Zaman içinde gruplar gelişirken, grup dinamiği süreçleri evrimleşir. Grup gelişim aşamaları modellerindeki bu değişiklikleri kavramsallaştırmak için pek çok girişimde bulunulmuştur. Örneğin Tuckman (1963) tarafından geliştirilen, iyi bilinen bir model vardır:
• Oluşum,
• Beyin fırtınası,
• Norm geliştirme
• Faaliyet
Grup gelişiminin başlangıç aşamalarını karakterize eden şey grup dinamiklerinin oluşumudur. Başlangıçta üyeler keşifsel bir şekilde etkileşimde bulunur, normlar, roller ve statü hiyerarşileri geliştirir ve etkileşim yoluyla yavaşça bir grup kültürü ortaya çıkar. Bağlılığın gelişmesinden önce üyelerin sosyal
entegrasyonunun gerçekleşmesi gerekir. Başlangıçta etkileşim deneysel ve dikkatlidir ve çok az çatışma olur. Daha sonra üyeler kendilerini daha rahat
hissettikçe ve cesaretleri arttıkça, çatışma ve direnmeler meydana gelebilir. Üyeler grubun bir parçası olmak ister ama aynı zamanda kendi kimliklerini ve
bağımsızlıklarını sürdürmek isterler. Sosyal entegrasyon geliştirme sırasında üyeler çeşitli rolleri keşfeder, test eder ve gelişen normlara ve statü hiyerarşilerine karşı koyarlar. Bir miktar çatışmayla karşılaşmak normaldir ve bununla ilgilenmek, bir grup uzmanının önemli bir becerisidir. Çatışma çözümü stratejileri pek çok
kaynakta bulunabilir. Grup üyeleri grubun rahatsızlığını çözümlemek için genellikle grup liderine bakar. Bu durumda grup liderleri karşılıklı bağlantı oluşturacak ve bu zor konuların keşfini kolaylaştıran normlar geliştirecek şekilde kişilerarası becerileri teşvik etmelidir.
Grupların orta aşamalarını karakterize eden şey çalışma üzerindeki vurgudur.
Erken grup toplantılarında bütüncül bir grup işleyişi ve konforlu norm ve verimli roller geliştirmeye harcanan enerji, bir grubun ömrünün orta aşaması sırasında yerini verimli etkileşime bırakır. Samimiyet, performans ve sorun çözümü gibi ifadeler, grup gelişimi modellerinde orta aşama sürecinde çalışma ve amaçların gerçekleştirilmesi üzerinde yapılan vurguyu ifade etmek için sıkça kullanılır.
Grup gelişiminin son aşamaları kalan görevlerin tamamlanması üzerinde odaklanır. Grubun çalışmalarının değerlendirmeleri yapılır ve sona erme seremonileri planlanır. Görev grupları işlerini tamamlar, kararlar verir ve çabalarının sonuçlarını üretir. Terapötik gruplar üyelerin gruba olan duygusal bağımlılıklarının azaltılmasına yardımcı olur. Ayrıca grubun ömrü boyunca yapılan pozitif değişikliklerin grup sona erdikten sonra da sürdürülmesine yönelik
yöntemler üzerinde odaklanırlar. Bu görevler yerine getirilirken, normlar ve roller değişebilir ve grubun kültürü olgunlaşır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
bir grup gelişirken nelerin olabileceği konusunda bir rehberlik sunmak için
faydalıdır. Aynı zamanda her bir grup özgündür. Bir grubun gelişimini etkileyen pek çok faktör vardır. Bir grubun zaman-sınırlı olup olmadığı veya açık mı yoksa kapalı bir üyelik sistemi mi olduğu gibi yapısal karakteristiklerin, gelişim üzerinde önemli bir etkisi. Benzer şekilde, grup üyelerinin yetenekleri ve kurumun desteği de grup gelişimini etkileyebilir. Bu nedenle uzmanlar tüm grupların aynı gelişim kalıbını izleyeceğini varsaymamalıdır. Grup gelişim aşamaları modelleri, zaman içinde grup dinamiklerinin nasıl gelişebileceğini anlamada faydalı keşif araçlarıdır fakat belirli bir gruptaki dinamiklerin gerçek şekillenişi ancak dikkatli bir gözlemle ve takip eden bölümde tanımlanan ölçüm araçlarından bir veya daha fazlası kullanılarak
belirlenebilir.
Grup gelişimi ile ilgili teorilerin sayıları oldukça fazladır. Bu teoriler birbirlerinden bazı noktalarda farklılıklar göstermekle birlikte ortak noktaları, grupların gelişirken ardışık belli fazlardan ya da aşamalardan geçtiğidir. Teorilerle ilişkili olarak geliştirilen modeller genellikle iki temel kategoriyi içinde yer alır.
Tuckman’ın geliştirmiş olduğu aşamalı model ve noktasal denge modeli ve Anderson’un Beş Aşamalı Modeli. Bu teorilere göre, grup gelişim aşamalarının basamak sayısı ve isimleri değişmekle birlikte pek çok model, aşağıdaki temel basamakları içermektedir.
Birinci aşama, grup üyelerinin birbirlerini tanımaları ve birbirlerine alışmaları, ikinci aşama, grup üyelerinin çatışması ve grup ortamının geliştirilmesine yönelik çözümlerin aranması. Üçüncü aşama, davranışları düzenlemeye yönelik kuralların ve rollerin belirlenmesi ve grubun daha fazla birliktelik gösterebilmesi. Dördüncü aşama, grubun istenen hedeflere ulaşmak için bir bütün olarak performans göstermesi. Beşinci aşama ise, grubun dağılması ile gelişimin sonlandığı aşamadır.
Tuckman bu beş aşamayı, şekillenme, fırtına, düzenlenme, çalışma ve çözülme olarak adlandırmıştır.
Ekip üyeler birbirlerini tanımaya çalışırlar. Temel konular bağlı olma ve dâhil edilmedir. Lider kabul edilir.
Belirsizliğin yarattığı kaygı Lider aktif, grup üyeleri lidere bağımlı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Çatışma farklılıkları, memnuniyetsizliğin belirtilmesi, üyeler arasında gerilim, Lidere karşı çıkma
İsteksiz ya da az katılım Kızgınlık, olumsuz tepkiler Ekip içinde gruplaşmalar Güç çatışmaları
3.Düzenlenme
Yapılanma Bağlılık ve birlik gelişir; kurallar, roller ve sorumluluklar belirlenmiş, ilişkiler düzenlenmiştir; Uyum, güven ve iletişim artmıştır
Rollere ilişkin kaygının
Çalışma Ekip hedeflerini gerçekleştirir.
Yüksek düzeyde göreve odaklanır, sürece performansa ve üretime önem verilir
Bağımlılık ve tatmin duygusu
Karar almada yetkinlik Problem çözmede yetkinlik
Çatışmayla başa çıkmada yetkinlik
Karşılıklı destek, işbirliği 5.Çözülme
Çözülme Görev tamamlanmıştır. Görevler son bulmuştur. Üyelerarası bağımlılık azalmıştır
Ayrılma, geri çekilme Bağımsızlık, Duygusallık Hüzün
Anderson (1997) da grup aşaması esnasında çözülmesi gereken ana konulara karşılık geldiği bir model ortaya koyar.
Anderson’un Beş Aşamalı Modeli
Bağlanma öncesi/güven
Grubun ilk aşaması bağlanma öncesi (pre-affiliation) olarak adlandırılır.
Gruba giren insanlar kendilerini hemen grubun parçası olarak görmezler. Gerçek anlamda bakacak olursak, gruba girmenin kendilerine ne anlam ifade edeceğini ve duygusal düzeyde kendilerini üyeliğe adamalarının gerekip gerekmediğini
keşfetmeye çalışırlar. Grup gelişiminin bu safhasının kilit meselesi güvendir.
İnsanlar birbirlerine ve grup liderlerine güvendikçe gruba daha fazla bağlanacaklardır.
Güç ve kontrol/özerklik
Grup yaşamının ikinci aşaması güç ve kontrol unsurlarını içerir. Artık üyeler grubun birer parçasıdır ve gruba “ait” olmaktansa grubu kendilerinin bir parçası yapmaya çabalarlar. Bir diğer deyişle, grup tarafından hükmedilmeye karşı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
muhtemeldir. Uyuşmazlık konusunda birlikte çalışarak üyeler daha büyük bir güven algısı edinirler ve bu da bizi bir sonraki aşamaya götürür.
Samimiyet/yakınlık.
İnsan ilişkilerinde yakınlık yalnızca uyuşmazlık bağlamında ortaya çıkar.
Yalnız bırakılma korkusu olmaksızın diğerleriyle çelişebileceklerini bilmeleri insanların gardlarını indirmelerine ve kendileri olmalarına izin verir. Bu özellikle grup yaşamında geçerlidir. Güç mücadelelerini ve kişisel özerkliğe yönelik
mücadeleleri başarılı şekilde müzakere eden bir grup duyguların gerçek ve dürüst ifadesi için güçlü bir yer olabilir. Bu yakınlık bağlamında grup üyeleri daha önce hiç mümkün olarak görmedikleri duygusal ve davranışsal riskler alır.
Farklılaşma/bağımsızlık
Bir grup sona doru ilerlemeye başladığında üyeler, gruptan duygusal olarak ayrı hale gelmeyle mücadele ederler. Grup çok sayıda olumlu değişimin
gerçekleştiği bir yeri temsil etme konumuna geldiği için bu acı bir süreç olabilir. Bu nedenle grup üyesinin üyelerin grup dışında ihtiyaçlarını karşılamaya başlamalarına yardımcı olması önemlidir. Örneği daha önce hiç kimseye açılmamış birisi bunu grup dışında yapmaya başlayabilir. Üyeler durum yönetimi aracılığıyla
topluluklarındaki diğer kaynaklarla bağlantı kurma konusunda desteklenebilir.
Grup lideri ayrıca grubun son aşamasında ele alınması gereken ayrılık ve terk edilme gibi duygusal acılarla başa çıkmaya başlama konusunda da yardımcı olmalıdır.
Ayrılık/sonlanma
Son dönemlerde grup üyeleri kendi kaybolma ve ayrılık duygularını doğrudan ele almaya başlar. Grup üyeleri için bir an önce sona ulaşmak genelde çekici gelebilir, çünkü bu süreç acı verebilir. İyi ayrılmanın önemine dikkat etmek, grup çalışması uygulamasının kilit işlevidir. İyi sonların iyi başlangıçlar için esas olduğunu hatırlamak önemlidir.