Genel Olarak Fesih Sebepleri

İş akdinin hem İslam Hukukunda hem de günümüz hukukunda bağlayıcı bir akit olduğuna İş Akdinin Hukuki Özellikleri başlığı altında değinmiştik. İş akdi bağlayıcı bir akit olduğundan taraflar akit ile yüklenmiş oldukları edimleri yerine getirmek zorundadır. Ancak bu genel kurala istisnalar getirilmiştir. Bir tarafın boş yere harcama yapmasına veya makul olmayan bir zarara katlanmak zorunda kalmasına sebep olan durumlarda taraflara fesih hakkı tanınmıştır.818 _{Hem İslam}

Hukukunda hem modern hukukta taraflara akdi feshetme yetkisi veren durumlar düzenlenmiştir.

Fesih hakkı Kavaid-i Fıkhiyye içerisinde düzenlenen “Zarar izale olunur.” ve “Zaruretler memnu’ olan şeyleri mübah kılar.” hükümlerinin bir sonucu olarak düşünülebilir. Akit yaparken belli bir menfaat elde etmeyi amaçlayan taraflar, zararlarına olacak şekilde akde devam etmeye zorlanamaz.819

816_{AKGÜNDÜZ vdi 1990, s.323.} 817_{AYDIN 2004, s.56.}

818_{ÖZDİREK 2010, s.238, 239.} 819

Modern hukukta haklı fesih hem belirli hem de belirsiz süreli iş akitleri için söz konusu olmakla birlikte daha çok belirsiz süreli iş akitlerine son vermek için kullanılan bir yoldur. İş hayatının devamlılığı, işçinin korunması, sosyal kamu düzeni gibi sebeplerle işverenin iş akdini feshederek işçiyi işten çıkarması belli şartlara bağlanmıştır.820 _{İslam Hukukunda ise taraflar akdi feshetme konusunda eşit haklara} sahiptir. Gerekli şartların bulunması halinde her iki taraf da akdi feshedebilir.821

İslam Hukukunda fesih sebepleri ayıplar ve özürler olmak üzere iki kısımdır.822

Modern hukukta da akdin kuruluşundan sonra ortaya çıkan ve taraflardan biri için akdi çekilmez hale getiren durumlarda taraflara, akdin belirli veya belirsiz süreli olduğuna bakmaksızın akdi fesih hakkı tanınmıştır.823

İslam Hukukuna göre iş akdinde fesih sebepleri işçiden, işverenden veya iş akdinin konusundan kaynaklanabilir.824_{Hanefiler, diğer üç hukuk ekolüne göre fesih}

mazeretlerini oldukça geniş tutmuşlardır.825_{İş Kanunumuzda haklı fesih sebepleri işçi}

ve işveren için farklı maddelerde düzenlenmiştir. Bu sebepler sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ile zorlayıcı sebepler başlıkları altında düzenlenmiştir(4857 m.24, 25).

İşçinin ve işverenin haklı nedenle derhal fesih haklarının bulunduğu haller kanunda açık olarak düzenlenmiştir. İşçi veya işveren bu hallerin varlığı halinde, süreli veya süresiz olan iş akdini, sürenin bitmesinden önce veya bildirim süresi beklemeksizin feshetme hakkına sahiptir(4857 m.24 ve m.25). Osmanlı Devleti’nde

de işçinin işten çıkarılmasını gerektiren suçlara ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.826

Taraflara akdi sona erdirme yetkisi veren olağandışı durumlar ayıp ve özür başlıkları altında ele alınmıştır.

820_{ESENER 1978, s.214 vd.} 821_{ŞERİF 1986, s.217.} 822_{ŞERİF 1986, s.425.} 823_{ESENER 1978, s.219, 220.} 824_{KARAMAN 2009, c.2, s.406.} 825_{KARAMAN 2009, c.2, s.406.}

826 _{27.02.1883 tarihli nizamnamede işten çıkarılmayı gerektiren durumlar bazı hükümlerde}

2. Muhayyerlikler

İş akdinin taraflarının Mecelle’nin 406. maddesinde tanımlanan bağlayıcı akitleri feshetmesinin yollarından biri de muhayyerlikler olarak ifade edilmiştir.827

Söz konusu maddede şart, görme ve ayıp muhayyerliklerinden bahsedilmesine karşın akdi feshetme imkânı veren başka muhayyerlikler de bulunmaktadır.828

Şart muhayyerliği tarafların belirli bir süre içerisinde akde devam etme veya akdi feshetme yetkisine sahip olarak akit kurmalarıdır. Muhayyer olan taraf akdi feshetmeden veya icazet vermeden muhayyerlik süresi sona ererse akit bağlayıcılık kazanır. Muhayyerlik hakkının düşmesi ile akit başlamış olur.829

Görme muhayyerliği tarafların görülmesi gereken şeyleri görmeden akit yaptıklarında, o şeyi gördüklerinde akde icazet verme veya akdi feshetme hakkına sahip olmalarını ifade eder. Akdin her iki tarafı için de görme muhayyerliği söz konusu olabilir. Örf ve adet yoluyla belirlenmemiş olan veya bölgesel olarak değişen işlerde görme muhayyerliği öngörülmüş, değişmeyen işlerde ise muhayyerlik bulunmadığı ifade edilmiştir.830

Günümüz hukukunda da düzenlemelerle bağlantısı olan ayıp muhayyerliği ayrı bir başlık altında değerlendirilmiştir. Mecelle’de icare akdine ilişkin olarak verilen bu üç muhayyerlik dışında fesih hakkı veren muhayyerlikler de bulunmaktadır.

İslam Hukuku vasıf muhayyerliği hakkını tanımak suretiyle her iki taraf için akdi feshetme yetkisi tanımıştır. İş Kanunumuzda işverenin iş akdinin yapıldığı

sırada akdin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek veya yanlış bilgiler vermek suretiyle işçiyi yanıltması durumu haklı nedenle derhal fesih hakkını gerektiren şartlar içinde düzenlenmiştir(4857 m.24/2/a).

Bir diğer muhayyerlik nakit muhayyerliğidir. Mecelle’de düzenlenen hükme göre, taraflar belirli bir süre içerisinde ücret ödenmediği takdirde akdin geçersiz olduğunu kararlaştırarak akit kurabilirler. Ücret süresinde ödenmediğinde akit

827_{ALİ HAYDAR, c.1, s.456.}

828_{Mecelle’de icare akdine ilişkin olarak şart muhayyerliği, görme muhayyerliği ve ayıp muhayyerliği}

düzenlenmiştir. Şart muhayyerliği 497. maddeden, görme muhayyerliği 512. maddeden, ayıp muhayyerliği 513. maddeden itibaren düzenlenmiştir.

829_{Mecelle m.497, 498, 500, 501, 502.} 830

hükümsüz olacaktır. Nakit muhayyerliği satım akdine ilişkin olarak Kitabül Büyu’ içerisinde düzenlenmiştir.831 _{İbn Kayyım işçinin de işverenin ücreti ödemede}

temerrüde düşmesi halinde akdi feshetmeyi şart koşmasını caiz görmüştür.832_İşveren

işçinin ücretini kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplamaz veya ücreti ödemezse, işçi iş akdini akit süresinin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir(4857 m.24).

İslam Hukukunda velisi veya vasisi tarafından bir işte çalıştırılan buluğa ermemiş küçük, buluğa erdiğinde muhayyer olur, akde devam edebilir ya da akdi feshedebilir.833 _{Çocuğun akit konusu işi şerefine dokunan bir iş görerek akdi}

feshedebileceği ifade edilmiştir.834 _{Hukukçulardan bir kısmı ise çocuk akde devam}

eder demişlerdir. Tercih edilen görüşe göre çocuğun velisi buluğ süresini bilmesine karşın bu süreyi aşan bir akit yapmışsa çocuk akdi sona erdirebilir. Veli buluğ süresini bilmeden akit yapmışsa, çocuğun akde devam etmesi gerektiği görüşü ileri sürülmüştür.835

Belirtilen muhayyerlik hallerinde de tarafların fesih hakkı vardır. Mecelle’de yer verilen muhayyerliklerden üçüncüsü ayıp muhayyerliğidir.