2. Gazetenin Yayın Amacı ve Yayın Politikası
2.5. Gazetenin Makedonya Meselesine BakıĢı
1878 Berlin AntlaĢması sonrasında Selanik, Kosova ve Manastır‟ı [Vilayat-ı Selase] içine alan bir coğrafya olarak tanımlanabilecek olan Makedonya, Berlin AntlaĢmasında ıslahatlar yapılması Ģartıyla Osmanlı Devleti‟ne bırakılmıĢtı. Bölgede Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan‟ın amaçları vardı. 1893‟e gelindiğinde Sofya‟daki Makedon öğrenciler, özerk Makedonya‟yı kurmak için Ġç Makedon Ġhtilal Örgütü‟nü kurmuĢlardır. Bulgaristan bu tür giriĢimleri desteklemiĢtir. 1895‟te onların da yardımıyla Yüksek Makedonya Komitesi kurulmuĢtur. Ġç Makedon Ġhtilal Örgütü, 1902‟de Cuma-i Bala‟da isyan çıkarmıĢ ve sonucunda Avrupalı devletlerin isteği üzerine Vilayat-ı Selase‟de reform kararlaĢtırılmıĢtır. Ancak reform paketi, Ġç Makedon Ġhtilali‟nin taleplerini karĢılayacak boyutta değildi. O yüzden 1903‟te Ġlinden isyanı çıkmıĢtır. Ardından Rusya ve Avrusturya-Macaristan, Mürzsteg‟de bir reform planı ortaya koymuĢlardır. Buna göre genel müfettiĢin yanında Avrupalı asker ve temsilciler olarak ve bölgenin idaresine katkı sağlayacaklardı. Osmanlı idaresi, bu Mürzsteg planını hâkimiyetini zedelediği iddiasıyla baĢlangıçta kabul etmek istemese de sonuçta büyük devletlerinde baskısıyla kabul etmek zorunda kalmıĢtır. Bu arada bölgede önemli oranda çete savaĢları da yapılmıĢtır. Sırp ve Yunan çeteleri bölgesel hedefleri bağlamında Ġç Makedon Ġhtilal Örgütü‟yle mücadele etmiĢlerdir. Osmanlı idaresi de hem bölgeyi Osmanlı‟ya bağlı kılmak hem de bölgedeki çeteleri ortadan kaldırarak asayiĢi sağlamaya çalıĢmaktaydı. Ancak istenilen baĢarı ortaya
217 Balkan, 19 Kânunuevvel 1326/1 Ocak 1908, Nr: 1236, s. 4. 218 Balkan, 9 ġubat 1326/22 ġubat 1911, Nr: 1278, s. 4. 219 Balkan, 20 ġubat 1326/5 Mart 1911, Nr: 1289, s. 4.
konulamamıĢ ve bölge hem iç karmaĢa hem de büyük devletlerin müdahalesine açık bir halde II. MeĢrutiyet‟in ilanına kadar nispeten kaosun içerisinde olmuĢtur220
. Osmanlı Devleti‟nin önemli meselelerinden biri olan Makedonya meselesi Ethem Ruhi Bey‟in sahipliğinde çıkan Balkan gazetesi tarafından dikkatle takip edilmiĢtir. Gerek Osmanlı gerekse yabancı basının bölge ile ilgili haberleri Balkan gazetesinde sıkça yer bulmuĢtur. Yukarıda Mürzsteg planından bahsedilmiĢti. 1906 yılında Ġngiltere, Rusya ve Avusturya‟ya Vilayat-ı Selase‟de muhtariyet idaresinin kurulmasını teklifini götürmüĢtür. Ġngiltere, bölge valisinin Karadağ prensi olmasını da istemiĢtir. Bu teklif Avusturya tarafından kabul edilmemiĢ, Mürzsteg ıslahat planının yeterli olduğu ifade edilmiĢtir. Ġngiltere‟nin buradaki amacı bir Karadağ Makedonya Prensliği kurmaktır221. Ġngiltere‟nin bu teklifi Balkan gazetesinin bir gün
sonraki nüshasında Veçerna PoĢte gazetesinden bir alıntı ile alaycı bir dil ile eleĢtirilmiĢtir. Buna göre Veçerna PoĢte, Ġngiltere kralıyla Karadağ Prensini konuĢtururken Prensi bir yumurta üzerine oturtup resmetmiĢtir. Veçerna PoĢte‟den yapılan alıntı Ģu Ģekildedir: “Bakalım yumurtadan ne çıkacak? Yani demek istiyor ki Makedonya bir yumurtadır Ġngiltere‟nin Karadağ prensini oraya vali tayin ettirip muhtariyet-i idare talep etmesi bir desise-i siyasiyedir. Bu desise-i siyasiye Ģimdi yumurta içinde bir tohum gibidir. Bundan bir horoz çıkacak ki o da fehametlü prens hazretlerinin an karib tecelli edecek olan teĢebbüsat-ı siyasiyesidir222.” Atina‟da
kurulmuĢ olan Makedonya Komitesi lideri de Karadağ prensinin bölgeye vali olarak atanması haberlerini Tan gazetesine çektiği bir telgraf ile protesto etmiĢtir223
.
Makedonya coğrafyasında Bulgar, Sırp ve Yunanların emeli olunca bunlar tarafından birçok çete kurulmuĢtur. Osmanlı kaynaklarına dayanılarak gazetenin verdiği bir bilgiye göre Selanik vilayetinde 30 Bulgar, 14 Rum çetesi; Üsküp vilayetinde 14 Bulgar, 6 Sırp çetesi; Manastır vilayetinde 17 Bulgar, 6 Sırp çetesi; Kesriye sancağında 10 Rum çetesi çetecilik etmektedir224
. Balkan gazetesindeki “Ah ġu Makedonya” baĢlıklı ve imzasız bir yazıda birkaç haftadan beri Makedonya‟da
220 Mehmet Hacısalihoğlu, “Makedonya”, TDİA, c. 27, Ġstanbul 2003, s. 440-441. 221
Balkan, 22 Ağustos 1322/4 Eylül 1906, Nr: 30, s. 3. 222 Balkan, 23 Ağustos 1322/5 Eylül 1906, Nr: 31, s. 4. 223 Balkan, 25 Ağustos 1322/7 Eylül 1906, Nr: 33, s. 3. 224 Balkan, 8 TeĢrinisani 1322/21 Kasım 1906, Nr: 93, s. 4.
çetelerin askerle ve birbirleriyle çarpıĢmaya baĢladıkları belirtilmiĢ, bunun asayiĢi bozduğu vurgulanmıĢtır. Devamla asayiĢin bozulduğu, sanatın, ticaretin ve ziraatın durduğu yerde can emniyeti de kalmayacağı, böyle bir yerde de hükümet var demenin imkânsız olduğu ifade edilmiĢtir225. Makedonya coğrafyasındaki çetecilik,
Osmanlı-Bulgar iliĢkilerini de olumsuz etkilemektedir. Balkan gazetesi, Makedonya sorununun çözümü sağlanmadıkça Osmanlı-Bulgar dostluğunun kurulmasının da çok zor olduğunu ifade etmiĢtir226. Ethem Ruhi Bey‟in “Makedonya Meselesi” baĢlıklı
baĢyazısında Makedonya‟da Rum çetelerinin Yunan zabiti komutanlığında çetecilik faaliyetleri içerisinde oldukları belirtilmiĢtir. Büyük devletlerin bölgeye yönelik politikalarının eleĢtirildiği makalede Rusya üzerinde durulmuĢ ve Rusya‟nın kendisinin döktüğü kanların hesabını yüzyılın tarihi yazamayacak derecede olmasına rağmen Vilayet-i Selase‟deki Hristiyanların canından endiĢe etmesinin acayip olduğu ifade edilmiĢtir227
.
Makedonya meselesi hakkında Petersburg gazetesindeki bir haber Balkan gazetesi tarafından gündeme getirilmiĢ, bu haber Rusya‟nın bölgedeki çete faaliyetlerine bakıĢını açıkça ortaya koymuĢtur. Buna göre Makedonya‟da Sırp, Bulgar ve Yunanlılar birbirlerini yemekte, birbirlerini kırmakta, Türkler ise bu manzarayı seyretmektedirler. Rus gazetesine göre Hristiyanlığın fazilet ve insaniyeti emrettiği lakin Ģu halde Türklerin bu tavırda olduğu da ifade edilmiĢtir. Hüseyin Hilmi PaĢa‟nın medeniyet dersi verdiğinden bahsedilmiĢtir. Balkan gazetesi bu haberi verdikten sonra Makedonya‟daki çatıĢmaların sorumlusunun Rusya olduğunu belirtmiĢ ve Rusya‟nın ektiğini biçtiğini ifade etmiĢtir228. Hüseyin Hilmi PaĢa‟nın
verdiği bilgiye göre 1906 Mart‟ından 1907‟ye kadarki dönemde Rumeli-i Vilayet-i ġahanesi‟nde Bulgar çeteleriyle Osmanlı askeri arasında 74 çarpıĢma çıkmıĢ ve bu çarpıĢmalarda 291 kiĢi telef olmuĢtur. Ayrıca 46 defa Osmanlı askeriyle Rum çeteleri
225
Balkan, 22 Kânunusani 1322/4 ġubat 1907, Nr: 129, s. 1-2. 226 Balkan, 13 ġubat 1322/26 ġubat 1906, Nr: 146, s. 1-2.
227 Ethem Ruhi, “Makedonya Meselesi”, Balkan, 24 Mayıs 1323/6 Haziran 1907, Nr: 191, s. 1. 228 Balkan, 11 Temmuz 1323/24 Temmuz 1907, Nr: 222, s. 1.
arasında çarpıĢma olmuĢ ve bunda 217 kiĢi telef olmuĢtur. 13 defa Sırp çeteleriyle Osmanlı askeri arasında çarpıĢma olmuĢ bunda da 39 kiĢi telef olmuĢtur229
.
Ethem Ruhi Bey, büyük devletlerin bölgeye bakıĢlarının çıkar amaçlı olduğunu da bir baĢka makalesinde ifade etmiĢtir. Veçerna PoĢte‟de çıkan Gospodin Naumof‟un Ġngiltere ile yazısını eleĢtirmiĢ, “Yarın Ġngiltere, hükümet-i Osmaniye‟den umduğu bir menfaat mukabilinde „Makedonya‟da ıslahat mükemmeldir‟ deyip de Gospodin Naumof‟u mahcup etmeyeceğine kim senet verebilir? Hiç kimse! Zira Ġngilizlerin kavl ve fiili lastik top gibidir. Biz ġarklılar hala Avrupalılardan hayırhahlık beklemek za‟mında yaĢamakta devam edecek olursak vay halimize230!” Bu ifadeler ile Ġngiltere gibi Avrupalı devletlerden hayır beklemenin hüsrana sebep olacağını vurgulamıĢtır. Ethem Ruhi Bey‟in bir makalesinde ise Gospodin Radof‟un, Makedonya‟da Bulgarların çoğunlukta olmadığını belirterek buranın Bulgaristan‟a ilhakını mümkün görmeyen ve Makedonya‟da muhtariyeti öneren anlayıĢı üzerinde durulmuĢtur231
. Ethem Ruhi Bey bir gün sonra Gospodin Radof‟a cevap vermiĢ, Makedonya‟da asayiĢin olmadığını kabul etmiĢ, fakat çözümün muhtariyet olmadığını ifade etmiĢtir. Ethem Ruhi‟ye göre çözüm, hürriyetin, eĢitliğin, adaletin ve hukukun tesis edileceği ve bütün Osmanlı‟da meĢrutiyet idaresine geçilmesidir232
.
Gazetedeki bir makalede de Balkanlarla ilgili olan devletlerden birinin de Ġtalya olduğu belirtilmiĢtir. Ayrıca Balkanların hassas bir dengede olduğu ifade edilerek Balkanlarda ufak bir ihtilalin Avusturya‟nın tecavüzlerine sahne olabileceği, Osmanlı ile Ġtalya arasında da savaĢa sebep olabileceği belirtilmiĢtir233. Ġngiltere
baĢta olmak üzere Avrupa devletlerinin Makedonya meselesine hırs ve açgözlülükle baktıklarının belirtildiği bir baĢka yazı da ise Müslümanlar uyanık olmaya davet
229 Hüseyin Hilmi PaĢa‟ya dayanılarak verilen vefatların kaçının Osmanlı, kaçının ise Bulgar ya da Rum olduğu hakkında herhangi bir bilgi verilmemektedir. ÇarpıĢmalarda hayatını kaybeden Osmanlı askerleri bilinmediği için “Ģehit” denilmemiĢtir. Bkz. Balkan, 11 Ağustos 1323/24 Ağustos 1907, Nr: 237, s. 3.
230 Ethem Ruhi, “Yine Makedonya Meselesi”, Balkan, 7 Temmuz 1323/20 Temmuz 1907, Nr: 219, s. 1-2.
231
Ethem Ruhi, “Makedonya‟nın Muhtariyeti”, Balkan, 5 Kânunuevvel 1323/18 Aralık 1907, Nr: 320, s. 1-2.
232 Ethem Ruhi, “Bir Ġntikad-ı Siyasi”, Balkan, 6 Kânunuevvel 1323/19 Aralık 1907, Nr: 321, s. 1-2. 233 Balkan, 17 Mayıs 1323/30 Mayıs 1907, Nr: 186, s. 1.
edilmiĢ ve Ģöyle denilmiĢtir: “Avrupalılar çorabını öre dursun. Biz zavallı Ģark milletleri hala yekdiğerimizle gırtlaklaĢmaya usanmayalım. Bakalım sonumuz ne olacak234!”
1908 yılında Makedonya sorunu biraz daha derinleĢmiĢtir. Ġngiltere, Makedonya‟ya Hristiyan vali tayin edilerek Osmanlı askerinin bölgeden çıkarılması üzerinde durmaya baĢlamıĢtır. Bu çerçevede büyük devletlere bir nota vermiĢtir235
. Ethem Ruhi Bey, Neue Freie Presse gazetesine dayanarak Ġngiltere‟nin ikinci bir teklifinden de bahsetmiĢtir. Buna göre Rumeli Vilayat-ı Selasesine Avrupa tarafından seçilecek genel bir komiser atanacak, Osmanlı askeri azaltılarak onun yerine uluslararası polis ve jandarma efradı görev yapacak, Hüseyin Hilmi PaĢa da bu komiser maiyetinde vazifesine devam edecekti. Ruhi Bey, müstakil vali ve komiser görevlendirme taleplerini makalesinde eleĢtirmiĢtir236
. Ethem Ruhi Bey, bu tür Osmanlı aleyhine geliĢmelerin önüne geçmenin yolu olarak Kanun-ı Esasi‟nin ilanı ve meĢrutiyet idaresine geçilmesini tavsiye etmiĢtir237
.
Bu dönemde, 1906‟da oluĢturulan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, kurulduğu zamandan beri Makedonya‟nın Osmanlı idaresinde kalması için mücadele etmiĢ, 1907‟de ise Ġttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleĢmiĢti. Haziran 1908‟de Ġngiltere ile Rusya‟nın Reval‟de bir görüĢme gerçekleĢtirmesi ve Balkanlarda ıslahat üzerine çalıĢmalar yapılması Ġttihatçıların sert eleĢtirileri ile karĢılanmıĢtır. Makedonya‟daki problemlerin meĢrutiyet ilanı ile çözüleceğini düĢünen Ġttihatçılar, bölgedeki problemleri gerekçe göstererek II. Abdülhamit‟e karĢı ayaklanmıĢlardır. Makedonya‟daki bu ayaklanma kısa sürede sonuç almıĢ ve 23 Temmuz 1908‟de II. MeĢrutiyet ilan edilmiĢtir. II. MeĢrutiyet‟in ilanı sonrasında Makedonya‟da kısa süreli bir huzur ortamı oluĢmuĢtur238. Ethem Ruhi Bey de meĢrutiyetin ilanı
sonrasında Makedonya‟nın muhtariyeti meselesi hakkında değerlendirmeler yapmıĢ, artık meĢrutiyetin ilanıyla birlikte adaletin, hürriyetin geldiğini belirterek
234 Balkan, 7 Mart 1324/20 Mart 1908, Nr: 395, s. 1-2.
235 Ethem Ruhi, “Rivayet Muhtelif, Makedonya Hep Tehlikede”, Balkan, 29 Mart 1324/11 Nisan 1908, Nr: 414, s. 1-2.
236
Ethem Ruhi, “Makedonya Meselesi”, Balkan, 4 Nisan 1324/17 Nisan 1908, Nr: 419, s. 1-2. 237 Ethem Ruhi, “Rivayet Muhtelif, Makedonya Hep Tehlikede”, Balkan, 29 Mart 1324/11 Nisan 1908, Nr: 414, s. 1-2.
Makedonya‟nın muhtariyetine gerek olmadığını açıklamıĢtır239. Fakat 31 Mart vakası
ve sonrasında iç-dıĢ siyaset Makedonya‟yı da zor durumda bırakmıĢtır ve bu zor durum Balkan SavaĢı‟na kadar sürmüĢtür. Ġttihat ve Terakki, Makedonya meselesinin çözümü için Makedonya‟daki gruplarla görüĢmeler yapmıĢ fakat sonuç alınamamıĢtır. 1910‟da Arnavutluk‟ta silah toplanması iĢlemine giriĢilmiĢ, Makedonya‟da da silahların toplanmasına çeteciliğin önüne geçilmeye çalıĢılmıĢtır. Berlin AntlaĢması ile Osmanlı‟dan ayrılan ülkeler Osmanlı aleyhinde propagandalarını sürdürmüĢlerdir. Bulgarlar, Makedonya‟daki Bulgarların zorla TürkleĢtirildiklerini iddia etmiĢlerdir. Bölgedeki Osmanlı politikasından rahatsız olan Balkan devletleri aralarında ittifaklara giriĢmiĢlerdir. Yani Selanik, Kosova ve Manastır ciddi tehlike altına girmiĢtir. Bu tehlike sadece muhtariyet, ilhak vs. yanında iktisadi bir tehlikedir. Ethem Ruhi Bey bir makalesinde bu konuda Ģöyle demiĢtir: “Evet bugün Makedonya, yani Selanik, Manastır, Kosova vilayetleri tehlikededir… Nasıl tehlike? Zannedilmesin ki o vatana ecanib topla tüfekle giriyor. Hayır! O vatanda Osmanlı unsurunun evvela iktisaden mahvı suretiyle! Bugün Atina‟da, Sofya‟da, Belgrat‟ta, Çetine‟de, hatta Amerika‟nın birçok biladında teĢekkül etmiĢ birtakım iktisadi Ģirketler var. Bunlar Makedonya‟ya milyonlarla frank yağdırıyorlar. Bu milyonlarla franklarla muttasıl emlak-ı islâmı iĢtira ediyor… Ecanib o vatana toptan tüfekten daha müthiĢ bir silah-ı iktisat ile gire dursun, sen iĢin yoksa hudut-ı vatana top, tüfek, asker yığ! Hala zannediliyor ki Osmanlı vatanı yalnız topla tüfekle istirdat edebilecek. Hala o bedbaht vatanda kimi Arnavutluk muhtariyeti, kimi bilmem ne bayrağı kimi bilmem ne arıyor, ecanib o vatana muttasıl, peyderpey tasarruf ve temellük ediyor da, o zavallı halk kuru bir bayrakla sahib-i mülküm diyecek kadar safdil bulunuyor. Bugün, bu dakika “Makedonya‟yı saran tehlike”nin en dehĢetlisi iĢte budur240.”
Sonuçta olarak 1912‟de Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan ittifak ederek Osmanlı Devleti‟ne savaĢ açmıĢtır. Böylece Balkan SavaĢı patlak vermiĢ,
239
Ethem Ruhi, “Balkan Muvazenesi, Makedonya Muhtariyeti”, Balkan, 13 Ağustos 1324/26 Ağustos 1908, Nr: 531, s. 1-2.
240 Ethem Ruhi, “Makedonya‟yı Saran Tehlike”, Balkan, 18 Haziran 1327/1 Temmuz 1911, Nr: 1383, s. 1-2.
Osmanlı Devleti bu savaĢta büyük kayba uğramıĢtır. 30 Mayıs 1913‟teki Londra AntlaĢması ile Osmanlı‟nın Makedonya‟daki varlığı sona ermiĢtir241
.