Genel Olarak ġüphe

Kelime anlamı olarak ―Ģüphe‖ iki anlama gelmektedir. Bunlardan ilki;

―belleğin çeĢitli alternatifler arasında seçme yapma konusunda tereddüt etmesi, hangisinin doğru olduğunu kestirememesi‖, ikincisi ise; ―bir Ģeyin olup olmadığı

98

hakkında tereddüde düĢme‖ dir(Bkz. Devellioğlu, 1981: s. 402; E. Yılmaz, 2002: s.

1157)29.

Ceza muhakemesi bakımından Ģüphe ise; soruĢturmanın baĢında, soruĢturma makamının delillere ve vakıalara dayanan bir tahminidir(Özbek, 1999: s. 60). Muhakemenin ilerleyen aĢamalarında Ģüphe iddiayı destekleyen delillerle savunmayı destekleyen delillerin eĢit değerde görünmesinden ve bu yüzden savunma veya iddia lehinde veya aleyhinde net bir kanıya varılamaması Ģeklinde karĢımıza çıkmaktadır(Öztürk vd. 2013:s. 446).

Delile dayanan bir suç Ģüphesi olmadan hiçbir ceza muhakemesi iĢlemine baĢvurulamayacağından Ģüphe ceza muhakemesi bakımından oldukça önemli bir role sahiptir. Nitekim soruĢturma, failin suç teĢkil eden bir hareketi yapıp yapmadığı konusundaki ―Ģüphe‖ ile baĢlamakta, bu Ģüphe belirli bir ağırlığa ulaĢtığında kovuĢturmaya geçilmekte, Ģüphenin yerine kesinlik geldiğinde ise, muhakeme sona ermektedir(Yenidünya, 2013(a)).

ġüphede kesin kanaat bulunmadığından daima yanılma payı bulunmaktadır. Yanılma payının derecesine göre Ģüphe, basit, makul, yeterli veya kuvvetli olmak üzere derecelere ayrılmaktadır(Centel/Zafer, 2013: s.76)30_{. Muhakemenin değiĢik}

aĢamalarında değiĢik iĢlemlere göre Ģüphenin de yoğunluğu değiĢmektedir. ġüphenin derecesini tayinde, elde edilen deliller belirleyici olmaktadır(Centel/Zafer, 2013: s. 77).

Basit Ģüphe, Ģüphenin en hafif derecesidir ve baĢlangıç Ģüphesi olarak da

adlandırılmaktadır(Özbek vd. 2012: s. 263; Özbek, 1999: s. 60). Kriminalistik biliminin verilerine göre, suç iĢlediği izlenimi veren fiilin soruĢturulabilir bir nitelik arz etmesi halinde, ―basit Ģüphe‖nin varlığından söz edilecektir(Yenidünya, 2013(a) ; Özbek vd. 2012: s. 263; Öztürk vd. 2013:s. 446). Basit Ģüphenin varlığından söz edebilmek için, belli ve somut olayların suçun iĢlendiği yolunda bir Ģüphe ortaya koyması gerekmektedir. Basit Ģüphenin söz konusu olduğu hallerde, deliller en azından belirti (emare) niteliğini taĢımalıdır(Centel/Zafer, 2013: s. 77; Özbek, 1999:

29

ġüphe, kuĢku; bir olguyla ilgili gerçeğin ne olduğunu kestirememekten doğan kararsızlık olarak da ifade edilmektedir. Bkz. Türkçe sözlük, 2011, s. 1544.

30 _{Öztürk ve Özbek’e göre ise Ģüphe; basit, makul ve yoğun Ģüphe olmak üzere üçe ayrılmakta, yoğun}

Ģüphe de yeterli ve kuvvetli Ģüphe olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bkz. Özbek, 1999: s. 61; Öztürk vd. 2013:s. 447.

99

s. 61). Olaylara dayanmayan ve sadece basit bir tahminden ibaret bulunan ya da akla ve mantığa aykırı olan (gölgemi çaldılar Ģeklindeki bir ihbarda olduğu gibi) iddialarda basit Ģüphenin varlığından söz edilemeyecektir(Gökçen, 1994: s. 66).

SoruĢturma aĢamasında basit Ģüphe suç iĢlendiği izlenimini veren bir durum ile suçun iĢlendiği konusunda soruĢturma evresini baĢlatacak olguların varlığını ifade etmektedir(Centel/Zafer, 2013: s. 76)31. Örneğin CMK’nın 160. maddesinde düzenlenmiĢ bulunan Cumhuriyet savcısının soruĢturma baĢlatabilmesi için gerekli olan ―bir suçun iĢlendiği izlenimini veren bir hâl‖ den anlaĢılması gereken basit Ģüphedir. Dolayısıyla Cumhuriyet savcısı tarafından soruĢturma baĢlatılabilesi için gerekli olan Ģüphe basit Ģüphedir(Centel/Zafer, 2013: s. 76; Özbek, 1999: s. 60).

SoruĢturma aĢamasında toplanan delillerin Ģüphelinin mahkûm olacağını gösterecek yeterliliğe ulaĢması durumunda artık basit Ģüphe yeterli Ģüpheye dönüĢmüĢ olacaktadır(Özbek, 1999: s. 61). Diğer bir ifadeyle mevcut delillere göre, yapılacak yargılama sonunda Ģüphelinin mahkûm olması ihtimalinin beraat etmesi ihtimalinden daha kuvvetli olması durumunda ―yeterli Ģüphe‖ söz konusu olacaktır(Centel/Zafer, 2013: s. 77; Öztürk vd. 2013:s. 447; Özbek vd. 2012: s. 263; Yenidünya, 2013(a)). Örneğin CMK’nın 170. maddesinde iddianamenin düzenlenebilmesi için yeterli Ģüphe Ģartı aranmaktadır. Buna göre, soruĢturma evresi sonunda toplanan delillerin suçun iĢlendiği hususunda yeterli Ģüphe oluĢturması durumunda Cumhuriyet savcısı, bir iddianame düzenleyecektir(Öztürk vd. 2013: s. 447; Centel/Zafer, 2013: s. 77). Ġddianamenin düzenlenmesi için ―belli oluĢ‖ değil, ―yeterli Ģüphe‖ arandığından, Ģüpheden sanık yararlanır ilkesi bu aĢamada geçerli değildir(Feyzioğlu, 2006: s. 33; Yenidünya, 2013(a)). Ancak Cumhuriyet savcısının soruĢturma sonunda elde ettiği delillerin yeterli Ģüphe oluĢturacak değerde olmaması durumunda iddianame tanzim etmemesi gerekmektedir. Aksi halde hâkim CMK’nın iddianamenin iadesi hükmü gereğince delillerin toplanmaması (CMK m. 174/1-b) dolayısıyla iddianamenin iadesine karar verebilecektir.

Ceza muhakemesi kanunumuz basit ve yeterli Ģüpheyi soruĢturmanın baĢlaması ve kamu davasının açılması aĢamalarında aramaktadır. Koruma tedbirlerine baĢvurulabilmesi bakımından ise daha çok makul Ģüphe veya kuvvetli

31 _{Kurum Öztürk tarafından ―basit Ģüphe, dayandığı deliller basit, yetersiz ve/veya sayıca az olan}

100

Ģüpheyi zorunlu kılmaktadır(Özbek vd. 2012: s. 263).

Makul Ģüphe daha önce ceza muhakemesi hukukumuzda yer almaz iken,

5271 Sayılı CMK ile birlikte, Ģüphenin bir derecesi olarak ceza muhakemesi hukukumuzda yerini almıĢtı(Centel/Zafer, 2013: s. 78). Ancak 21/02/2014 tarihli ve 6526 sayılı Kanunun 9. maddesiyle CMK’nın 116. maddesinde yapılan değiĢiklikle maddede yer alan ―makul‖ ibaresi ―somut delillere dayalı kuvvetli‖ Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir. Böylece CMK sistemimize dâhil olmuĢ olan makul Ģüphe kavramı tekrar sistemden çıkarılmıĢ olmaktadır.

Kanunda tanımı yapılmamasına rağmen 01.06.2005 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ―Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin‖ 6. maddesinde makul Ģüphe tanımlanmaktadır. Buna göre; makul Ģüphe, hayatın akıĢına göre somut olaylar karĢısında genellikle duyulan Ģüphedir. Makul Ģüphenin belirlenmesinde aramanın yapılacağı zaman, yer ve ilgili kiĢinin veya onunla birlikte olanların davranıĢ tutum ve biçimleri, kolluk memurunun taĢındığından Ģüphe ettiği eĢyanın niteliği gibi sebepler göz önünde tutulacaktır. Makul Ģüphede, ihbar veya Ģikâyeti destekleyen emarelerin var olması gerektiği gibi, Ģüphenin somut olgulara dayanması da Ģarttır. Ayrıca arama sonunda belirli bir Ģeyin bulunacağını veya belirli bir kiĢinin yakalanacağını öngörmeyi gerektiren somut olgular mevcut bulunmalıdır.

Kuvvetli Ģüphe, toplanan deliller değerlendirildiğinde, ceza muhakemesi

sonucunda sanığın mahkûm olmasının kuvvetle muhtemel olması Ģeklinde tarif edilmektedir(Öztürk vd. 2013:s. 447; Özbek, 1999: s. 62; Gökçen, 1994: s. 70). Tanımından da anlaĢılacağı üzere, kuvvetli Ģüphe, iddianame tanzimi için aranan yeterli Ģüpheye göre, suçun iĢlendiği hususunda daha yoğun bir Ģüphe derecesini ifade etmektedir(Kunter vd. 2010: s. 303).

CMK’da bazı koruma tedbirleri için aranan Ģüphe derecesi için ―kuvvetli Ģüphe sebepleri‖ teriminin kullanıldığı görülmektedir. Kuvvetli Ģüphe kadar güçlü görülmeyen bu Ģüphe derecesi basit bir baĢlangıç Ģüphesinden daha yoğun ama yeterli ya da kuvvetli Ģüphe derecesine ulaĢması zorunluluğu bulunmayan Ģüphe derecesi olarak tanımlanmaktadır(ÖZBEK vd. 2012: s. 264).

1412 sayılı CMUK’un ―Maznunun tevkifini mucip haller‖ baĢlıklı 104. maddesinin birinci fıkrasında tutuklama için gerekli Ģüphe için ―suçluluğu hakkında

101

varlığını gösteren somut olguların bulunması‖ Ģartı kabul edilmektedir. Buna örnek

olarak; tutuklama (CMK m. 100), taĢınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m. 128), Ģirket yönetimi için kayyım tayini (CMK m. 133), iletiĢimin tespiti, dinlenmesi, kayda alınması (CMK m. 135). Ancak son zamanlarda uygulamada yaĢanan sıkıntıları gidermek amacıyla aranan Ģüphe derecesinde biraz daha somutlaĢtırma yoluna gidilmiĢtir. Örneğin, tutuklama için ―Kuvvetli suç Ģüphesinin varlığını gösteren somut deliller‖ (CMK m. 100), taĢınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma için ―somut delillere dayanan kuvvetli Ģüphe sebebi‖ (CMK m. 128), Ģirket yönetimi için kayyım tayini için ―kuvvetli Ģüphe sebeplerinin varlığı‖ (CMK m. 133), iletiĢimin tespiti, dinlenmesi, kayda alınması ―somut delillere dayanan kuvvetli Ģüphe sebeplerinin varlığı‖( CMK m. 135). Bu tedbirlerin hepsi için aranan kuvvetli Ģüphenin tespiti elde olan mevcut delillerle göre belirlenecektir. Ancak Kanun Koyucu uygulamada bu tedbirlere baĢvurulurken somut delillerden yola çıkılmadığını ya da gerekçelerin somut delillerle iliĢkilendirilmediğini düĢündüğünden bu konuya açıklık getirmek amacıyla bu Ģekilde bir düzenleme yoluna baĢvurduğunu düĢünmekteyiz.

Koruma tedbirlerinin uygulanmasında henüz hakkında kesin bir yargı kararı olmadan kiĢi dokunulmazlığı ve özel hayatı gibi temel özgürlükleri sınırlanan Ģüpheli veya sanık açısından, ―suçu iĢlediği hususunda kuvvetli Ģüphenin‖ aranması önemli bir güvencedir. Kuvvetli Ģüphe, koruma tedbirinin (örneğin, tutuklama) talep edildiği ana kadar yapılan soruĢturma ile elde edilen bilgilerin ıĢığında, kiĢinin, fail ya da suç ortağı olarak bir suçu iĢlediği konusunda büyük bir ihtimal görülmesi anlamına gelmektedir(Centel, 1992: s. 39; Yenidünya, 2013 (a)). Ancak burada hüküm için gerekli olduğu oranda suçun unsurlarının gerçekleĢmiĢ olduğunun tespitinin aranmaması gerekmektedir(Centel, 1992: s. 39).