Diğer Ülkelerde Faizsiz Bankacılık Uygulamaları

2.8.2.1. Amerika Birleşik Devletleri

Faizsiz Bankacılık geleneksel ABD bankacılık düzenlerine uymaz. Bu nedenle, ABD’de Faizsiz Banka anlayışı içerisinde, İslami kurallara dikkat eden banka bulunmamaktadır. Zaten “Faizsiz finansal ürünler klasik ABD bankacılık hizmetlerine uymamaktadır” (Çizakça, 2000: 123). Uygulanmaya çalışılan faizsiz bankaların faaliyetleri Amerika da yer alan yatırım bankalarının Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonunun hazırladığı yatırım bankacılığı faaliyetleri ölçüsündedir.

Âmâna Mutual Trust, 1940 Yatırım Şirketleri Kanunu altında tescil edilen bir yatırım şirketidir. Âmâna Menkul kıymetleri tescil edilen tek İslami yatırım şirketi konumundadır (Angell, 1995: 13).

Fonun menkul kıymet serilerinden biri uzun vadeli sermaye büyümesine, diğer serisi ise kısa dönem geliri temin etmeye yöneliktir. Her iki seride, özkaynak yatırımlarını, İslami prensiplere uygun elde etmeyi amaçlamaktadır (Nienhaus, 1988: 161-162).

Amana’nın çalışma prensipleri şöyle özetlenebilir (Angell, 1995: 14);

• Temel amaç, İslami prensiplere çerçevesinde uzun dönem sermaye büyümesi sağlamaktır.

• Fon, İslami prensiplere göre faiz ödeyen hiçbir yatırıma girmez.

• Genellikle, İslami prensipler yatırımcıların kâr zarar paylaşımını gerektirir, yatırımcılar faiz veya tefecilik geliri elde etmezler ve İslami prensiplerin müsaade etmediği işlere yatırım yapmazlar. İzin verilmeyen bazı işler likör, şarap, gazino kumar ve İslami prensiplere dayanmayan banka ve kredi kurumlarıdır. Bu kriter, yatırım seçme fırsatlarını sınırlandırmaktır.

Amerika’da az sayıda finansal varlık İslâmî bankacılık faaliyetlerini gerektirmektedir. Bazı bankalar Müslüman müşterileri için kredi ürünleri

sunmaktadır (Chicago Fed Letter, 2005). 1987’de Kurulan Lariba Finans Kurumu Amerika’daki Müslümanlar tarafından kurulan en eski organizasyondur. Guidance Finans Grubu da Müslümanlar tarafından kurulmuştur ve finansal ürünler sunmaktadır. Lariba ve Guidance A.B.D’nin hemen hemen her eyaletinde faaliyet göstermektedir. Bu iki bankadan başka Devan Bankası ve Unıversity Bankası yine bazı finansal ürünleri sunmaktadır. HSBC ise İslâmî finansal araçlara odaklanan ve finansal ürünleri sunan tek büyük bankadır (Chicago Fed Letter, 2005).

2.8.2.2. İngiltere

İngiltere’de 1997 yılından beri AUB-UK Manzil adı altında, faiz içermeyen murabaha ve icara temelli krediler sunulmaktadır. Fakat bu finansman yöntemlerinde ürünün iki defa el değiştirmesi, İngiltere’de faizsiz konut kredisi kullanımında çifte vergilendirmeye neden olmaktaydı. İngiltere Merkez Bankası 2004 yılında yaptığı düzenlemelerle, faizsiz konut kredilerindeki çifte vergilendirmeyi kaldırmıştır. Dini koşullara uygun ürünlerle geleneksel bankacılık ürünleri arasındaki farkın azaltılması, İngiltere’de büyük ticari bankaların bu alana ilgi duymalarına neden olmaktadır. Merkez Bankası 2003 yılında, faizsiz konut finansmanı konusunda başkanlığını Barclays Bank’ın eski CEO’su Andrew Buton’un yaptığı bir çalışma komitesi kurulmuştur. Bu kurum; Hazine, Finansal Hizmetler Otoritesi, Kredi Sağlayıcıları Komisyonu, Ahli United Bank, HSBC ve Barclays gibi bazı bankaların temsilcilerinden ve bunun yanında İngiltere İslam Komisyonu ile İslam toplumu temsilcilerinden oluşturulmuştur. İngiltere’de tamamen bağımsız ve dini koşullara uygun ürünler sunabilen bir banka henüz yoktur. Bununla birlikte bu konuda ciddi gelişmeler yaşandığı görülmektedir. 2002 yılının baslarında İslamic House of Britain adıyla ve İngiltere’de kendi basına faaliyette bulunan ilk faizsiz banka olmak amacıyla yola çıkan İslamic Bank of Britain, Ağustos 2004’ten beri hizmet vermektedir. İslamic Bank of Britain önderliğinde, yıllardır eksikliği hissedilen İslami finansal ürünler, İngiltere’de yeni ve büyüme potansiyeli olan bir finansal alan olarak göze çarpmaktadır (Türkmenoğlu, 2007: 27).

İngiliz yetkililer, ülkenin ilk İslamî bankasının faaliyete başlamasına izin verdi. İngiltere Malî Hizmetler İdaresi, faizsiz bankacılık hizmeti verecek İslamic Bank of

Britain'ın (IBB) başkent Londra'da ilk şubesini açmasına izin verdi. Merkezi Birmingham'da bulunacak banka, Birmingham ve Leicester şehirlerinde de birer şube açmayı planlıyor. Ülkede yaşayan 1,8 milyon Müslüman İngiliz'in bankaya büyük ilgi göstermesi bekleniyor. The İslamic Bank of Britain adıyla hizmet verecek olan bankanın bütün faaliyetleri, İngiltere'nin finans merkezi olan City'nin koyduğu kurallara uygun olarak yapılırken, Bankanın faaliyetleri aynı zamanda Finans Hizmetleri Birliği tarafından denetleniyor. Aynı yapı tarafından geçen ay kuruluş başvurusu onaylanan Banka'nın, diğer bütün açılardan İslami kurallarına uygun çalışacağı ve faiz ödemesi yapmayacağı belirtiliyor. Bu amaçla, Banka'nın bütün bankacılık işlemlerinin, İslami Hukuk uzmanlarından oluşan bir komite tarafından denetlenmektedir.

Gelişmeye büyük yer veren İngiliz basını Faizsiz Bankacılık anlayışının içinde ne tür ilkeler barındırdığına dair bilgiler verdi. Buna göre, Faizszi bankacılık yapan bir finans kuruluşuna yatırılan paralar, tümüyle ahlaki sanayi dallarındaki yatırımlara yöneltilebiliyor ve faiz almak da vermek de mümkün olmuyor. Parayla paranın satılıp alınamayacağı hükmünün Faizsiz bankacılığının bel kemiğini oluşturduğuna dikkati çeken basın, "para sadece hizmet ya da yatırımlara yöneltilerek, buradan kazanılan paranın bir bölümü mudiye kâr olarak veriliyor" diye yazdı. Banka, cari hesaplara cevap verirken, tüketici kredisi ve benzeri uygulamalar bu aydan (Kasım) itibaren başlayacak. Mortgage (uzun vadeli ev kredisi), kredi kârtı ve işyeri hesabı gibi uygulamalar ise 2005 yılında faaliyete geçecek. The İslamic Bank of Britain'in diğer şubeleri de, yine bu ay, Müslüman azınlıkların yoğun olarak yaşadığı Birmingham ve Leicester kentlerinde hizmete başlayacak (Bacanlı, 2004: 42-46).

Yapılan bir çalışmada, Müslümanların yoğun olarak yaşadığı 10 İngiltere şehrinde 500 anket yapıldı. Yapılan anket ile İslami finansal hizmetlere olan talebi logit modeliyle tahmin etmiştir. İngiltere’de Faizsiz bankaların ürünlerine halen anlamlı bir talebin olmadığını, burada yasayan Müslümanların % 75’inin İslami finans kurumları konusunda kayıtsız (farksız) olduğunu ve yine bu kişilerin İslami bankalarla ilişkiyi, tam olarak dinsel bir faktör olarak algılamadığını ifade etmektedir (Dar, 2004).

2.8.2.3. Rusya

Moskova'da kurulan Bedirbank, Rus hükümetinin verdiği izin ile faizsiz sistemle çalışmaya başlamıştır. Bedirbank, merkezi Cidde'de bulunan İslam Kalkınma Bankası ile de işbirliği yaparak Rusya Federasyonu ve Orta Asya ülkelerindeki faaliyetlerini artırma kârarı almıştır. Bedirbank dış ilişkilerini, özellikle Müslümanların genel olarak yasadığı Asya ve Afrika ülkelerinde yoğunlaştırmıştır (Doğan 2008: 39).

Rusya Federasyonu içinde en az 20 milyon Müslüman yaşadığı için, Rus hükümeti faizsiz sistemi desteklemektedir. Bedirbank’ın Yönetim Kurulu Başkanı, Rusya Parlamentosu ve Merkez Bankası'nın da kendilerini çalışmalarında desteklediğini belirterek, “Çünkü bu çalışmalarımız Rusya ekonomisinin gelişmesine de katkıda bulunacak alternatif bankacılık hizmetleridir" demiştir. Şu anda sadece Moskova'daki merkezinde faaliyet gösteren Bedirbank'ın müşterileri ise ağırlıkla kurumsal müşterilerdir. Banka ileride tasarruflarını faizsiz şekilde değerlendirmek isteyen kişilere de hizmet verecektir. Bankanın Başkanı, hedeflerinin, hızla şubeleşerek faize alternatif banka olarak Rusya'da ve dünyada adlarını duyurmak olduğunu ifade ederken; Bedirbank, Rusya Bankalar Derneği ve Moskova Bankalar Birliği'nin yanı sıra İslam Kalkınma Bankası'na bağlı İslamî Bankacılık Konseyi'nin de üyesi bulunmaktadır. (Bacanlı, 2004: 42-46).

2.8.2.4.Lüksemburg, Almanya, Hollanda, Bahama ve KKTC’de Uygulamalar

Faizsiz bankacılık sisteminin Batı dünyasındaki mazisini incelediğimizde, ilk faizsiz bankanın 1978’te Lüksemburg’da kurulduğunu görürüz. Günümüzdeki adı İslami Finans Evi olan bu kuruluş halen faaliyetlerini sürdürmektedir. Bunun yanında, Kopenhag’da milletlerarası bir faizsiz banka da hizmet sunmaktadır (Doğan, 2008: 40).

Faizsiz kazancı tercih edenlerin birikimleri yanı sıra; Körfez Ülkelerindeki büyük fonları çekmek için ABD'de de 'faizsiz kazanç' öngören yatırım enstrümanları devreye sokulurken; Almanya'da Dresdner Bank ve Deutsche Bank'ın da 'faizsiz

çalışan fonları mevcuttur. Bu fonların hisse senedi yatırımları da bulunmaktadır. Londra ve Frankfurt gibi, Hollanda'nın başkenti Amsterdam da Avrupa'nın en güçlü finans merkezlerinden biridir. Sermayenin bilgiyle yer değiştirmesi finans kurumlarında koklu dönüşümlere yol açmaktadır. Eskiden isletmeler finans kurumlarının peşinde koşarken, simdi finans kuruluşları, gelir getirici projeler, yenilikler peşinden koşmaktadır. Buna bağlamda; Hollanda'nın önde gelen bankaları da faizsiz finansman ve tasarruf değerlendirme yöntemleri konusunda eğitim istemektedir. Aynı zamanda, bu ülkede, kısa zamanda faizsiz bankacılığa ağırlık veren bir ekonomi fakültesi kurulması planlanmaktadır (Bacanlı, 2004).

Bahama, en önemli ve en büyük faizsiz banka ve holdingi olan Dar Al-Maal İslami Trust (DMI)’nın kurulduğu ülkedir. Bankalar açısından vergi cenneti olusu bankaların bu ülkede üslenmesine sebep olmaktadır. Ayrıca, Afrika ülkelerinde faaliyet gösterecek olan Afrika Arap Bankası (The Africian Arabian Bank Ltd. (AAIB) Suudi Arabistanlı iş adamlarının çoğunluğu, elinde tuttukları bir faizsiz banka olarak Bahama’da kurulmuştur (Uçar, 1992: 200).

KKTC’de faaliyet gösteren Kıbrıs İslam Bankası Lefkoşa’nın Türk kesiminde 29 Kasım 1982’de yalnızca 1 milyon ABD Doları ödenmiş sermaye ile kurulmuştur ve faizsiz bankaların en küçükleri arasında yer almıştır. Kıbrıs’ın faizsiz bankacılık konusunda önemini artıran, Milletlerarası İslam Bankacılığı ve Ekonomisi Enstitüsü’dür. Bu enstitü, ilk mezunlarını 100 kişi ile 1983 senesinde vermiştir. Enstitüde, faizsiz bankacılık uygulaması, önce teorik daha sonra da Kıbrıs İslam Bankası aracılığı ile pratik olarak öğretilmiştir, daha sonra da, bu enstitü kapatılmıştır (Uçar,1992: 58).

ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM

KATILIM BANKALARININ MODERN BANKALARLA MUKAYESESİ VE KREDİLENDİRME ÜZERİNE MODEL ÖNERİSİ

3.1.Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Uygulamaları (Katılım Bankaları)