GümüĢhacıköy, Hacı Nazır Baba Türbesi (Hacı Nadir Baba-

Kare bir plana sahip olan türbenin18

üzeri tek kubbeyle örtülü olup kuzey yönündeki giriş cephesi büyük bir niş şeklindedir. İçerisinde iki tane sanduka bulunan türbe oldukça basit bir kuruluşa sahiptir. Bu türbede de kalem işi bezemeler ile beraber ağaçlar, natürmortlar ve tarikatlara ait sembolik tasvirler yer almaktadır. Tarikatlara ait sembolik tasvirlerin yer alması türbe içerisindeki sandukalarda yatan kişilerin tarikat çevresinden kişiler olabileceğini göstermektedir.

Ġnceleme Tarihi: 06. 06. 2017

18

Hacı Mehmet Çelebi‟nin oğlu olan Hacı Ahmet Çelebi h. 896/ m. 1491 yılında Gümüş Madeni Nazırı olarak buraya atanmış, bu yerleşim yerinin gelişmesine önemli katkılar sağlamış ve ölene kadar burada kalmıştır ki bu nedenle buraya Hacı Köyü denilmiştir (Abdi- zade Hüseyin Hüsameddin, 1986, s. 287- 288). Türbe de yaptıran kişinin adını almış olmalıdır.

119

Koordinatları: Enlem: 40°52‟22. 42”K Boylam: 35°13‟1. 69”D

Konumu: Türbe Amasya‟nın Gümüşhacıköy ilçe merkezi, Saray Mahallesi‟nde yer

alır.

Tarihi, Banisi ve Sanatçısı: Kitabesi bulunmayan yapının mimari özellikleri ve

banisi Ahmet Çelebi‟nin yaşadığı dönem dikkate alındığında 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olabileceği anlaşılır. Türbe, 1977 yılında VGM tarafından restore edilmiştir (Yıldırım, 2018, s. 296). İçerisindeki duvar resimlerini kimin ve ne zaman yaptığına dair herhangi bir bilgi yoktur. Ancak duvar resimleri üslup yönünden Gümüşhacıköy‟ün Sarayözü köyündeki Pir Ali Bir Civan Türbesi, Merzifon merkezde yer alan Piri Baba Türbesi ve Merzifon‟un Diphacı köyünde yer alan Rumi Hoca Türbesi‟nin duvar resimleri ile benzerlik göstermektedir (Doğanbaş, 2005, s. 399). Bu yapıların bezeme ve resimlerinin tarihleri dikkate alınarak Hacı Nazır Baba Türbesi‟nin resimleri de 20. yüzyılın başlarına tarihlenebilir.

Plan ve Mimari Özellikleri: Tek katlı olan türbenin asıl kısmı kare planlı ve tek

kubbeliyken kuzeydeki giriş mekanının olduğu bölüm ile beraber kuzey- güney yönünde dikdörtgen bir plan oluşturmaktadır. Kuzey cephesinin ortasında dikdörtgen şekilli giriş açıklığı bulunmakta ve girişin iki yanında dikdörtgen şekilli birer pencere yer almaktadır. Girişin bulunduğu kuzey cephe büyük bir sivri kemer düzenlemesine sahip olup eyvan şeklinde bir görünüm kazanmış ve buranın üzeri tonozla örtülmüştür. Türbenin asıl mekanı tek kubbe ile örtülüdür ve yapının dış cephelerinde kirpi saçak uygulaması vardır. Girişin bulunduğu kuzey cephenin haricinde türbede pencere yer almamaktadır. Türbe içerisinde iki adet ahşap sanduka yer almakta olup kubbeye geçişler pandantifler ile sağlanmıştır (Yıldırım, 2018, s. 296- 297, 299), (Resim 155).

Bezeme ve Duvar Resmi Programı: Yapıdaki duvar resimlerini natürmort çiçekler,

ağaç tasvirleri ve tarikat sembolleri oluşturmaktadır. Girişin bulunduğu kuzey duvarda ağaç tasvirleri ile natürmort çiçek ve ağaçlar yer alır. Batı duvarındaki bezemelerin büyük bir bölümü silinmiştir. Güney duvarda mihrap tasviri ile tarikat sembolleri, doğu duvarda ise yine silinmiş bitkisel bezemeler görülmektedir. Kubbeye geçişlerdeki pandantiflerde natürmortlar, kubbede ise natürmortlar ile bitkisel bezemeler bulunmaktadır. Türbede iç mekandaki duvar resimleri haricinde girişin bulunduğu kuzey cephede kalem işi bezemelere de yer verilmiştir.

120

Türbenin kuzey cephesindeki girişin batı yönünde bulunan dikdörtgen şekilli pencerenin üzerindeki kalem işi bezemelerde üstte yuvarlak bir kompozisyon içerisinde iç içe geçmeli yıldız benzeri motifler görülmektedir. Alttaki dikdörtgen şekilli alanın içerisinde iki sıra halinde kitabe yer almaktadır. Üstteki kitabede Besmele yazılıyken alttaki okunamamaktadır (Yıldırım, 2018, s. 297).

Türbenin kuzey duvarındaki büyük sivri kemerin yüzeyi kırmızı çiçek ve yeşil yaprakların dönüşümlü olarak dizildiği bitkisel bir şerit ile çevrelenmiştir. Bu şerit diğer bütün duvarlarda da aynı şekilde görülür (Resim 156). Kuzey duvarındaki yuvarlak kemerli giriş açıklığı üzerinde natürmort bulunmaktadır. Fakat natürmort çiçeklerden değil bir hurma ağacındandır. Kaidesinde çiçek bezemesi bulunan, ince belli ve ağız kısmı dilimli vazonun içerisindeki hurma ağacı kemer hizasına kadar uzanmaktadır. Ağacın dallarının alt kısmında iki yanda meyveleri ile ağaç simetrik bir görünümdedir. Girişin sağında içinde kırmızı çiçeklerin bulunduğu natürmort yer alır. Bu natürmort üç ayaklı sehpa benzeri bir tasvir üzerinde oturmakta ve solunda yer alan pencere üzerinde ise bir ağaç tasviri bulunmaktadır (Resim 157).

Batı duvardaki bezeme veya duvar resimleri tamamen silinmiştir. Ancak duvarın üst kısmında kalan izlerden buradaki bezemenin doğu duvardaki gibi bir natürmort veya bitkisel bezemeli kartuş olduğu düşünülebilir (Resim 158).

Güney duvarın üst kısmında ortada sonradan kapatılmış bir pencere olduğu anlaşılan açıklık bulunmaktadır. Bu açıklığın üzerinde alt kısmı silinmiş üzüm dalları sarkmaktadır. Yaprakları ve üzüm salkımları ile beraber bu kompozisyon sanki açıklığın üzerinde bir tepelik gibi durmaktadır (Resim 159). Diğer kompozisyonlar duvarın alt seviyesinde yer alır. Sağ yani batı tarafındaki ilk kompozisyon tekke sanatıyla ilgilidir. Burada yatay şerit üzerine dikili bir mızrak, mızrağın uç kısmına bir zincirle asılı nefir tasviri yer almaktadır. Mızraktan sağa doğru çıkan bir ipe bağlı ve dalgalanır görünümde sancak tasviri bulunur. Sancağın kendisi yeşil, yıldızı sarı, hilali ise kırmızı renktedir. Duvarın ortasında yuvarlak kemerli bir mihrap tasviri bulunmaktadır. Yuvarlak kemer ile mihrap tasvirinin iki yanındaki bordür sarı zemin üzerinde siyah renkli bitkisel bezemeler ile doldurulmuştur. Mihrap nişinin içerisinde iki yana bağlı koyu yeşil bir perde motifi ve perdenin üst kısmından asılan üç zincire bağlı bir kandil resimlenmiştir (Resim 160). Mihrap tasvirinin solunda tekrar sembolik tasvirler bulunur. Burada yine alttaki yatay şerit üzerine dikili bir teber bulunur.

121

Teberin sol tarafındaki kesici kısmı küçük olduğundan ilk bakışta bir mızrağı anımsatmaktadır. Tek yönlü olan teberin kesici kısmının hizasından asılı bir zincire bağlı keşkül yer alır (Yıldırım, 2018, s. 297- 298). Teberin hemen solunda, ağız hizası kısmında bir kitabelik gibi hazırlanmış ve niş gibi duvar içinde girinti yapmış yuvarlak kemerli bir unsur bulunur (Resim 161).

Doğu duvardaki resim veya bezemeler silinmiş olup sadece büyük sivri kemerin hemen alt hizasında bir kısmı kalmıştır. Alt kısmı silinmiş olan çeşitli çiçek, yaprak ve kıvrım dallardan oluşan bezemenin bir natürmort mu yoksa aşağıya doğru bu şekilde devam eden bir kartuş mu anlaşılamamaktadır (Resim 162).

Kuzey duvarında, girişin sol yani doğu tarafındaki kare şekilli pencere üzerinde büyük bir salkım söğüt ağacı resimlenmiştir. Ağaç neredeyse pencereyle aynı büyüklükte olup kemer hizasına kadar yükselmektedir. Pencerenin solunda ise girişin sağ yanında bulunan natürmordun aynısı yer almaktadır (Resim 163).

Kubbeye geçişteki pandantiflerin üçgen yüzeylerinde ise natürmort çiçekler yer almaktadır. Kırmızı, sarı ve mavi renkteki çiçeklerin ve yeşil yaprakların oluşturduğu natürmortlar pandantiflerin hepsinde neredeyse aynıdır. Sadece güney duvarın batı yönündeki pandantifte yer alan natürmort diğerlerinden daha sade bir düzenlemeye sahiptir. Çiçekler giriş kapısının üzerinde yer alan ve içerisinde hurma ağacı bulunan vazo ile aynı biçimdeki vazolar içerisinde yer alır (Resim 164).

Kubbe kasnağının alt kısmı da büyük sivri kemerlerin yüzeyini çevreleyen çiçekli bitkisel bezemenin aynısı ile çevrelenmiştir. Kubbe göbeğinin ortasındaki yuvarlak madalyonda mavi ve sarı renklerden oluşan sekiz kollu yıldız bulunur. Madalyonun dışı iç içe geçmiş kıvrım dallardan oluşan bir bezemeye sahiptir. Kubbe eteğinde dört adet bitkisel bezemeli kartuş ile dört adet natürmort dönüşümlü verilmiştir. Bunlardan natürmortlar kuzey, batı, güney ve doğu duvarların üst hizasında yer alırken, kartuşlar aralarda yani pandantifler hizasında kalırlar. Natürmort çiçekler, ayaklı ve kulplu ibrikler içerisinde yer almaktadırlar. Bütün çiçekler kırmızı renkte olmasına rağmen kuzey ve güney duvarın üst kısmına denk gelen ibrikler mavi renkte, batı ve doğu duvar üzerine denk gelen ibrikler ise kırmızı renktedir. İbrikler altta bir kaide üzerine oturan ve uzun gövdeye sahip olan tasvirler üzerinde yer alırlar. Kıvrım dallardan ve

122

çiçeklerden oluşan kartuşlar ise iki yanlarına ve yukarıya birer dal çiçek uzatmaktadırlar (Resim 165).