Gazetecilerin İzin ve Dinlenme Süreleri

Dinlenme ve izin hakkı uluslararası sözleşmeler ile tüm çalışanlara tanınmış bir haktır. Gazetecinin sağlığını koruması ve özel yaşamına vakit ayırabilmesi için dinlenme hakkı tanınmıştır. Sosyal devlet anlayışı içinde tüm çalışanların sağlığının korunması ve işgücünün yenilenmesi amacıyla dinlenme hakkı anayasal güvence altına alınmıştır. 1982 Anayasası’na göre, dinlenmek, çalışanların hakkıdır ve ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir. Anayasada dinlenme ve izin hakkı genel ve soyut bir kuralla düzenlenmiş olup ayrıntılı düzenlemenin yapılması yasa koyucuya bırakılmıştır.¹⁶⁵

Kanun ile öngörülen doğum, evlenme ve ölüm izinleri ile işveren tarafından verilen mazeret izinlerinde de çalışmaya ara verilmekle birlikte, bu tür izinler belirli olayların gerçekleşmesi şartına bağlandığı için dinlenme hakkı çerçevesinde düşünülmemelidir. İş hukuku mevzuatındaki mevcut düzenlemelere göre dinlenme hakkı ara, günlük, haftalık ve yıllık dinlenme olarak ele alınmaktadır.¹⁶⁶

Günlük dinlenmeler, günlük çalışma süresinin sınırlandırılması ve günlük çalışma içerisinde tanınan ara dinlenmeler ile mümkündür. Basın İş Kanunu’na göre, günlük çalışma süresi gece ve gündüz devrelerinde sekiz saat ile sınırlandırılmıştır.

Gazeteciye bir gün içerisinde on altı saat dinlenme hakkı verilmektedir. Bu süre toplu sözleşme ve iş sözleşmeleriyle artırılabilir. Ancak, izin ve dinlenme süresinin azaltılması halinde gazeteciye fazla çalışma ücretinin verilmesi gerekmektedir.¹⁶⁷

164 M. İskender Demirci, 2013, s. 46.

165 S. Süzek, 2008, s. 762.

166 S. Göktaş, Basın İş Kanunu’nda İzin ve Dinlenme Süreleri, Basın İş Hukuku Genel Esasları ve Uygulama Sorunları, İstanbul, 2006, s. 84-85.

167 S. Göktaş, 2006, s. 84-85.

70

Basın İş Kanunu’nda çalışma sürelerinin sınırlandırılması işyerleriyle değil gazetecilerle ilgili bir konudur. İşyerleri kesintisiz yirmi dört saat çalışabilir.¹⁶⁸ Günlük çalışma sürelerinin başlama ve bitiş saatlerini belirleme yetkisi işverene aittir. İşveren yönetim hakkının verdiği sınırlar içerisinde gece gündüz ayrımına uygun bir düzenlemeye dikkat etmelidir.¹⁶⁹

Günlük çalışma süresinin içerisinde basın çalışanlarına yeme, içme, tuvalet gibi ihtiyaçlarını giderebilmeleri için ara dinlenme hakkı verilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda çalışma hayatında ara vermeden sürekli çalışma yorgunluğa ve hastalıklara neden olduğu için gazetecilere ara dinlenme hakkı sağlanmaktadır. Ara dinlenmesi, fiilen çalışan bir işçiye günlük çalışma süresinin uygun bir zamanında tanınması gereken ve iş süresinden sayılmayan serbest zamandır.¹⁷⁰

İş Kanunu’na göre, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere ara dinlenmesi verileceği öngörülmüştür. Günlük çalışma süresine göre de ara dinlenme süreleri belirlenmiştir.

Bu süreler şunlardır: “a) 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika b) 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dâhil) süreli işlerde 30 dakika c) 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat.”¹⁷¹

Basın İş Kanunu’nda günlük çalışma süreleri belirlenmiş fakat ara dinlenmesine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Gazetecilere Basın İş Kanunu’nda ara dinlenmesinin öngörülmemiş olması ara dinlenmesi verilmeyeceği anlamına gelmemektedir. Bu nedenle İş Kanunu’nun ara dinlenmeye ilişkin hükümlerinin gazetecilere de uygulanması gerekmektedir.¹⁷²

Ara dinlenmesinin amacı gazetecilerin dinlenmesini sağlamaktır. Bu nedenle gazeteci ara dinlenme sırasında çalışmak zorunda değil ve serbesttir. Ara dinlenme süresinin işyerinde geçirilme zorunluluğu yoktur. İşveren ara dinlenme süresi içerisinde gazeteciye herhangi bir iş yaptıramaz. Gazetecinin dinlenmesini sağlamak adına

168 D. Karaçöl, 2009, s. 66.

169 S. Göktaş, 2006, s. 86.

170 M. İskender Demirci, 2013, s. 42.

171 İş Kanunu Madde 63.

172 S. Göktaş, 2006, s. 89.

71

işverenin olanak ölçüsünde özel dinlenme, yeme içme yerleri hazırlaması gerekmektedir. ¹⁷³

Basın İş Kanunu gündüz ve gece çalışanlar için farklı düzenlemeler getirmiştir.

Gazetecilere her altı günlük fiili çalışma sonrasındaki gün, ücretli dinlenme izni verilmesi zorunludur. Gazeteci sürekli gece çalışıyorsa, hafta tatili iki gündür. (Basın İş Kanunu Madde 19) Gazetecilik mesleğinin doğası gereği hafta tatilinin pazar günü verilmesi zorunlu değildir. Örneğin, pazartesi günü yayınlanacak olan gazete, dergi pazar günü yayına hazırlanmaktadır.

Hafta tatili için ücret ödenmesi zorunludur. Ücretli dinlenme izni kesintisiz kullandırılmalıdır. Kesintili olarak verilen izinler toplamı yirmi dört saati veya kırk sekiz saati bulsa dahi hafta tatilinden söz edilemez. Bu durumda gazeteci hem hafta tatili çalıştırılması nedeniyle hem de çalışma karşılığı olmayan ücreti nedeniyle talepte bulunabilecektir.¹⁷⁴

Ücretli tatillere ilişkin hükümler kamu düzenine ilişkin olduğu için işçi aleyhine sonuç doğuracak düzenleme yapılması geçersiz olacaktır. Buna karşılık, işçi lehine getirilen sözleşme hükümleri geçerlidir. Basın İş Kanunu’ndaki haftalık izin süreleri asgari olup tarafların anlaşması ile artırılabilir.¹⁷⁵

Gazeteciler açısından bir diğer izin türü yıllık dinlenme hakkının kullanılmasıdır. Basın İş Kanunu yıllık ücretli izne ilişkin olarak İş Kanunu’na göre basın çalışanlarına daha fazla izin hakkı tanımaktadır. Gazetecilerin yıllık ücretli izin hakları günlük yayın organında çalışan ile günlük olmayan yayın organlarında çalışanların için farklı düzenlemiştir.

Günlük bir mevkutede çalışan gazeteciye, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla yılda dört hafta tam ücretli izin verilir. Gazetecilik mesleğindeki hizmeti, on yıldan fazla olan bir gazeteciye altı hafta ücretli izin verilir. Günlük olmayan mevkutelerde çalışan gazetecilere her altı aylık çalışma devresi için iki hafta ücretli izin verilir. (Basın İş Kanunu Madde 21)

173 H. H. Sümer, 2013, s. 246.

174 D. Karaçöl, 2009, s. 71.

175 S. Göktaş, 2006, s. 91.

72

Gazetecinin yıllık izne esas süresi, mesleğe ilk girişte olabilecek deneme süresi de dâhil olmak üzere gazetecilik mesleğine ilk kez başladığı tarihten itibaren geçirdiği süreler dikkate alınarak hesaplanır.¹⁷⁶ Gazetecinin izin süresinde dikkate alınan mesleki hizmet süresi basın çalışanlarını koruyucu bir hükümdür. Örneğin, yedi ay bir televizyonda çalışıp ayrılan gazeteci başka bir işverenin yanında beş ay çalıştığı takdirde yıllık izne hak kazanacaktır.

Basın İş Kanunu’nda yıllık ücretli izin süresi hafta olarak belirlenmiştir. Hafta ifadesi ile iş haftası mı yoksa takvim haftası mı kastedildiği belirtilmemiştir. Öğretide bunun takvim haftası olduğu yani yedi günlük süre olduğu kabul edilmektedir.¹⁷⁷ Yıllık ücretli iznin kullanım tarihinin kim tarafından ve nasıl belirleneceği konusunda kanunda bir hüküm bulunmamaktadır. Yargıtay, yönetim hakkının bir gereği olarak gazetecinin yıllık izninin kullanımının bir plan dâhilinde işverence belirleneceğini kabul etmiştir.¹⁷⁸

Gazeteci işverenle yaptığı sözleşmede aksi zikredilmediği takdirde, basınla alakası olsun veya olmasın başka iş tutmakta serbesttir. Bu hüküm gereği, sözleşmede aksi öngörülmediği sürece başka bir işte çalışması mümkün olan gazetecinin yıllık ücretli izinde iken başka bir işte çalışabilmesi mümkündür.¹⁷⁹ Örneğin X televizyonunda kameraman olarak çalışmakta iken yıllık izne ayrılan bir gazeteci sinema filminin çekiminde görev alabilmektedir.

Gazetecinin yıllık ücretli iznini kullanıp kullanmadığı veya izin ücretinin ödenip ödenmediğine ilişkin uyuşmazlıklarda ispat yükü işveren aittir. Yıllık ücretli iznin kullanıldığı ve ücretin ödendiğinin ispatında, izne ilişkin belge ve defterler önemlidir.

Yargıtay, işverenin tek taraflı olarak düzenlediği belgelerin delil olamayacağına hükmetmektedir.¹⁸⁰

Gazeteciler için uygulama bulan bir diğer dinlenme türü de ulusal bayram ve genel tatillerde izin hakkının kullanımıdır. Basın İş Kanunu’nda ulusal bayram ve genel tatil günlerinde gazeteciye verilecek izinler konusunda herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Basın çalışanları gazetecilik mesleğinin gereği olarak bayram ve

176 D. Karaçöl, 2009, s. 74.

177 M. İskender Demirci, 2013, s. 52.

178 Yargıtay 9. HD 1997/3705 E., 1997/8336 K. Sayılı 08.05.1997 Tarihli ilamı.

179 N. Gökçek Karaca, 2010, s. 231.

180 H. H. Sümer, 2013, s. 265.

73

genel tatil günlerinde de çalışırlar. Ancak, bu günlerdeki çalışmaları fazla çalışma sayıldığından ücret bakımından fazla çalışma ücretine hak kazanırlar.¹⁸¹

Basın İş Kanunu’na göre; gazeteci çocuğu dünyaya geldiği zaman üç, eşi veya çocuğu, anası veya babası öldüğü zaman dört; çocuğu evlendiği, kardeşi, büyükanne veya büyükbabası veya torunu öldüğü zamanlar iki gün olağanüstü ücretli izne hak kazanır.¹⁸² Gazetecinin evlenmesi halinde izin verilmesi Basın İş Kanunu’nda düzenlenmemiştir. Boşluğun İş Kanunu ile doldurulması ve gazetecilere evlenmelerinde üç güne kadar ücretli izin verilmesi gerekmektedir.¹⁸³