Grup dinamiklerinin ölçümü, bireylerin ve bir bütün olarak grubun davranışının anlaşılmasında esastır. Son yirmi yıl boyunca çeşitli incelemelerde, grup süreci ve neticesi ölçüm araçları eleştirel bir şekilde değerlendirilmiştir Bu araçlar, grup süreçlerini, grup iklimini ve terapötik boyutları ve grup üyeleri arasındaki etkileşimleri analiz etmede faydalı olarak tanımlanmıştır. Bu bölümde grup liderlerine ve araştırmacılara, grup sürecini anlamaya yönelik olarak şu anda mevcut olan standart prosedürleri tanıtmak amacıyla grup dinamiği ölçüm
araçlarının kısa bir örneklemini sunacağız. Seçtiğimiz tanımlar giriş niteliğindedir ve dolayısıyla ölçüm araçlarını seçmek, ayrıntılı olarak incelemek ve kendi grup çalışması ihtiyaçları için en uygun olanını uygulamak okuyuculara kalmaktadır.
Grup çalışması uygulamacıları için mevcut olan çeşitli gözlem yöntemlerini tanımlamaktadır. Birey ve grup davranışlarının gözlenmesi ve kaydedilmesini
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
gözlemsel ölçüm araçları bulunmaktadır. Faydalı ölçüm sistemlerinden biri, etkileşimsel süreç analizidir (IPA). IPA grup üyeleri arasındaki davranışları
sınıflandırmaya yönelik yapısal bir kodlama sistemidir ve görev ve sosyo-duygusal faaliyetler ile tanımlanmaktadır. IPA’nın değerli olduğu çünkü grup üyelerinin davranışlarının meydana gelme sıklığını bildirdiği ve “kategoriler arasında, grup üyeleri arasında ve hatta farklı gruplar arasında karşılaştırmalar yapılmasını mümkün kıldığı” belirtilmektedir.
Grup bağlılığı, angajman ve güven seviyesini ölçmede Grup İklimi Anketi kullanılabilir. Bu anket 12 unsurlu kısa bir ölçüm aracıdır ve üç skaladan
oluşmaktadır: Angajman, Farklılaşma ve Bireyselleşme. Grup Bağlılığı Skalası grup bağlılığını ve kendini ifşa etmeye açıklığı keşfetmekte ve altı alt-skala (Çekilme, İlgi, Güven, İşbirliği, İfade Edilen Bakım ve Odak) ve bir global skaladan (Bağlılık) oluşmaktadır. Yakın zamanda geliştirilmiş diğer bir araç Grup Çalışması Angajman Ölçümü’dür. Bu araçtaki 37 unsurlu skala yedi boyutu kapsamaktadır: Grup üyesi devamlılığı, katkılar, üyelerle ve uzmanla ilişkiler, anlaşma ve kendi sorunları ve diğer üyelerin sorunları üzerinde çalışma.
Terapötik grup faktörlerini ve grup seansı sonuçlarını ölçmeye yönelik araçlar da vardır. Örneğin Terapötik Faktör Skalası, grup seanslarındaki terapötik faktörlerin varlığını incelemektedir. Grup psikoterapisinde öncü bir bilimci olan Yalom’un (1995) çalışmasına dayalıdır. Bu modelde tanımlanan önemli grup terapötik faktörleri, tümü grup dinamiklerinin temel boyutları olan katarsis, içgörü, kişilerarası öğrenme ve bağlılıktır. Grup sonuçlarını ölçen diğer skalalar arasında, hem grup üyeleri hem de danışmanlık ve psiko-eğitim grupları yardımcıları
tarafından kullanılan çeşitli terapötik müdahaleleri değerlendirmek için pratik olan Grup Seansları Derecelendirme Skalası, grup etkileşimlerini 21 grup süreci
boyutundan analiz etmeye yönelik Bireysel Grup Üyesi Kişilerarası Süreç Skalası ve grup üyelerinin duyguları, düşünceleri ve davranışları anlama konusundaki bilgi ve becerilerini değerlendiren 66-unsurlu, öz- ve gözlemci-değerlendirmeli bir davranış kontrol listesi olan Kişilerarası İlişkiler Kontrol Listesi bulunur.
Bir dizi grup dinamiği süreçlerini eşzamanlı olarak ölçen çeşitli kapsamlı skalalar mevcuttur. Bunlar: Grup Duygusallığı Derecelendirme Sistemi (GERS;
Karterud & Foss, 1989), Hill Etkileşim Matrisi (HIM; Hill, 1977), Üye-Lider Skorlama Sistemi (Mann, Gibbard, & Hartman, 1967), Düşmancıllık / Destek Skalası (Beck, 1983), Müşteri ve Terapist Deneyim Skalaları (Klein, Mathieu-Coughlan, & Kiesler, 1986) ve daha çok SYMLOG olarak bilinen Grupların Sistematik Çok Seviyeli Gözlemi Skalası (Bales et al., 1979). Bion’un (1961) çalışmasına dayalı olan GERS grup işleyişine yönelik bir kodlama sistemidir. GERS beş dereceli grup duygusallığı boyutunu kapsar: Savaş, Kaç, Bağımlılık, Eşleşme ve Nötral. GERS yüksek
güvenilirliğe ve geçerliliğe sahip, kavramsal güdümlü bir derecelendirme sistemidir
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
etmedeki faydalılığı şüphelidir. Hermenötik gibi kalitatif yöntemlerle birlikte kullanımı tavsiye edilmektedir.
HIM grup üyeleri arasındaki etkileşimlerin terapötik kalitesini ölçen davranışsal bir kodlama şemasıdır (Hill, 1965). HIM dört süreç aracından oluşur:
HIM-SS (cümle cümle), HIM-A ve B (bir bireyin bir grup içindeki davranışını tahmin etme) ve HIM-G (grup etkileşimini inceleme). Küçük gruplarda grup liderleri ve üyelerin sözlü etkileşimlerini kodlamada kullanılan diğer bir grup dinamiği
değerlendirme paketi Üye-Lider Skorlama Sistemidir. Terapi ve eğitim gruplarında liderden-üyeye ve üyeden-lidere olan iletişimi anlamak için kullanılır. Bu grup süreci sisteminin temel odağı, grup üyelerinin otoriteyle nasıl ilişki kurduğudur.
Düşmancıllık / Destek Skalası, grup etkileşimi sırasında söylenen sözlerin, söz konusu bireye yönelik olarak negatif mi yoksa destekleyici nitelikte mi olduğunu belirlemeye yönelik olarak tasarlanmış bir grup süreci analiz aracıdır. Bu araç, grubun gerilim, eleştiri ve çatışma dönemlerinden, psikoterapi gruplarındaki karşılıklı destek ve teşviğe olan değişimini tanımlamak için geliştirilmiştir.
Düşmancıllık / Destek Skalası’yla birlikte Müşteri ve Terapist Deneyim Skalaları, grup sürecine angajman ve katılım, grup terapistleri tarafından grup üyelerine verilen yardımcı yanıtlar dahil olmak üzere, hem terapist hem de grup üyesi etkileşimlerini ölçmektedir.
İyi bilinen bir grup dinamikleri sistemi olan SYMLOG bir bütün olarak grubun normlarını, rollerini ve bir bütün olarak grubun diğer boyutlarını değerlendirmeye yönelik bir ölçüm yöntemidir. Bu ölçüm sistemi, grup gözlem verilerinin grafik temsili ve kantifikasyonunu sağlamaktadır. SYMLOG bir öz-rapor aracı olarak veya bir gözlem aracı olarak kullanılabilir. Polley, Hare ve Stone (1988), eğitim ve tedavi ortamları için SYMLOG’un uygulama örneklerini içeren bir grup uygulamacısı el kitabı geliştirmiştir.
SONUÇ
Bu bölümde, tedavi ve görev gruplarındaki gruplarla sosyal hizmet uygulamalarındaki grup dinamikleriyle ilgili düşünüşün organize edilmesi ve geliştirilmesine yardımcı olmaya yönelik kavramsal bir çerçeve sunulmuştur. Bu dinamikleri beş alana düşecek şekilde kavramsallaştırılmıştır:
• İletişim süreçleri ve etkileşim kalıpları,
• Kişilerarası çekim ve bağlılık,
• Sosyal entegrasyon ve etki,
• Güç ve kontrol
• Genel grup kültürü.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
bir şekilde kavranması esas olmakla birlikte, gruplarla sosyal hizmet uygulaması diğer sosyal hizmet biçimlerinden ayırt eden şey, gruplarda meydana gelen dinamik süreçler üzerinde odaklanmasıdır. Tedavi grupları durumunda, grup çalışmasının sadece bir grup bağlamı içindeki bir bireyler topluluğuyla çalışmadan ibaret olmadığının farkında olmak da önemlidir. Bu bölümde, grup dinamiklerinin, insanların yaşamlarını değiştirmede sahip olduğu gücün yeterince vurgulandığını umuyoruz. Benzer şekilde, komiteler, takımlar ve yönetim kurulları gibi görev grupları sadece birer bireyler topluluğu değildir. İnsanlar bu gruplarda çalışmak için bir araya geldiğinde yaratılan sinerji, bireylerin çabalarının toplamını aşmaktadır.
Grup kendi başına bir hayata sahip olmakta ve ortaya çıkan grup dinamiği süreçleri, tek başına çalışan bir bireyler topluluğunun başarabileceğinden çok öte bir etki yaratmaktadır.
Kültür, etnisite ve ırkın, gruplarda gelişen ve evrimleşen dinamik süreçleri etkilediği açıktır. Giderek çok-kültürlü hale gelen bu toplumda, kültürün, etnisitenin ve ırkın, hepimizin katıldığı gruplar üzerindeki etkisini daha
derinlemesine incelemek zorunludur. Bu öncelik, farklı arkaplanlardan insanları bir araya getirmeye ve aralarında anlayış ve karşılıklı saygıyı desteklemeye yönelik gruplarla sosyal hizmet uygulamasının uzun ve zengin geleneğine uygundur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
Öd ev
• Siz de herhangi bir sorun alanına dayalı olarak kurgulayacağınız bir müracaatçı için grup dinamiklerini yukarıdaki örnekte olduğu gibi hazırlayınız.Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
Öz et
•Gruplarla sosyal hizmet insan gruplarının sosyal gereksinimlerinin karşılanması ve sorunlarının çözümlenmesinde kullanılan bir yöntem olup;
hedefi kişilerin çevrelerine daha uyumlu hale gelerek hem kendileri, hem de çevreleri açısından fonksiyonel bireyler olarak yaşamlarını sürrdürmelerine yardımcı olmaktır.
•Bu bölümde grup dinamikleri üzerinde odaklanılmıştır. Grup dinamiklerini beş alanda ve grup gelişimi bağlamında incelenmektedir.
•Gruplarla sosyal hizmette önemli bir kavram da “grup dinamiğidir”. Gruplar da tıpkı bireyler gibi kendilerine özgüdürler, dolayısıyla içlerinde farklı dinamikler barındırırlar. Grup dinamiği kavramı, ilk olarak Kurt Lewin tarafından (1951) grupta oluşan aktiviteleri ve ilişkileri belirleyen etkileşimler ve değişim gibi karmaşık sosyal süreçlerin grup üyeleri üzerindeki etkisini vurgulamak üzere tanımlanmıştır. Grup dinamikleri, grubun ve üyelerinin değişiklikler karşısındaki etki ve tepki gösterme süreci olarak ifade edilmiştir.
•Grup dinamiği kavramı genel olarak, gruplarda oluşan ve grubun yapısını etkileyen güçleri ifade eder. Grup dinamikleri, grubun amaçları, gruptaki iletişim kalıpları, çatışmalar, üye rolleri gibi pek çok faktörden etkilenir.
Gruplar farklı kişilikler, kültürler, sosyal çevre, eğitim düzeyi ve altyapıya sahip insanlardan kurulur. Her katılımcı kendi özelliklerini ihtiyaçlarını, motivasyonunu ve korkularını gruba yansıtır. Bu nedenle grup dinamikleri grubun planlanması aşamasında başlar be grubun sonlandırılmasına kadar çeşitli şekillerde devam eder.
•Grup gelişimin aşamaları şekillenme, fırtına, düzenlenme, çalışma ve çözülme olarak adlandırılmıştır.
•Gruplarla sosyal hizmet uygulamalarındaki grup dinamikleriyle ilgili düşünüşün organize edilmesi ve geliştirilmesine yardımcı olmaya yönelik kavramsal bir çerçeve sunulmuştur. Bu dinamikleri beş alana düşecek şekilde kavramsallaştırılmıştır:
•İletişim süreçleri ve etkileşim kalıpları,
•Kişilerarası çekim ve bağlılık,
•sosyal entegrasyon ve etki,
•Güç ve kontrol
•Genel grup kültürü
•Bireylerde ve topluluklarda verimli uygulama için grup dinamiklerinin etkili bir şekilde kavranması esas olmakla birlikte, gruplarla sosyal hizmet uygulaması diğer sosyal hizmet biçimlerinden ayırt eden şey, gruplarda meydana gelen dinamik süreçler üzerinde odaklanmasıdır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi grupta güç ve kontrol özelliği olarak bulunmaz?
a) Bağlantı gücü b) Uzman gücü c) Kurum gücü d) Referans gücü e) Ödül gücü
2. Ağağıdakilerden hangisi grup dinamiklerinin kavramsallaştırmalarından biri değildir?
a) İletişim süreçleri ve etkileşim kalıpları b) Kişilerarası çekim ve bağlılık
c) Sosyal entegrasyon ve etki d) Kültür
e) Uyum ve güven
3. Bir grubun kültürü, içinde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
a) Güç ve kontrol b) Değerler c) İnançlar, adetler d) Gelenekler
e) Tercih edilen iş yapma yolları
4. Kişilerarası çekime ek olarak bağlılığa katkıda bulunan faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
a) Üyelerin grup üyeliği, tanınma ve güvenlik ihtiyaçlarının tatmin edilmesi
b) Üyelerin grup katılımı yoluyla elde edeceklerine inandıkları kaynaklar ve prestij
c) Grubun çalışmasının faydalı sonuçları hakkındaki beklentiler d) Kişilerarası çekim ve bağlılık yoluyla grupta özerkli kazanma e) Grubun önceki grup deneyimleriyle olan karşılaştırmasının pozitif
olması
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
almaz?
a) Oluşum b) Gelişim c) Beyin fırtınası d) Norm geliştirme e) Faaliyet
6. Grup dinamikleri aşağıdakilerden hangisinden çok etkilenmez?
a) Grubun amaçları
b) Gruptaki iletişim kalıpları c) Gruptaki sosyal sınıf d) Çatışmalar
e) Üye rolleri 7. I. Normatif etki
II. Grup etkisi III. Lider Etkisi
IV. Enformasyonel etki
Aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri gruplarda sosyal etki formları içinde yer alır?
a) Yalnız ı b) Yalnız II c) II ve III d) Yalnız IV e) I ve IV
8. Aşağıdakilerden hangisi Anderson’un Beş Aşamalı Modeli’nde yer almaz?
a) Bağlanma öncesi/güven b) Çatışma/özerklik c) Samimiyet/yakınlık d) Farklılaşma/bağımsızlık e) Ayrılık/sonlanma
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24
a) Gruplarda ölçüm yöntemi b) Gruba üye seçme için bir araç c) Grup modeli
d) Grubun sosyal etki formu e) Kişisel analiz yöntemi
10. Aşağıdakilerden hangisi grup dinamiği süreçlerini eşzamanlı olarak ölçen skalalardan biri değildir?
a) Grup Duygusallığı Derecelendirme Sistemi b) Üye-Lider Skorlama Sistemi
c) Lideri Kontrol Skalası
d) Düşmancıllık / Destek Skalası
e) Müşteri ve Terapist Deneyim Skalaları
Cevap Anahtarı 1. C, 2.E, 3.A, 4.D, 5.B, 6.C, 7.E, 8.B, 9.A, 10.C
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR
Anderson, J. (1997). Social work with groups: A process model. New York:
Longman.
Bulut I. (1994). Sosyal grup çalışması. Sosyal grup çalışması ders notu. Ankara:
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu.
Duyan V. (2007) Gruplarla sosyal hizmet. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Duyan V. (2012). Sosyal Hizmet: Temelleri, Yaklaşımları, Müdahale Yöntemleri.
Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayın No: 20. Ankara.
Forsyth, D.R. (2006) Group Dynamics, Fourth Edition. Belmond: Thomson Wadsworth
Mavili Aktaş, A. (2001). Küçük Gruplar Dinamikleri ve Süreci, Ankara: Mustafa Kitapevi.
Northen, H. ve Kurland R. (2001). Social work with groups. New York: Columbia University Press.
Özgüven, İ.E. (1980). Araştırmada, Seçmede, Psikolojik Danışmada Görüşme İlke ve Teknikleri. Ankara:İleri Matbaası
Pincus A. ve A. Minahan. (1973). Social Work Practice: Model and Method. Hasca, Ill. F.E. Peacock.
Pişkin, M. ve Öner, U. (1999). Görüşme İlkeleri ve Teknikleri. Ankara:Siyasal Yayıncılık
Savasır I, Hisli Sahin, N. (1997). Bilissel-Davranısçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. No.9.
Stajkovic, A.D., Luthans, F. ( 1997). A Meta-analysis of the effects of organizational behavior modification on task performance, 1975-95. The Academy of Management Journal, 40 (5): 1122-1149
Turan N. (2009). Sosyal Kişisel Çalışma: Birey ve Aileler İçin Sosyal Hizmet. (Ed. V.
Duyan) Ankara: Aydınlar Matbaacılık.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H.(2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.
Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Zastrow, C. (1993). Social Work with Groups. Chicago: Nelson-Hall Publishers.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26