1. TÜRKİYE'DE GAZETECİLİK PRATİĞİNİN DEĞİŞİMİ
1.2. Gazetecilik ve Teknolojik Dönüşüm
Gazetecilik faaliyetinin yürütülmesinde elektriğin bulunması ile birlikte enformasyonun yazılması ve aktarılmasında telgraf ve telefon kullanılmaya başlandı. Bu sayede mekânlar arasındaki uzaklıklar giderilmiş oldu. Günümüzde haberleşme alanındaki artan hız gelecekte neler olabileceğini tahmin etmemizi güçleştirmektedir.
Haberleşme ve bilginin depolanmasında bilgisayar teknolojileri insanlara geniş olanaklar sunmaktadır. Modern teknolojilerin kullanımının artmasıyla haber yazımı ve vatandaşlara ulaşımı daha hızlı olmaktadır.
Medya sektöründe çalışan gazetecilerin klasik haber yazma ve toplama tekniklerinin değişmesine neden olan elektronik haberleşmenin günümüze getirdiği hızı değerlendirebilmek için daha önceki dönemlerden bugüne haberleşmenin ne kadar süre aldığına bakmamız gerekmektedir. Örneğin, Londra’dan Glasgow’a gönderilen bir mesajın iletilebilmesi için gerekli süre 18. yüzyılda posta arabası ile on gün, 19.
yüzyılda tren ile on saat, 20. yüzyılın başlarında telgraf ile dört dakika, teleks ile iki dakika, telefon ile otuz saniye ve elektronik iletişim ile bir saniyedir.51
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin medya alanına dâhil olmasıyla “dijitalleşme” ya da “sayısallaşma” olarak adlandırılan süreçte teknolojinin gelişmesiyle geleneksel ortamda yürütülen gazetecilik pratikleri değişime uğramıştır. Sayısallaşma, dijital
51 Pınar. Eraslan, “Gazetecilik Mesleğindeki Değişim ve 21. Yüzyılda Gazetecilik” Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1994, s. 226.
24
tabanlı teknolojilerin metin, ses, görüntü, müzik gibi bilginin her türünün ve her iletişim kanalının “0” ve “1” şeklinde ikili sayı sistemlerine indirgenmesine dayanmaktadır.
“Binary System” adı verilen bu sistem sayesinde normalde bir anlam ifade etmeyen sayılar bir araya getirilerek anlamlı veriler elde edilmektedir. Dijital teknolojinin en önemli avantajı “0” ve “1” dizilerinden meydana gelen ve sıkıştırılabilen verilerin, hem daha az yer kaplaması hem de daha fazla depolanabilmesidir.52
Haber üretim sistemlerinin sayısallaşması, geleneksel kitle iletişim araçları olan gazete, radyo ve televizyon birimlerinin internet ortamında tümleşmesi için teknolojik zemin hazırlamıştır. Sayısal sistemler gazetecilerin ürettikleri içeriği birçok yönden desteklemeleri için veri dosyalarını (ses, video, metin) aynı ortamda kullanabilmelerini mümkün kılmıştır.53
Yeni medyanın teknolojik temelini oluşturan farklı veri türlerinin birleştirilmesine olanak sağlayan sayısal teknolojiler ile gazetecilik için yeni hizmet türleri ve olanaklarının kapısı açılmıştır. Dijitalleşmeyle beraber haber faaliyetlerinin internete uyarlanmasıyla haberin oluşumundan tüketiciye ulaşmasına kadar geçen süreçte teknolojinin gazeteciliğe olan etkisini görmek mümkündür.
Medya 19. yüzyılın ortalarından itibaren; baskı ve dağıtım teknolojilerindeki gelişmeler, okuryazarlık oranının artışı, reklam gelirlerinin periyodik hale gelmesiyle birlikte geniş bir alana hizmet veren karlı bir sektör haline gelmiştir.54 Özellikle son yıllarda gazetecilik alanının ekonomik organizasyonunda ve mesleğin kültürel yapısında değişimler ortaya çıkmıştır. Bu yaşanan değişimlerle birlikte mesleği yerine getiren gazetecilerin çalışma biçimleri değişmiştir.
Günümüzde teknoloji dinamik bir özellik taşımakta ve her geçen gün teknolojik yeniliklerle karşılaşmaktayız. Büyük teknolojik yatırımların medya sektörüne girmesiyle birlikte işitsel ve görsel basında yeni medya türleri ortaya çıkmıştır. Bunlar
52 İ. Kumcuoğlu, Medya İşletmeciliğinde Yaşanan Yapısal ve Yönetsel Değişimlerin Medya Profesyonellerinin Çalışma İlişkilerine Etkisi: Haber Siteleri Örneğinde Bir Alan Araştırması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi, 2017, s. 22-23.
53 B. Yıldırım, “Gazeteciliğin Dönüşümü: Yöndeşen Ortam ve Yöndeşik Gazetecilik” Selçuk İletişim Dergisi, 2010, s. 233.
54 M. Schudson, “The Sociology Of News Production” Media, Culture and Society, 1989, s. 280.
25
elektronik gazete, internet haber siteleri, akıllı telefonlar ve tablet bilgisayarlarda kullanılabilen mobil habercilik uygulamalarıdır.
1980’li yılların sonlarında bilgisayar ve internetin yayıncılık alanında yoğun şekilde kullanılmaya başlanmasıyla gazetecilik alanı ve haber yapma uğraşında çok önemli dönüşümler başladı. Gazetecilik pratiklerinin dönüşümünde yeni iletişim teknolojileri özellikle Web 2.0 önemli bir etken olarak görülmektedir.55
İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelerle birlikte televizyon, radyo gibi kitle iletişim araçlarına bir yenisi daha eklenmiştir: İnternet. İnternet, bilgisayarların kullanılmaya başlamasından sonra 1950’li yıllarda ABD’de büyüyüp gelişmiştir.
Türkiye’de ise internetin ilk kullanımı 1993 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Grubu (TÜBİTAK)-Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) işbirliği ile Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) projesi çerçevesinde olmuştur.56
Dünyada medya endüstrisindeki teknolojik yeniliklerle internetin kullanımı artmış ve yazılı basına göre maliyeti daha az, kitlelere ulaşımı daha kolay olan internet gazeteciliği olarak adlandırılan yeni bir medya türü ortaya çıkmıştır. Özellikle yöndeşme etrafında kurulan beklentiler, 1990’lı yıllarda internetin medya içeriğinin sunumu için uygun bir mecra olarak görülmesini sağlamıştır.57
İnternetin ortaya çıkışı gazetecilik alanına farklı bir boyut getirmiş ve internet gazeteleri ortaya çıkmıştır. İnternet gazeteleri, geleneksel gazetenin web üzerinde birebir yayınlanmasıydı. Zamanla internet gazeteleri geleneksel gazetenin birebir kopyası olmaktan çıkarak daha farklı bir boyut kazanmıştır.58
Teknolojik gelişmelerle beraber matbaada basılan gazeteler artık yerini elektronik gazetelere bırakmakta ya da gazetecilik faaliyetinde bulunmak isteyen yayın
55 İ. Cangöz, “21. Yüzyıl Başlarında Türkiye’de Gazetecilik: Mesleki Rol Kavrayışı ve Etkili Dinamikler”
Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2016, s. 109.
56 Z. Rahimi, Sanal Medya Da Sosyal Ağlarda Reklam Uygulaması: Facebook Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015, s. 14.
57 A. Aydoğan, Basın Endüstrisinde Dönüşüm ve İnternet Gazeteleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012, s. 68.
58 D. Aydoğan, “Türkiye’de Dijital Gazetecilik: Habertürk ve Hürriyet Gazeteleri Örneği”, The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 2013, s. 30.
26
organları maliyetinin daha az, kitlelere ulaşımının daha kolay ve güncel olması nedeniyle bir internet sitesi tasarlayarak internet haberciliği yapmaktadır.
Mobil iletişim teknolojilerinin gelişimi, akıllı cep telefonu kullanıcılarının artış göstermesi ve medya organizasyonlarının kendi mobil uygulamalarını hayata geçirmeleri, habere erişimin değişimine neden olmuştur. Kişisel bilgisayarlar veya tablet bilgisayarlar aracılığıyla internete erişme alışkanlığı yerini zamanla akıllı cep telefonları üzerinden sosyal paylaşım siteleri ve mobil uygulamalara bağlanmaya bırakmıştır.59
Geleneksel medya olarak adlandırdığımız gazete, dergi, radyo ve televizyon giderek önemini yitirmeye başlamış, bunun yerine ağ tabanlı elektronik sistemler yaygınlaşmıştır. Geleneksel gazeteciliğin 21. yüzyılda son teknolojik gelişmelerle birlikte düşünüldüğünde artık önemini yitireceği, elektronik sistemler ve bilgisayar teknolojisi tabanlı sistemlerin daha yaygın hale geleceği düşünülmektedir.
Tokgöz, günümüzde kitle iletişim araçları içinde bilgisayar teknolojisinden en fazla yararlanan mecranın gazeteler olduğunu, pek çok ülkede bilgisayar teknolojisiyle çalışan elektronik gazetelerin kullanıldığını ve bunun yanında diğer kitle iletişim araçlarının da yeni iletişim teknolojilerinden yararlandığını söylemektedir. Elektronik gazetelerin dünya da en gelişmiş örnekleri ise ABD ve Japonya’da görülmektedir.60
Online ve elektronik ortamda yapılan gazetecilik Pavlik tarafından bağlamlı gazetecilik olarak tanımlanmaktadır. Bağlamlı gazeteciliğin beş temel boyutu vardır:
“İletişim yöntemlerinin genişliği, hiper medya, yüksek okuyucu kitlesinin katılımı, dinamik içerik ve uyarlamadır.” Haberin oluşumunda yeni iletişim teknolojileri gazeteciye metin, ses, video, grafik, animasyon gibi imkânlardan yararlanma imkânı sunmaktadır. Bunun yanında internet teknolojisi geleneksel basın ve yayın aracı gibi pasif bir araç olmak yerine aktif iletişim aracı olduğundan, kişinin çevrimiçi olarak katılımına imkân tanımaktadır.61
59 G. Değirmencioğlu, “Dijitalleşme Çağında Gazeteciliğin Geleceği ve İnovasyon Haberciliği” TRT Akademi Dergisi, 2016, s. 596.
60 O. Tokgöz, 2003, s. 66.
61 J. V. Pavlik, 2013, s. 11-38.
27