Sosyal hizmet uzmanları grubu neden oluşturduklarını ve grubun belirlenen amacına en iyi uyan genel hedeflerin neler olduğunu göz önünde bulundurmalıdır.
Grubun amaç ifadesi, grubun oluşturulmasının nedenlerini, grup sürecini ve grubun içerebileceği bireysel hedefleri yansıtmalıdır. Böyle bir ifade, olası grup üyelerine grubun gereksinimlerinin karşılanmasına hizmet edip edemeyeceğine karar vermeleri için yeterli bilgi vermektedir. Sosyal hizmet uzmanları grupları kendileri, kurum personeli ve grup üyelerini göz önünde bulundurarak oluşturur.
İhtiyaç ve amaç birbirine bağlıdır. Grubun amacı direkt olarak grubun ihtiyaçlarının belirlenmesi ile ortaya çıkar. İhtiyaçlar belirlendiği anda amaç, bu ihtiyaçların karşılanmasıdır. Kollektif olarak grup ne gibi amaçlara ihtiyaç
duyacaktır? Bireysel olarak üyelerin hedefleri neler olacaktır? Kollektif ve bireysel amaçlar arasındaki karşılıklı ilişkinin doğası nedir?
Olası üyelerin sorunları, konuları ve endişe duydukları alanlar nelerdir?
İnsanların ihtiyaçları çeşitli araçlar ile tanımlanır. Bazen insanlar ihtiyaçlarının yeterli şekilde karşılaşmadığını düşündükleri için hizmete başvururlar. Bazen ise yardıma ihtiyacı olan ve hizmet sunulması gereken insanları ilk fark eden kurum olabilir.
Ama sıklıkla insanlar farkında olmadıkları veya ihtiyaçlarına karşılık gelen hizmetlerin bulunduğunu bilmezler. Böyle durumlarda sosyal hizmet uzmanının bu gibi insanlara ulaşması gerekir. Bu gibi ihtiyaçların belirlenmesi için toplumun özellikleri ve kaynaklarının bilgisi önemlidir. Bu bilgiye sahip olmak için uygulayıcı duruma aşinalık kazanması için çalışmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı, toplum içindeki hedef kitlenin özelliklerini ve olası ihtiyaçlarını öğrenmek için zaman ayırmalıdır.
Sosyal hizmet uzmanlarının grup çalışmaya başladığı zaman üyelerin
kendisine ihtiyaçlarını anlatacağını düşünmesi yeterli değildir. Bunun yerine sosyal hizmet uzmanının, planlama aşamasında müracaatçı grubunun ihtiyaçlarının ne olduğunu olabildiğince fazla öğrenmesi gereklidir. Bu gibi bir öğrenme birkaç şekilde gerçekleşebilir. Hedef kitle içindeki müracaatçılar hakkında deneyimi olan hemşire, doktor, ebeveyn, öğretmen, diğer sosyal hizmet uzmanları gibi
müracaatçılarla etkileşim içinde olan kişilerle ve müracaatçıların kendileriyle konuşmak gerekir. Nüfus içindeki hedef kitleye yönelik ihtiyaçları değerlendirirken olarak sosyal hizmet uzmanının ilgili literatüre de aşina olması önemlidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Bazen müracaatçılar başvurduğunda veya havale edildiğinde değerlendirme için yapılacak olan görüşme resmi bir havada yapılmayabilir. Sıklıkla grup
oluşturma sürecinde olası üyelere ulaşılır ve onlarla resmi olmayan şekilde konuşulur. Her iki durumda da (resmi veya değil) müracaatçının kendisinin neye ihtiyacı olduğu veya ne istediği konusundaki düşüncelerini ortaya çıkaracak sorular düşünülmelidir. Direkt sorular sormak (İhtiyaçlarınızın ne olduğunu
düşünüyorsunuz?) sadece sınırlı cevaplar almanıza neden olur. Aslında insanlara zor sorular sormak da yardımcı olmaz.
İhtiyaçları değerlendirirken görüşme yapılan kişinin gerçekten ne hissettiğini anlamaya çalışmak gerekir. Gününü nasıl geçiriyor? Hafta sonları genellikle neler yapıyor? Endişeleri nelerdir? Umutları, hayalleri ve beklentileri nelerdir? Ailesi nasıldır? Yaşıtları ile beraberken nelerden konuşuyorlar? Bu gibi sorulara verilecek yanıtlar sosyal hizmet uzmanı için olası grup üyesi hakkında ve onun ihtiyaçlarına yönelik oldukça fazla bilgi verecektir.
Olası grup üyeleri ile eğer mümkünse zaman geçirmek ve onları gözlemlemek sosyal hizmet uzmanının değerlendirmesi ve grup öncesi aşamada ihtiyaçlarının belirlenmesi için oldukça yardımcı olacaktır. Bu gibi bir gözlem yapmak için çok fırsat vardır. Hedef kitleye bağlı olarak sosyal hizmet uzmanı, ergenlerle dinlenme odalarında bir araya gelebilir, çocuklarını okuldan veya kreşten alan ebeveynlerin yanında bulunabilir, kliniğin bekleme odasında oturan ebeveynlerle oturabilir veya huzur evlerinde yemek saatinde onlarla yemek yiyebilir. Resmi olmayan bu gruplar içinde bulunurken sosyal hizmet uzmanı kendini tanıtıp ne yaptığını söylemektense sadece gözlem yapabilir. Amaç zaten insanların ne konuştuğunu dinlemektir. Bu gözlemler hedef kitledeki insanların endişelerinin doğasını anlamak için oldukça faydalı bilgiler sağlar. Kişilerde sosyal hizmet uzmanına aşina olurlar ve zamanı geldiğinde gruba katılmak onlar için kolay olabilir. Bireysel olarak (bekleme odasında otururken gibi) sosyal hizmet uzmanı kendini tanıttıktan sonra olası müracaatçı ile sorgulama şeklinde değil sohbet havasında konuşmalıdır. Bu gibi bir konuşma planlanan grup için nihayetinde çok yardımcı olacak anlayış sağlar.
İhtiyaçların değerlendirmesi kişinin ofisinin dışında çıkmadan ve olası grup üyelerinden başka insanlarla görüşmeden gerçekleşmesi mümkün değildir.
Durumla ilgisi olan diğer insanlar da ihtiyaç hakkında bilgi sahibi olabilirler ve değerlendirmeye katkıda bulunabilirler. İhtiyaçlar konusunda sosyal hizmet uzmanı bu gibi kişilerle konuştuğu zaman sürekli ortaya çıkan bazı temalar olacaktır ve sosyal hizmet uzmanı birçok kişi tarafından tekrar edilen bu endişeler üzerine yoğunlaşacaktır. Bu gibi temalar sosyal hizmet uzmanının planlamakta olduğu grubu için ipuçları olacaktır. Sosyal hizmet uzmanı kurulacak olan grup için hangi ihtiyaçların karşılanacağına dair bir görüş oluşturduğu zaman, olası üyelere, diğer
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
çalışanlara ve ilgili diğer insanlarla tekrar konuşur ve onlardan dürüst geri bildirimler alır.
Farklı insanlar ihtiyaçları farklı ya da benzer algılayabilirler. Örneğin kurumun ihtiyaç algısı, grubu planlayan sosyal hizmet uzmanınki ile uyumlu olabilir veya olmayabilir. Benzer şekilde sosyal hizmet uzmanının veya kurumun ihtiyaç algısı hedeflenen müracaatçı kitlesinden farklı olabilir. Sosyal hizmet uzmanının
planlama aşamasında ihtiyaçları belirlemesi ve planlanan grup içindeki farklı ihtiyaç algıları ile uzlaşması gerekir. Eğer farklı insanların ihtiyaç algıları fayda sağlamıyorsa kurulmakta olan grubun hayatta kalması çok zor olacaktır.
Grup öncesi planlama aşamasında ihtiyaçların belirlenmesi konusunda sosyal hizmet uzmanının birçok noktayı düşünmesi gerekmektedir.
• Hedeflenen müracaatçı kitlesi içindeki insanların kendilerine göre, kuruma göre, diğer sosyal hizmet uzmanlarına göre, ilgili diğer kişilere göre ve planlama yapan sosyal hizmet uzmanına göre ihtiyaçları nelerdir?
• İhtiyaçların algısı konusundaki önemli benzerlikler ve farklılıklar nelerdir?
Hangi yönden bu algılar faydalıdır? Hangi yönden uyumsuzdur? Hangi algıların açıklığa kavuşturulması ve uzlaştırılması gerekmektedir?
• İhtiyaçlar üzerinde etkisi olan olası grup üyelerinin sosyal bağlam ögeleri nelerdir? (değerler, tavırlar, ekonomik durum, toplum kaynakları vb.)
• Olası grup üyelerinin gelişimsel ihtiyaçları nelerdir?
• Planlanmakta olan grup hangi ihtiyaçlara hitap edecektir?
Amaç, kurulmakta olan grubun başaracaklarıdır. Sosyal hizmette gruplar, psikososyal işlevselliği arttırmak, sürdürmek ve geliştirmek olan temel mesleki amaçlar ile doğrudan ilgili amaçlara sahiptir. Sosyal hizmetteki tüm gruplar için etkili işlevsellik amacı olsa da belirli bir grup içinde bu amacın nasıl
gerçekleştirileceği belirlenmeli ve bu amacın grup için anlamlı olup olmadığı araştırılmalıdır. Grubun amaçları ise sponsor olan kurumun işlevleri ile de uyum içinde olmalıdır.
Grubun amaçları, hem kolektif olarak grubun başaracakları hem de bireysel olarak üyelerin kazanmayı bekledikleri umutlar, beklentiler ve amaçlar ile uyumlu olmalıdır. Olası grup üyelerinin ortak amaçları belirlendiği ve grubun kurulması için kullanıldığı zaman bireysel olarak üyelerin amaçları da bu ortak amaçla ilgili olur.
Hedefler açıkça grup içindeki üyelerin ihtiyaçları ile ilgilidir. Grup öncesi planlama aşamasında sosyal hizmet uzmanı grubun amacına yönelik olarak geçici fikirler ortaya koyar. Bu geçici fikir çeşitli kaynaklardan ortaya çıkarılır. Bu kaynaklar, sosyal hizmet uzmanının sosyal işlevselliği arttırma amacı, kurumun işlevi ve amaçları, ihtiyaç, sorun ve çevresel faktörlerin değerlendirmesi ve olası üyelerin gruba katıldıklarında olmasını istedikleri algılarıdır. Fakat bu noktada sosyal hizmet
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
uzmanı için grubun amacı geçici olarak ortaya konmuştur. Olası üyelerin bu amaca yönelik olan tepkileri araştırılmalıdır. Amaç hakkındaki geçici olsa da fikrin ifade edilmesi üyelerin grup amacına yönelik olarak kendi fikirlerini ortaya çıkarabilir ve olası üyeler grubun olası amacı doğrultusunda kendi amaçlarını düşünmeye başlarlar. Planlama sürecinde sosyal himet uzmanı açısından amaç konusunda açık ve esnek olmak esastır.
Grup öncesi planlama aşamasında sosyal hizmet uzmanı amaca yönelik birkaç sorunun cevabını düşünmelidir.
• Grubun amacı ve olası üyelerin kendi algılarına, sponsor kuruma, diğer sosyal hizmet uzmanlarına ve diğer ilgili kişilere göre hedefleri nelerdir?
• Genel amacın ve üyelerin kendi amaçlarının algısı konusundaki önemli benzerlikler ve farklılıklar nelerdir? Hangi yönden bu algılar faydalıdır?
Hangi yönden uyumsuzdur? Hangi algıların açıklığa kavuşturulması ve uzlaştırılması gerekmektedir?
• Grubun amacına yönelik olarak sosyal hizmet uzmanının geçici düşüncesi nedir? Bu düşünce olası grup üyelerine nasıl açıklanacaktır?
Üyelerin tepkileri ve fikirleri nasıl ele alınacaktır?
• Kurulmakta olan grubun ihtiyaçlarına bu geçici amaç hangi yönlerden hitap etmektedir?