Gayri Nakdi Krediler

Bankaların kredi vermelerini iki ana başlık altında toplamıştık bunlardan ikincisi ise gayri nakdi kredilerdir. Bu tür kredilerde bankaların dikkat ettikleri hususlar işleme konu olan mevcut malın teslimi ve en önemlisi de mevcut mala ilişkin ödemenin yapılması hususunda yükümlülük altına giren müşterilerinin bu yükümlülüklerinden doğan sorumlulukları yerine getireceğine garanti vermesine imkan sağlayan ve aksi bir durumda da ortaya çıkan bu sorumluluğun kendisi tarafından alınacağını taahhüt etmesiyle oluşan kredi türüdür.

Bu tip kredilerin nakdi kredilerden farkı bankaların herhangi bir nakit işlemi söz konusu değildir. Gayri nakdi krediler ise kendi içerisinde teminat mektupları, akreditifler, kabul /aval kredileri ve garanti mektuplarından oluşmaktadır.

1.5.2.5.2.1. Teminat Mektupları

Bankaların yurt içinde veya yurt dışında bulunan gerçek ve tüzel kişilerin bir işin yapılması, bir malın teslimi veya bir borcun ödenmesi konusunda ilgili kişiye kuruluşlara verdikleri taahhütleri yerine getireceklerini, aksi takdirde bu yükümlülüğü bankanın yerine getireceğini taahhüt eden garanti belgeleridir (Halkbank, 1996: 201).

Teminat mektupları hem kullanacak olan firmalara hem de kullanacakları muhataplara doğrudan olumlu yansımalar sağlamaktadır. Kullanıcı firma açısından piyasa da güvenilir durumda olan bir bankanın ödeme taahhüdü desteğini yani bankanın teminat mektubuyla bir işe veya ihaleye girmek firmalara dış muhataplara kârşı ciddi derecede bir güven duygusu ve esneklik kazandıracaktır. Kullanılacak dış muhatap açısından ise teminat mektupları, işin bitirilememesi durumuna kârşı bir banka güvencesi sağlamakta ve dış muhataba güven ve rahatlık hissi vermektedir. Teminat mektupları bilindiği üzere kural olarak Damga Vergisi Kanunu içerisinde yer almaktadırlar. Ayrıca belli bir oranda damga vergisine tabi olmaktadırlar. İlgili kullanıcılar tarafından bir iş kârşılığında bankalara gönderilen teminat mektubu talep formları ve diğer talimatlar da damga vergisine tabi olmaktadır.

Teminat mektubu işlemlerinde üç taraf yer almaktadır. Bunlar banka, lehdar ve muhataptır.

• Banka: Teminat mektubu işlemlerinde müşterisi adına işlemi garanti eden taraf bankalar olmaktadır. Müşterisinin lehine vermiş olduğu teminat mektubuyla müşterisinin gereken her şeyi taahhüt edeceğini söyler, eğer müşterisi bu sorumluluğu yerine getirmez ise müşterisi adına ödemeyi de gerçekleştiren taraf yine bankadır. Banka bu işlem sonucu müşterisinden ödediği tutarı tahsil etmektedir.

• Lehdar: Bankanın lehine teminat mektubu verdiği müşterisidir. Bu işlemde Lehtar borçlu olan taraftır.

• Muhatap: Bankanın lehtar adına vermiş olduğu teminat mektubunu kullanma hakkı olan yani garanti alan taraftır. Banka tarafından lehdarın isteğiyle hazırlanan teminat mektubu muhatabın unvanına göre hazırlanmaktadır.

Teminat mektupları kendi içerisinde dört sınıftan oluşmaktadır. Sürelerine göre teminat mektupları, şekillerine göre teminat mektupları, bankaların ödemekle yükümlü olduğu meblağa göre teminat mektupları olarak kârşımıza çıkmaktadır.

• Sürelerine göre Teminat Mektupları: Bu tip teminat mektuplarını belirleyen özelik teminat mektubunun vadesidir. Vadeli ve vadesiz teminat mektupları olmak üzere iki kısma ayrılır:

- Vadeli (Süreli) Teminat Mektupları: Bankaların müşterilerinin istekleri doğrultusunda süresi belirli bir şekilde verdikleri teminat mektuplarıdır.

- Vadesiz (Süresiz) Teminat Mektupları: Geçerliliği konusunda teminat mektubunda herhangi bir süre ibaresi yer almayan mektuplar vadesiz ya da süresiz teminat mektupları olarak adlandırılır.

• Şekillerine göre Teminat Mektupları: Bu tip teminat mektupları ise konusuna göre yapılan ayrımlar sonunda oluşmaktadır. Geçici, Kesin ve Avans teminat mektupları olmak üzere üç kısımda incelenir.

- Geçici Teminat Mektupları: Yapılacak olan bir ihale için, bu ihaleye katılacak olan kişi ya da kurumların talep etmiş oldukları teminat türüdür. Eğer ihale; mektubu talep eden alan kurumda kalmışsa ve muhatap ile bir anlaşma sağlanamaması durumda geri çekilme riskine kârşılık ihaleyi açan kuruma verilmek üzere bankaların hazırladıkları mektuplara denmektedir.

- Kesin Teminat Mektupları: Geçici teminat mektubuyla ihaleyi almış bir kurumun, ihaleyi aldığı resmi daire için yapmakla yükümlü olduğu görevin zamanında ve sözleşmeye uygun bir

şekilde yapılacağına dair garanti vermek amacıyla geçici teminatı alıp yerine vermek zorunda olduğu teminat mektubuna denmektedir.

- Avans Teminat Mektupları: Alınan ihaleye başlamadan önce ön

masrafları çok yüksek olan işlerde masrafları kârşılamak üzere sözleşmede belirtilen şartlarda, şirketin hak edişlerinden belirli bir kısmın önceden avans olarak verilmesi üzerine yapılan teminat mektuplarıdır.

• Bankaların Ödemekle Yükümlü olduğu Meblağa göre Teminat

Mektupları: Bu tür teminat mektuplarının ayrımı ise mektup üzerinde yer

alan limitlere göre belirlenmiştir. Limitli ve Limitsiz olmak üzere iki kısımda incelenmektedir

- Limitli (Meblağ Belli) Teminat Mektupları: Bu tür mektuplarda bankaların üstlenmiş oldukları risk belirlidir ve mektup üzerinde belirtilmiştir.

- Limitsiz (Meblağ belli değil) Teminat Mektupları: Bu tür mektuplarda ise mektup üzerinde limiti belirlidir ancak verilen tarihten itibaren kanuni faiz ve gecikme halinde oluşacak cezalar da ödenecektir gibi açık ifadeler bulunmaktadır. Bu şekilde hazırlanan teminat mektuplarıdır ki genellikle gümrük idarelerine sunulan tipte mektuplardır.

Teminat mektupları bu şekilde sınıflandırılmalara tabi tutularak, işlem yapmak isteyen kurum ve kuruluşlara kolaylıklar sağlamaktadır.

1.5.2.5.2.2. Akreditifler

Akreditif, ülke dışına ihraç edilen malların belirlenen şartlar yerine getirildikten sonra söz konusu mallara ilişkin bedellerinin ödenmesinin gerçekleşeceğine ilişkin teminattır. Uluslararası dilde Lettter of Credit olarak adlandırılmıştır.

Şartlı bir teminat türü olan akreditifte, ihracatçı (amir) bankasından (amir banka) ihracatçı lehine bir akreditif açmasını ve ihracatçının ülkesindeki muhabir banka aracılığı ile haberdar edilmesini talep eder. İhracatçının gerekli olan belge ve bilgileri doğru bir şekilde ve kredi sözleşmesinin geçerlilik süresi içinde bankasına sunması sonucunda ise ödeme yapılır (Gürtuna, 2005: 70).

Akreditif İşlemlerinde dört taraf yer almaktadır. Bunlar: Amir Banka, Amir, Lehtar ve Muhabir Banka’dır.

• Amir Banka: İthalatçının isteği doğrultusunda akreditif işlemlerini başlatan bankadır. İhracatçının oluşan şartlar çerçevesinde beklenilen yükümlülükleri yerine getirmesiyle, amir banka ödeme yapmakla mükellef hale gelir.

• Amir: Akreditif işlemlerinde ithalatçıya verilen isimdir. Akreditifi başlatan taraftır.

• Lehtar: Akreditif işlemlerinde lehine akreditif açılmış olan ihracatçıdır. • Muhabir Banka: Lehtarın ülkesinde bulunan lehtar ile işlemlerde bulunan

bankadır. Muhabir Banka, Amir bankanın açmış olduğu akreditif de lehtara ödeme yapacak olan banka olarak kârşımıza çıkâr.

1.5.2.5.2.3. Garanti Mektupları

Garanti mektupları da hukuki bakımdan teminat mektupları ile aynı özellikleri taşımaktadır. Garanti Mektupları, işlem yapan taraflardan garanti veren tarafla, garanti edilen tarafa belirli olan bir ödemenin veya oluşan yükümlülüğün önceden belirtilen şartlar ve zaman içerisinde yerine getirileceğinin taahhüt edilmesiyle oluşan belgelerdir.

Garanti mektupları, garanti eden taraftan doğrudan doğruya garanti lehtarı adına düzenlenmektedir. İş dünyasında garanti mektupları, genellikle garantörün riskini üstlenen bir banka tarafından garanti lehtarına hitaben düzenlenir. Taahhüt edilen işin yerine getirilmemesi halinde garanti lehtarı tazmin talebini garanti

mektubunu açan bankaya iletir, lehtarın tazmin talebini kârşılayan banka ise garanti amirini (garantör) borçlandırır.

1.5.2.5.2.4. Kabul / Aval Kredileri

İthalat işlemlerinde, ithalatçının mal bedelini vadeli ödemek istemesi, ihracatçının da ithalatçının bankasından, öngörülen vade sonunda mal bedeline ilişkin ödemenin yapılacağının garanti edilmesini istediği durumlar olabilmektedir. Kabul/Aval Kredisi, ithalatçı firmanın malı teslim aldıktan sonra, satıcı ile anlaştıkları ve poliçe üzerinde belirtilen bir tarihte ödeme yapmasını içeren bir üründür.Akreditifli, vesaik veya mal mukabili olmak üzere yapılabilecek kabul kredili ödeme şeklinde düzenlenecek poliçelerin vadeleri kabul tarihinden başlamak üzere herhangi bir süre ile sınırlı olmaksızın serbestçe belirlenir. Bu gayri nakdi kredi uygulamasında, işlemin vadesi ve türüne göre belirlenen oranlar üzerinden diğer eklentileriyle birlikte, kredi kullanıcısı firmadan komisyon tahsil edilmektedir. Yurt dışından ithalat yapan bütün firmalar yararlanabilirler (Akbank,2012)