Gümrük Tarife Sistemleri

Son yıllarda uluslararası ticarette kaydedilen gelişmeler doğrultusunda uluslararası ticarete konu edilen malların sayısında da hızlı bir artış meyda-na gelmiştir. Mal çeşitliliğinde meydameyda-na gelen bu artış uluslararası ticaretin işleyişinde malların belirli kurallar çerçevesinde sınıflandırılmaları gereğini doğurmuştur. Malları sınıflandırılmalarına yönelik duyulan bu ihtiyaç ül-keleri harekete geçirmiş ve Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) öncülüğünde ticarete konu edilen malların sınıflandırılmasına yönelik çalışmaları da be-raberinde getirmiştir.

Bu çerçevede ortaya çıkmış olan “Armonize Sistem” veya basitçe “AS”

olarak adlandırılan Armonize Mal Tanımlama ve Kodlama Sistemi, DGÖ öncülüğünde geliştirilmiş olan çok amaçlı bir uluslararası mal tanımlama sistemidir. Armonize mal tanılama sistemi yaklaşık beş bin civarı mal gru-bunu içermekte olup, her biri altı haneli bir kodla tanımlanan mantıksal bir yapıda düzenlenmiş olup, düzgün bir sınıflandırma elde etmek için iyi tanımlanmış kurallarla desteklenmiştir. Armonize Sistem, dünya genelin-de iki yüzgenelin-den fazla ülke tarafından gümrük tarifeleri ve uluslararası ticaret istatistiklerinin toplanmasında temel olarak kullanılmaktadır. Uluslararası ticaretteki malların %98’inden fazlası AS cinsinde sınıflandırılmıştır⁵.

Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Sözleşmesi Türkiye tarafından 3501 Sayılı Kanun ile 01.01.1989 tarihinden geçerli olmak üzere 10.11.1988 tarihinde kabul edilmiştir. Bu sözleşmeye göre, 30.12.2019 tarih 30994 sa-yılı Resmî Gazete’de yayımlanan “İstatistik Pozisyonlarına Bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetveli hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı”nda da belirtil-diği üzere, İstatistik pozisyonlarına bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetveli-nin ilk sütununda 12 rakamlı kod kullanılmış olup söz konusu kod, Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numarası (GTİP) olarak adlandırılmaktadır. Ar-monize Sistem yani Tarife Cetveli 21 bölüm ve 96 fasıldan oluşmakta olup, aşağıda şekil 2.1’de görüleceği üzere fasıllar 2’li kodlara, her bir fasıl 4’lü pozisyonlara ve her bir pozisyon ise 6’lı kod olan alt pozisyonlara ayrılmış bulunmaktadır.

Şekil 2.1 Türk Gümrük Tarife Cetvelinin Yapısı

GTİP kodunun ilk altı rakamı Armonize Sistem Nomanklatürü kodu olup sisteme üye olan tüm ülkeler tarafından ortak olarak

kullanılmakta-5 http://www.wcoomd.org/en/topics/nomenclature/overview/what-is-the-harmoni-zed-system.aspx

dır. Başka bir deyişle bu kodlar tüm dünyada aynı ürünü ifade etmektedir.

Kodda yer alan 7-8 inci rakamlar AB’nin Kombine Nomanklatür kodunu, 9-10 uncu rakamlar farklı vergi uygulamaları nedeniyle açılan pozisyonla-rı gösteren kodlapozisyonla-rını, 11-12’nci rakamlar ise istatistik kodlapozisyonla-rını göstermek için kullanılmıştır.

Gümrük tarife sistemleri, Tek Kolonlu (Single Column), Çift Kolonlu (Double Column) ve Üç Kolonlu (Triple Column) tarife sistemi olmak üze-re üç farklı şekilde uygulanmaktadır. Bu tarife sistemleri aşağıda sırasıyla ele alınmıştır (Cherunilam, 2008, s. 250-251).

2.1.3.1. Tek Kolonlu Tarife Sistemi

Tek Kolonlu Tarife Sistemi, otonom olarak uygulanmakta olup, ülkeler arasında ayrım gözetme özelliği bulunmamaktadır. Yani bir eşya için tüm ülkelere tek tip gümrük vergisi uygulandığı gümrük sistemidir.

2.1.3.2. Çift Kolonlu Tarife Sistemi

Çift Kolonlu Tarife Sistemlerinde ise her bir eşya için iki farklı gümrük tarifesi uygulanmaktadır. Bu bağlamda söz konusu tarife sistemi ülkeler arasında ayrım gözetme niteliği taşımaktadır. Bu itibarla bu tarife sistemi

“Genel-Akdi” ile “Maksimum-Minimum” olmak üzere iki şekilde uygu-lanmaktadır. Genel-Akdi tarife sisteminde, bir ülkenin uygulamış olduğu yüksek oranlı vergiler otonom karakterlidir, yani yasa ile tek taraflı ola-rak belirlenmektedir. Buna karşılık düşük olan vergi oranı ise uluslararası anlaşmalarla taviz olarak verilmekte, diğer bir ifadeyle düşük oranlı ver-giler tercihli ticaret anlaşması imzalanmış olan ülkelere uygulanan vergi oranlarını temsil etmektedir. Diğer taraftan “Maksimum-Minimum” tarife sisteminde ise yasa ile belirlenmiş iki farklı otonom tarife uygulanması söz konusu olmaktadır. Bunlardan düşük olanı belirli bir anlaşmaya göre tek taraflı taviz elde etmiş ülkelere veya MFN⁶ (Most Favoured Nation Clause)

6 En Çok Kayrılan Ülke Kuralı (Most Favoured Nation Clause-MFN); DTÖ Anlaşmaları ile kurulan çok taraflı uluslararası ticaret sisteminin ana ilkelerden biri de “Ayrımcılık Yapmama İlkesi”dir. Ayrımcılık Yapmama İlkesi’nin ilk bileşeni ise En Çok Kayrılan Ülke kuralıdır. Bu kurala göre DTÖ üyesi ülkeler kaynaklı benzer ürün ve hizmetlerin ithalat ve ihracatı ile ilgili her türlü ayrımcılığı yasaklamaktadır. Bir başka ifadeyle, En Çok Kayrılan Ülke Kuralı, DTÖ üyelerinden kaynaklanan söz konusu ürün ve

hizmet-(En Çok Kayrılan Ülke Kuralı) ülkeleri için verilmiş olan taahhütler nede-niyle uygulanırken, yüksek oranlı vergiler ise diğer ülke statüsünde bulunan ülkelere uygulanmaktadır.

2.1.3.3. Üç Kolonlu Tarife Sistemi

Üç Kolonlu Tarife sisteminde ise, bir eşya için üç farklı otonom karak-terli vergi oranı bulunmaktadır. Bu tarife sistemi, Çift Kolonlu Tarife sis-temine daha düşük oranlı bir tarifenin eklenmesiyle oluşmaktadır. Burada tarife sisteminde, yukarıda Maksimum-Minimum olarak belirtilen tarifeler ile tercihli (Preferantial) tarife olmak üzere üç farklı tarife uygulanmaktadır.

Sistemde genel olarak tercihli tarifeler ana ülke ile bu ülkenin kolonileri arasında uygulanmaktadır.

Üç Kolonlu Tarife Sistemi, tercihli sistem (Preferantial System) olarak da anılmakta olup bahse konu sistem, üyesi olan birçok ülke arasındaki ticare-ti teşvik etmek için de kullanılmaktadır. İngiliz Milletler Topluğu (Common Wealth) bu sistemi uygulamaktadır. Diğer taraftan DTÖ üyesi olan Türki-ye de AB ile imzalamış olduğu GB Anlaşmasına tabi olan mallara ilişkin üç kolonlu tarife sistemi uygulamaktadır (Karluk, 2013, s. 386). Bu kapsamda aşağıda bulunan Tablo 2, üç kolonlu tarife sistemine örnek olarak verilmiştir.

Tablo 2. Üç Kolonlu Gümrük Tarife Cetveli

G.T.İ.P./MADDE

Binek Otomobilleri Adet 18 VAR 0 5 0 0 6,5 10

Kaynak: 2020 Yılı İthalat Rejim Kararı, II Sayılı Liste

*Diğer Ülkeler

**Genelleştirilmiş Tercihler Sisteminden Yararlanacak Olan Ülkeler

lerin ihracat ve ithalatlarının eşit rekabet koşulları altında gerçekleşmesini amaçlamak-tadır. Buna göre DTÖ üyesi bir ülke, DTÖ üyesi olsun ya da olmasın başka bir ülkeye sağladığı her türlü avantaj, iltimas, ayrıcalık ya da muafiyeti diğer DTÖ üyelerine de derhal ve şartsız olarak sunmak durumundadır. (Talat, 2017, s. 174-175).

Tablo 2’de 2020 Yılı İthalat Rejimi Kararı’na ekli II Sayılı Liste kapsa-mında bulunan 8703.22.10.10.00 GTİP No.lu “Binek Otomobillere” ilişkin gümrük tarife cetvelinde bulunan vergi oranları verilmiştir. Söz konusu tab-loda AB ile imzalanmış olan Gümrük Birliği (GB) Anlaşması kapsamında bulunan sanayi malları için gümrük vergileri “0” olarak uygulanmaktadır.

Yine aynı kolonda belirtilen ve Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalan-mış olan ülkelere tercihli ticaret kapsamında gümrük vergisi yine “0” ola-rak, Singapur’la imzalanmış olan STA kapsamında bu ülkeye %5 oranında indirimli gümrük tarifesi uygulanmaktadır. Diğer taraftan bahse konu tab-loda Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında yer alan Gelişme Yolundaki Ülkelere (GYÜ) otonom olarak uygulanan düşük gümrük tarifesi ise %6,5’dir. Bunların dışında Türkiye diğer ülkelere otonom olmak üzere

%10 oranında gümrük vergisi uygulamaktadır.

Yukarıda verilen Tablo 2’de gösterildiği üzere Türkiye maksimum ve minimum olmak üzere iki farklı otonom gümrük tarifesi, bunun yanında tercihli rejime konu olan bir farklı tercihli gümrük tarifesi olmak üzere top-lamda üç farklı gümrük tarifesi uygulamaktadır.