
Bölgede askerî görevlerini icra eden Conolly, 1825 yılında teğmen rütbesine yükselmiştir. Ancak 1827 yılında geçirdiği hastalık sebebiyle İngiltere’ye geri dönmüştür. Bir buçuk yıl sonra Hindistan’a kara yoluyla geri dönmeye karar vermiştir. 10 Ağustos 1829 yılında başlayan bu yolculuğu Ocak 1831’de Hindistan’a varmasıyla son bulmuştur64. 1834 yılında ajan olarak Rajputana’ya atanmıştır. 1838 yılında gönül
ilişkisi için İngiltere’ye dönmüş fakat aradığını bulamamıştır65. Aynı yıl yüzbaşı
rütbesini almıştır66. 11 Şubat 1839 yılında Ruslara karşı Özbek beylerini örgütlemek
61 1567 yılında kurulan Rugby School İngiltere’nin en eski vakıf okullarından biridir. İngiltere'nin Rugby ilçesinde yer alan ve tercihe göre yatılı eğitim veren "Rugby School", ülkenin en bilinen ve en yenilikçi okullarından biri olarak kabul edilmiştir, Ed. Daniel C. Gilman, Harry T. Peck, Frank M. Colby, The New International
Encyclopedia, Vol. XV, Dodd, Mead and Company, New York 1904, s.218.
62 Bir çeşit dinî sosyal hizmet kurumu.
63 John William Kaye, Lives Of Indian Officers, Vol. II, W. H. Allen&Co., London 1889, s.94-95.
64 H. Manners Chichester, “Arthur Conolly”, Dictionary of National Biography, Ed. Leslie Stephen, Vol. XII, Macmillan and Co., New York 1887, s.24.
65 Chichester, Aynı yer. 66 Kaye, Lives, II, s.97.
31
için yola çıkmıştır. Viyana, İstanbul, Bağdat güzergâhını kullanarak Bombay’a67
ulaşmış, 1840 baharında Kabil’e gitmiştir. Ajanlık faaliyetleri için Kabil’den Buhara’ya gönderilmiştir. Burada ajanlık şüphesiyle alıkonulmuştur. 1842 yılı baharında bir diğer ajan Albay Stoddart ile birlikte infaz edilmişlerdir68.
Conolly, 11 Şubat 1839’de İngiltere’den ayrılmış Fransa, Almanya, St. Petersburgh, Moskova, Tiflis, Tahran, Astarabadi güzergâhıyla Bombay’a ulaşmayı planlamıştır. Ancak, Astarabadi’ye vardıktan sonra Buhara’ya gitmeye karar vermiştir. Türkmen çöllerinde esir alınıp kurtulduktan sonra bu yolculuktan vazgeçerek Astarabadi’ye geri dönmüştür. Kara yoluyla Hindistan’a gitmek için 13 Eylül 1830’da Meşhed’den ayrılmış, 22 Eylül’de Herat’a varmıştır. 19 Ekim 1830’da Herat’tan yola çıkan Conolly, sırasıyla Sebzevâr, Ferah, Vaşir, Gereşk güzergâhını takip ederek ekim ayının son günlerinde Kandehar’a varmıştır. Burada yaklaşık on gün kalmıştır. Günümüzde Pakistan sınırlarında kalan Pişhin Vadisi yoluyla Ocak 1831’de İngilizlerin kontrolündeki Hindistan sınırına girerek seyahatini sonlandırmıştır.
Conolly, seyahat amacını İngiliz hükümetine fayda sağlamak için karadan doğu ülkelerini keşfetmek olarak ifade eder. Bu amaçla İran’a kadar gelir. Ancak burada Orta Asya’nın bir kısmını keşfetme arzusuna kapılır69. Ayrıca seçtiği rotanın
daha önce hiçbir Avrupalı tarafından kat edilmediği düşüncesi onu bu yolculuk için daha fazla heyecanlandırır. Ancak bu seyahatin amacı göstermeliktir. Çünkü Conolly’nin bir sonraki seyahatine bakıldığında aslında bu seyahatin Büyük Oyun dahilinde gerçekleştirilen kısmi olarak başarılı bir keşif seferi olduğu görülmektedir. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse; Türkmenleri kullanarak Rusya’ya karşı bir set oluşturmak amacıyla bölgeyi daha iyi tanımak ve ajanlık faaliyetleri yapmak için İngiliz hükümeti tarafından gizlice gönderilmiştir70.
1829 yılının Eylül ayında St. Petersburgh’da bulunan Conolly, uzun sürecek yolculuğu için hazırlıklara başlamıştır. Bu yolculuğu meşru hale getirerek yağmadan kaçınmak için gazeteye üç defa ilan verilmiştir. Ayrıca İran seyahati için pasaport tedarik edilmiştir. Yolculuğu daha kolay ve konforlu hale getirmek için fiyatları dokuz
67 1995’den sonra Mumbai adını almıştır. 68 Chichester, a.g.e., XII, s.24-25. 69 Kaye, Lives, II, s.98.
32
yüz ve beş yüz ruble olmak üzere altışar atın çektiği iki adet at arabası satın almıştır. Conolly’ye Tiflis’e kadar eşlik edecek olan Yüzbaşı Willock bin rubleye ayrı bir at arabası satın almıştır. Yolculuğun zor geçeceğinin bilincinde olan Conolly, birçok gıda malzemesinin yanı sıra samur derisinden kalpak, içi yünle ve rakun derisiyle kaplanmış rahat çizmeler, kürklü büyük pelerin gibi çeşitli giyim eşyaları satın almıştır71. Tebriz’e geldiğinde rotasını değiştirip tüccar kılığında Buhara’ya gitmek
için yola çıkmıştır. Ancak Türkmenler tarafından esir edilip kurtulduktan sonra Afganistan üzerinden seyahat etmeye karar vermiştir. Meşhed’den Herat’a Afgan kuvvetleriyle birlikte yolculuk etmiştir. Conolly’nin en yakın yoldaşlarından biri Hindistanlı Seyyid Kara Ahmet Ali olmuştur. Conolly bu kişiyi İran’da yıllarca yaşamış, tarafsız, zeki ve beyefendi biri olarak ifade etmiştir. Ayrıca Conolly, kara yoluyla yapacağı yolculuk için Tebriz’den birçok hizmetli tutmuştur72. Herat’tan
sonraki yolculuğu için Pişhin Seyyidlerinden Muhen Şah’ın kafilesine katılarak güvenli bir seyahat sağlamıştır73.
Arthur Conolly’nin rotası daha önce hiçbir Avrupalı tarafından kat edilmemişti. Alexander Burnes ile ilk büyük yolculuğu tamamlama yarışına girişen Conolly, XIX. yüzyılda Herat-Kandehar arasındaki kat ettiği güzergâha dair bilgiler veren ilk seyyah olduğunu ifade etmiştir74. Ancak Conolly bu seyahatini daha geç
kaleme aldığından dolayı Burnes’in gölgesinde kalmıştır.
Seyyahın Herat hakkında verdiği bilgiler eserinin en önemli kısımlarını oluşturmaktadır. Çünkü Conolly’nin notları, Herat hakkında geniş bilgiler ihtiva etmektedir. Seyyahın Türkmen çöllerinde kaçırılmasıyla birlikte önyargısı artar. Bölgedeki idarecilerin ve halkların son derece cahil olduklarını kaydeder75. Afganların
zaaflarını son derece iyi bildiği anlaşılan Conolly, Herat’ta seyahat amacının ne olduğu sorulduğunda Afganları överek onların büyüklüğüne gözleriyle şahit olmak istediğini belirtir76. Conolly, bölgenin siyasi durumunu iyi bir şekilde analiz eder. Afgan-Fars
çatışmasından dolayı, Afganların Ruslara ılımlı baktıklarını kaydeder77. Seyahat
71 Arthur Conolly, A Journey to Northern India, Vol. I, Richard Bentley, London, 1834, s.3-4,7. 72 Conolly, a.g.e., I, s.13.
73 Conolly, a.g.e., II, s.102.
74 Seyyah ayrıca Herât’dan Kandehar’a giden üç güzergâh bulunduğunu; bu güzergâhlardan birisinin XVIII. yüzyıl sonlarında bölgeye gelen George Forster tarafından özetlendiğini ifade etmiştir, Conolly, a.g.e., II, s.99.
75 Conolly, a.g.e., I, s.387. 76 Conolly, a.g.e., I, s.384-385. 77 Conolly, a.g.e., I, s.388.
33
süresince sürekli açığa çıkma korkusu yaşar. Bunun için kendine koruma tahsis etmeye çalışır. Hatta bu korkusu sebebiyle Herat’ta bazı yerlilere rüşvet dahi verir78.
Conolly, seyahatnamesinin asıl kısmını teşkil eden Afganistan bahsinde Herat, Ferah, Kandehar ve çevresindeki önemli yerleşim yerlerine dair idari teşkilat, şehirleşme, yerleşim ve nüfus yapısı, sosyo-kültürel hayat, ziraat ve ticaret hakkında birçok konuya temas eder. Ancak yer yer kesinliği tartışılacak bilgiler aktarır. Bunu da
“Eğer yanlış hatırlamıyorsam!” şeklinde belirtir79. Çocukluğundan beri koyu bir
Hıristiyan olmasının etkisiyle misyonerlik faaliyetlerine yönelik tavsiyelerde bulunur. Müslümanların, İngiliz ve Hıristiyanlara saygı duymayı öğrenmesi için onların arasında İncil propagandasının ve misyonerliğin yapılmasını öngörür80. Afganistan’ın
ne kadar tehlikeli olduğunu sık sık dile getirerek rotasındaki tehlikelere dikkat çeker81.
Çoraklık sebebiyle İngiliz çiftçisinin burada koyun bile otlatamayacağını kaydederek, bölgenin tarımsal açıdan pek de elverişli olmadığı gibi yanlış bir fikre kapılır82.Ülkede
seyyidlere karşı duyulan saygının farkına vararak kendi güvenliğini sağlar83. Seyyah
son durağı olan İngiliz kontrolündeki Hindistan sınırına dair bazı bilgileri aktardıktan sonra seyahat izlenimlerini sonlandırmıştır.
Arthur Conolly’nin kaleme aldığı seyahatname “Journey to North of India” adıyla iki cilt halinde Richard Bentley yayınevi tarafından Londra’da 1834 yılında yayınlanmıştır. Kitabın birinci cildinde Londra’dan Afganistan’a kadar olan yolculuk anlatılırken, ikinci cildinde Afganistan’dan Hindistan’a kadar olan yolculuğa dair bilgilere yer verilmiştir. İkinci cildin yarısına yakın bir bölümü Hindistan meseleleri ve Afganistan tarihine ayırmıştır.