Güzel sanat eserlerinin görüntülerinin çoğaltılmasına, kişisel kullanım serbestisindeki sınırlamalara tabi olmaksızın, bazı şartlarla izin verilmiştir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasına göre; “Umumi yollar, caddeler ve meydanlara, temelli kalmak üzere konulan güzel sanat eserlerini; resim, grafik, fotoğraf ve saire ile çoğaltma, yayma, umumi mahallerde projeksiyonla gösterme, radyo ve benzeri vasıtalarla yayımlama caizdir. Bu salahiyet mimarlık eserlerinde yalnız dış şekle munhasırdır”. Bu hallerde, eser sahibinin menfaatleri
orijinal kaynak kodlarını ele geçirerek, yeni bir program oluşturup oluşturmadıklarının ortaya konulması ile saptanabileceği .... mahkemece, ikisi bilgisayar programlarından anlayan, biri fikir ve sanat eserleri konusunda da uzmanlığı bulunan bir hukukçudan oluşacak bilirkişi kurulundan, tarafların dayandıkları tüm delilleri irdeleyen, tartışan ve denetime elverişli bulunan bir rapor alınarak ...”. 11. HD. 03.01.2003 T., 2003/630 E. 2003/10303 K. (www.kazanci.com).
ihlal edilmiş olmaz. Aksine eserin tanıtımı sağlanmış olduğundan, eser sahibinin bunda menfaati vardır516.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasında yer alan düzenleme, özel yarar düşüncesiyle öngörülmüş ve kanun sistematiği içerisinde bu kısımda düzenlenmiş bir serbestidir. Ancak Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 38. maddesi anlamında özel yarar düşüncesiyle öngörülen serbestilerden biri olan kişisel kullanma serbestisi niteliğinde değildir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 38. maddesinin 1. fıkrasında, kişisel kullanma serbestisi bakımından, çoğaltmanın kişisel kullanma amacıyla ve kâr amacı güdülmeksizin yapılması şartları aranmışken; Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasında bu şartlar aranmamıştır. Bu nedenle, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasına göre umumi yollar, caddeler ve meydanlara, temelli kalmak üzere konulan güzel sanat eserlerinin görüntülerinin, kişisel kullanma amacı olmaksızın ve üstelik kâr amacı güdülerek resim, grafik, fotoğraf ve saire ile çoğaltılması mümkündür. Kanunda belirtilen nitelikteki güzel sanat eserleri bakımından, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasında, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 38. maddesinin 1. fıkrasına göre daha geniş bir serbesti öngörülmüştür517.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasında, sadece çoğaltmaya değil, aynı zamanda çoğaltılan görüntülerin yayılmasına, umumi mahallerde projeksiyonla gösterilmesine, radyo ve benzeri vasıtalarla yayınlanmasına da serbesti tanınmıştır.
Söz konusu serbesti mutlak nitelikte olup, eser sahibinin yasaklamasıyla, ortadan kaldırılamaz. Çünkü söz konusu eserler umumi mahallere devamlı kalmak üzere konulmuş eserler olup, umuma mal edilmişlerdir518.
Buradaki çoğaltma serbestisi, resim, fotoğraf, grafik ve benzeri yöntemlerle, güzel sanat eserlerinin “sadece görüntülerinin çoğaltılması”nı kapsamaktadır. Yoksa, umumi mahallerde bulunan güzel sanat eserlerinin, değişik ebatlarda bile olsa cismen
516 Hirsch (Fikrî Sây), s. 176.
517 Bu konuyla ilgili tartışma ve değerlendirmeler için bkz. yukarıda İkinci Bölüm §3. IV. A. 3. a. 518 Arslanlı, s. 150.
çoğaltılması, örneğin bir meydanda bulunan heykelin, daha küçük ebatlarda olsa bile yenisi yapılarak çoğaltılması serbesti kapsamında değildir519.
Serbestiden yararlanılabilmesi için, güzel sanat eserinin “umumi yollar, caddeler ve meydanlara konulmuş olması” gerekir. Bu sayılan mekânlardan anlaşılması gereken, güzel sanat eserinin konulduğu yerin, açık havada, herkesin serbestçe girip çıkabileceği yerler olmasıdır. Söz konusu yerlerin mutlaka kamuya ait bir mal olması gerekmez. Aynı koşulları taşıyan özel mekânlar da bu kapsamdadır520. Ancak hemen ifade etmek gerekir ki, kamuya açık olmayan sergi salonu, sanat galerileri gibi kapalı mekanlarda sergilenen güzel sanat eserleri bakımından bu serbestiden yararlanılamaz521.
Serbestiden yararlanılabilmesi için, eserin umumi yollar, caddeler ve meydanlara “temelli kalmak üzere” konulmuş olması gerekir. Temellilikten maksat devamlılıktır522. Geçici süre ile kalmak üzere bu mahallere konulan eserler bakımından, serbestiden yararlanılamaz.
Güzel sanat eserlerinden mimari eserler bakımından serbestiden yararlanılabilmesi için, “mimari eserin dış mekanının görüntülerinin çoğaltılması” gerekir. Mimari eserlerin iç mekanları, serbesti kapsamında değildir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 3. fıkrasının 2. cümlesine göre; “Umumi mahallerde teşhir edilen veya açık artırmaya konulan bir eseri sergi veya artırmayı tertip eden kimseler tarafından bu maksatlarla çıkarılacak kataloğ, kılavuz veya bunlara benzer matbualar vasıtasiyle çoğaltma ve yayma caizdir”. Burada, yalnızca çoğaltma serbestisi değil, aynı zamanda yayma serbestisi de tanınmıştır.
519 Arslanlı, s. 150; Ateş, s. 403. Bir görüşe göre, kanunda “ve saire ile çoğaltma” ifadesine yer verilmiş olduğu için, eserin cismen çoğaltılması da serbesti kapsamındadır. Belgesay, s. 119, dn. 47. Ancak kanaatimizce, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 1. fıkrasındaki düzenlemenin bütünü ve kanunkoyucunun amacı dikkate alındığında, kanun metninde yer alan “ve saire ile çoğaltma”, güzel sanat eserlerinin görüntülerinin çoğaltılmasını sağlayan, kanunda sayılmayan dışındaki araçları ifade etmek için kullanılmıştır.
520 Arslanlı, s. 150; Ateş, s. 402 521 Ateş, s. 402
Bir görüşe göre, bu şekilde katalog ve kılavuz vasıtasıyla çoğaltma serbestisi, daha ziyade fotoğrafik eserler bakımından geçerlidir. Heykel, mimari eser gibi diğer güzel sanat eserlerinin görüntülerinin basılması çoğaltma değil, işleme niteliğindedir. Dolayısıyla bu güzel sanat eserleri bakımından, asıl eserin değil işleme eserin çoğaltılması ve yayılması söz konusudur523. Kanaatimizce, bu görüşe, ancak güzel sanat eserlerinin çekilen fotoğraflarının, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 4. maddesinin 1. fıkrasının 5. bendi anlamında güzel sanat eserlerinden fotoğrafik eser niteliğinde olması halinde katılmak mümkündür. Çünkü ancak bu halde, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 6. maddesinin 1. fıkrasının 5. bendi anlamında “güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması” şeklinde bir işleme eserden söz edilebilir. Güzel sanat eserlerinin çekilen fotoğrafları, yine bir güzel sanat eseri niteliğinde değilse, işleme değil çoğaltma söz konusu olur.
Güzel sanat eserlerinin görüntülerinin çoğaltılması bakımından, kaynak gösterme zorunluluğu hafifletilmiştir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 40. maddesinin 4. fıkrasına göre; “Bu hallerde, aksine yerleşmiş adet yoksa, eser sahibinin adının zikrinden vazgeçilebilir”.
C. Bir Şahsın Resmedildiği Resim ve Portrelerden Fotoğraf Aldırma