CMK’da 128. madde düzenlenmiĢ olan ―TaĢınmazlara, hak ve alacaklara
elkoyma‖ kurumu benzer Ģekilde daha önce 30.7.1999 tarihli ve 4422 sayılı Çıkar
Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu (ÇASÖMK)48
ve 13.11.1996 tarihli ve
48 31/03/2005 tarih ve 25772 Mük. S.R. de yayımlanan 23/03/2005 tarih ve 5320 sayılı kanunun 18.
143
4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair kanunda49
yer almakta idi. Mevzuatımızda bu konuda birlik sağlamak amacıyla 5271 sayılı CMK’da taĢınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma kurumu düzenlenmiĢ bulunmaktadır. CMK öncesinde sadece karapara aklama, terör ve organize suç tipleri için uygulanabilecek olan tedbirin uygulanabileceği suç tipleri geniĢletilmiĢtir. Buna rağmen hala tedbir kapsamında kalan suç katalogunun da ha da geniĢletilmesi gerektiğini savunan yazarlar bulunmaktadır(Özbek vd. 2012: s. 400).
Suç gelirlerine elkoyma hükümleri genel olarak CMK’da düzenlenmiĢ bulunmakla birlikte özellik arz eden bazı suçlar için farklı kanunlarda da bu konuda hükümler olduğu görülmektedir. AĢağıda kısaca bu düzenlemelere de değineceğiz.
4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanununun ―Hak ve alacaklara iliĢkin tedbirler‖ baĢlıklı 6. maddesinde bu Kanunun 1. maddesinde
yazılı suçları iĢlediğine dair kuvvetli belirtiler bulunan kiĢilerin bu Kanun kapsamındaki fiillerinden elde ettikleri hususunda kuvvetli belirtiler bulunan her türlü menkul ve gayrimenkullerine soruĢturma sırasında elkonulmasına karar verilebilmekteydi. Bununla beraber banka ve banka dıĢı mali kurumlar ile diğer gerçek ve tüzel kiĢiler nezdindeki, kiralık kasa mevcutları da dahil olmak üzere hak ve alacakları üzerindeki tasarruf yetkisinin tamamen veya kısmen kaldırılmasına, bir tevdi mahalline yatırılmasına, hak ve alacaklar ile mal, kıymetli evrak, nakit ve sair değerlerin idaresi için diğer tedbirlerin alınmasına karar verilebilmekteydi. Bu suçlardan dolayı mahkûmiyet halinde ise, söz konusu malvarlıklarının mülkiyeti Devlete geçmekte idi.
Söz konusu Kanun 23/03/2005 tarih ve 5320 sayılı Kanunun 18. maddesi ile 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmıĢtır.
4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine, 2313 Sayılı UyuĢturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunda, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda ve 178 Sayılı Maliye Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede DeğiĢiklik Yapılmasına Dair
49 11/10/2006 tarihli ve 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 26.
maddesiyle 13/11/1996 tarihli ve 4208 sayılı Kanunun 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12 ve 14 üncü maddeleri, 2 nci maddesinin (a), (b), (d) ve (e) bentleri ile 15 inci maddesinin birinci ve üçüncü fıkraları yürürlükten kaldırılmıĢtır. Mevcut haliyle 4208 sayılı kanununda sadece kontrollü teslimat hükümleri yer almaktadır. Aklama suçuna dair düzenlemeler ise 5549 sayılı kanunda düzenlenmiĢ bulunmaktadır.
144
Kanunun birçok hükmü 5549 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte
11.10.2006 tarihinde mülga olmuĢtur. Son haliyle 4208 sayılı Kanunda sadece
―Kontrollü Teslimat‖ kurumuna dair hükümler yer almaktadır. Bu Kanunun ―Tedbir
Konulması‖ baĢlıklı 9. maddesinde karaparanın aklanmasına yönelik ciddi emarelerin varlığı halinde, bankalar ve banka dıĢı mali kurumlar ile diğer gerçek ve tüzel kiĢiler nezdindeki kiralık kasa mevcutları da dahil olmak üzere hak ve alacakların dondurulmasına, tasarruf yetkisinin tamamen veya kısmen kaldırılmasına, mal, kıymetli evrak, nakit ve diğer değerlerin zaptına, bunların bir tevdi mahalline yatırılmasına ve hak ve alacaklar üzerine diğer tedbirlerin konulmasına hazırlık tahkikatı sırasında sulh ceza hâkimi; yargılama sırasında ise mahkeme tarafından karar verilebilmekteydi. Tedbire iliĢkin talepler, evrak üzerinden yapılacak inceleme sonucu derhal ve nihayet 24 saat içerisinde sonuçlandırılmak zorunda idi. Gecikmesinde sakınca görülen hallerde cumhuriyet savcıları da hak ve alacakların dondurulmasına karar verebilmekte, bu karar en geç 24 saat içinde sulh ceza hakimine bildirilip, hakimin en geç 24 saat içinde onaylanıp onaylanmamasına karar vermesi gerekmekte idi. Onaylanmama halinde, Cumhuriyet savcılığının kararı hükümsüz kalmakta idi.
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda (KMK) düzenlenmiĢ
bulunan elkoyma hem delil elde etme hem de yapılacak yargılama sonucunda verilecek müsadere kararının uygulanmasını temin etme amacına yöneliktir(M. Aydın, 2012: s. 198). Genel olarak CMK kapsamında elkoymadan farkı olmamasına karĢın basit elkoymadan ayrıldığı noktalar da bulunmaktadır.
KMK’nın 10. maddesinin birinci fıkrasında yapılan atıf nedeniyle kaçak eĢya naklinde kullanılan taĢıtlara CMK’nın 128. maddesinin dördüncü fıkrasına göre elkonulacaktır. Dolayısıyla kaçakçılıkta kullanılan taĢıt aracına elkoyma iĢlemi CMK’nın 128. maddesi gereğince trafik veya ilgili siciline Ģerh verilmek suretiyle yerine getirilecektir. ġerh verildikten sonra araç fiziken elde tutulmayıp, sahibine iade edilmelidir. Ancak, kaçakçılıkta kullanılan aracın Türkiye’de sicile kayıtlı olmaması ya da soruĢturma ve kovuĢturma devam ederken, kaçakçılık suçunun iĢlenmesinde tekrar kullanılması halinde, daha önce siciline Ģerh verilmek suretiyle elkonulan araç sahibine teslim edilmeyip alıkonulacaktır(M. Aydın, 2012: s. 198). Bu durumda araca hem kayden hem de fiilen elkonulmuĢ olmaktadır.
145
Bu durumda sahibinin aracın değeri kadar teminatı alıkoyma tarihinden itibaren otuz gün içinde gümrük idaresine teslim etmesi halinde, araç sahibine iade edilir. Aksi takdirde, tasfiye idaresi tarafından soruĢturma ve kovuĢturma sonucu beklenmeksizin derhal tasfiye olunur. Tasfiyeden elde edilen gelir masraflar düĢüldükten sonra kovuĢturma sonucuna göre iĢlem yapılmak üzere emanet hesabına alınır(KMK m. 10/2). Bu uygulamaya deniz taĢıtları için bir istisna getirilmiĢtir. Buna göre deniz taĢıtının sahibi veya donatanı tarafından deniz taĢıtının limanda kalmasına iliĢkin masraf ve giderler ödendiği sürece söz konusu deniz taĢıtının satılarak tasfiye edilmesi iĢlemi yapılmayacaktır(KMK m. 11/3).
Kaçakçılık suçlarının konusunu oluĢturan değerlere CMK’nın 123. maddesine göre elkonulacaktır. Zira CMK’nın 128. maddesine göre elkonulacak değerler, sadece suçtan elde edilen değerler olabilecektir. Ancak kaçakçılık suçlarından elde edilen suç gelirlerine, örneğin kaçak eĢyanın satıĢından elde edilen paraya ve bu paranın dönüĢtürüldüğü değerlere CMK’nın 128. maddesi hükümlerine göre elkonulacaktır(Centel/Zafer, 2013: s. 389).
Suçtan elde edilen eĢya yanında, suçta kullanılan eĢyaya da bu hüküm uyarınca elkonulabilmesi bazen mümkün olabilmektedir. Nitekim KMK kapsamına giren suçların iĢlenmesinde kullanılan taĢıtlara da CMK’nın 128. maddesi uyarınca elkonulabilmesi mümkündür(KMK m. 10/1; ġahin, 2012: s. 258.).
Kaçak eĢyanın uyuĢturucu madde ve türevleri ile silâh ve mühimmat olması durumunda ilgili özel mevzuat çerçevesinde iĢlem yapılacaktır. Buna göre;
— Esrar, eroin maddeleri, Cumhuriyet baĢsavcılığına,
— Afyon, baz morfin uyuĢturucu maddeleri, Toprak Mahsulleri Ofisi’ne,
—AteĢli silâh, mermi, her türlü patlayıcı madde, bıçak, kesici ve öldürücü alet ile benzerleri, Milli Savunma Bakanlığı’na teslim edilecektir.
5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun―Elkoyma‖ baĢlıklı 17. Maddesinde CMK’nın 128. maddesinde yer alan
katalog suçlara eklemede bulunulmuĢtur. Buna göre, ―suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama‖ (aklama) ve ―Terörizmin finansmanı50‖ suçunun iĢlendiğine dair
50 Daha önce ―terörün finansmanı‖ suçu 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 8. Maddesinde
146
kuvvetli Ģüphe bulunan hallerde de CMK’nın 128. maddesinde düzenlenmiĢ bulunan elkoyma hükümleri uygulanabilecektir(Öztürk, 2013: s. 135; YaĢar vd. 2014: s. 8376). Ayrıca 128. maddeden farklı olarak bu suçlarla ilgili olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı da elkoyma kararı verebilecektir. Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma iĢlemi yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulacaktır. Hâkim de en geç yirmi dört saat içinde elkoyma iĢleminin onaylanıp onaylanmamasına karar verecektir. Hâkimin onaylamama yönünde karar vermesi veya yirmi dört saat içinde hiç karar vermemesi halinde Cumhuriyet savcılığının kararı hükümsüz kalacaktır.
Aklama ve terörün finansmanı suçlarından dolayı verilen elkoyma kararlarının bir örneği, kararı izleyen ayın sonuna kadar ilgili Cumhuriyet savcılıkları ve mahkemelerce Malî Suçları AraĢtırma Kurulu BaĢkanlığı’na da gönderilecektir (5549 SK m. 18).
19.10.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda bankacılık
faaliyetleri çerçevesinde islenen suçlara ve bu suçların soruĢturması ve kovuĢturmasına dair hükümler yer almaktadır. Suç oluĢturan eylemler Kanunun 150 vd. maddelerinde düzenlenmiĢ bulunmaktadır(Özen, 2013: s. 244). ÇalıĢma konumuz gereği suçlara değinmeyeceğiz.
5411 sayılı Bankacılık Kanununun 166. maddesinde, zimmet suçunu düzenleyen 160. maddesinin üçüncü fıkrasına giren suçlar açısından özel soruĢturma ve kovuĢturma usullerine yer verilmektedir. Bu anlamda CMK’da yer alan taĢınmaz hak ve alacaklara elkonulması benzeri bir düzenleme yer almaktadır(Dursun, 2006: s. 47). Söz konusu Kanunun 166. maddesinin ―f‖ fıkrasına göre, soruĢturmanın sonuçlanmasına kadar, anılan Kanunda düzenlenen suçların faillerinin her türlü mal, alacak ve sair eĢyalarına elkonulması mümkündür. Elkoyma kararı hakim ya da gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise Cumhuriyet Savcısının yazılı emri ile verilecektir(M. Aydın, 2012: s. 203)51. Elkoyma kararı yetkisi CMK’nın 162/1 maddesi gereğince koruma tedbirinin uygulanacağı yerdeki sulh ceza hakimliğidir. Hakkında Kanunun 18. Maddesi ile yürürlükten kaldırılmıĢtır. Halihazırda söz konusu bu suç 7/2/2013 tarih ve 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanunda düzenlenmiĢ bulunmaktadır.
51 ―Bankacılık Kanunu’nda öngörülen suçların iĢlendiği yolunda kuvvetli suç Ģüphesi aranmadığı gibi,
147
Bununla birlikte suçlara iĢtirak edenler ile suç faillerinin kanunda yer alan suçlar nedeniyle elde ettikleri her türlü haksız kazanıma ve bu malvarlıklarının transfer edilmesi durumunda Ģüphelilerin kan ve kayın hısımları ile 3. kiĢilerin elindeki mal, alacak ve sair her türlü Ģeylere de elkonulması mümkündür52
.
Bu malvarlıklarına Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile elkonulabilmektedir. Bu elkoyma kararı 24 saat içinde yetkili sulh ceza hakiminin onayına sunulacak, hakim de kararını 48 saat içinde açıklayacaktır. Aksi halde elkoyma hükümsüz kalacaktır (5411 SK m. 166/f).
5411 sayılı Kanunda elkoyma konusunda CMK’dan ayrılan düzenlemeler yer almaktadır. Nitekim CMK’nın hükümleri uyarınca sadece Ģüphelinin veya sanığın malvarlığına elkoyma mümkünken, Bankacılık Kanununun 166. maddesi gereğince yakın akrabalarının malvarlığına elkonulması da mümkündür(Öztürk, 2013: s. 141; M. Aydın, 2012: s. 200).
166. madde uyarınca yapılacak elkoymanın amacı, suçtan elde edilen kazancın müsaderesi yönünde verilen kararın infazını sağlamaktır. Dolayısıyla delil elde etme amacına yönelik bir elkoyma değildir(M. Aydın, 2012: s. 202).
21/02/2014 tarihli ve 6526 sayılı Kanunun 10. maddesiyle CMK’nın 128. maddesinde yapılan değiĢiklerden sonra suç gelirlerine elkoyma usulünde ciddi değiĢiklikler olmuĢtur. Ancak bu değiĢiklikler özel kanunun niteliğinde olan Bankacılık Kanununun elkoymaya dair hükümlerinin uygulanmasını engellemeyecektir. Bu durumda herhangi bir suçtan elde edilen malvarlıklarına elkoyma için CMK’nın 128. maddesinde yer alan sıkı usul iĢlemleri sonucunda elkoyma yapılabilecekken Bankacılık Kanununun 160. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan suç sonucu elde edilen malvarlıkları için basit usulde elkoyma iĢlemi yapılabilecektir. Her iki durumda da suç geliri elde edilmesine karĢın Bankacılık Kanununda yer alan zimmet suçunda suç gelirine daha kolay Ģartlarla elkoyma imkanı tanınmıĢtır. Kanaatimizce nasıl ki Bankacılık Kanununda yer alan zimmet suçunun söz konusu olması durumunda suç gelirine ulaĢmak ve elkoymak hakim sair her türlü Ģeylerin) bu suçlardan elde edildiğine dair kuvvetli Ģüphe de aranmamaktadır. Ne arandığı da yazılmıĢ değildir.‖, tedbire baĢvurmak için aranan Ģüphe derecesinin belirlenmemesinin eleĢtirisi için bkz. Öztürk, 2013: s. 141.
52
148
güvencesi çerçevesinde seri bir usule tabi kılınmıĢsa, diğer suçlardan elde edilen suç gelirlerine elkoyma usulü de hızlı iĢleyecek Ģekilde yeniden düzenlenmelidir.
Bankacılık suçlarında elkoyma konusunda bu Kanunda yer almayan konularda CMK’nın 128. maddesinde yer alan taĢınmazlara, hak ve alacaklara elkoymaya ve 133. maddesinde yer alan Ģirket yönetimine kayyum tayinine iliĢkin hükümler uygulanabilecektir(Yiğit, 2006: s. 45; M. Aydın, 2012: s. 204).
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda suç gelirlerinin geri alınmasına dair ayrı bir usul de getirilmiĢtir. Geri alım sürecinde görev alacak hakim, savcı ve kolluk görevlileri genel soruĢturma usulünden daha geniĢ yetkilere sahip kılınmıĢtır.