GümüĢhacıköy, Özdarendeliler Konağı

İncelendiği tarihte içerisinde gezilemeyecek kadar kötü bir durumda olan konak iki kattan oluşmakta ve bir avlu gerisinde yer almaktadır. Konağın üst katındaki sofa, başoda ve diğer bir odada barok ve rokoko etkili kalem işi bezemeler görülmekte, ağaçlardan ve çeşitli sehpa tasvirlerinden oluşan duvar resimleri de yer almaktadır. Konak oldukça kötü bir durumda olduğundan dolayı içerisinde tam olarak bir inceleme yapılamamış, giriş katındaki bir odada var olduğu bilinen bezemeli kartuşlar görülememiştir.

Ġnceleme Tarihi: 06. 06. 2017

Koordinatları: Enlem: 40°52‟24. 85”K Boylam: 35°13‟2. 15”D

Konumu: Konak Amasya‟nın Gümüşhacıköy ilçe merkezi, Cumara Mahallesi‟nde yer

alır.

Tarihi, Banisi ve Sanatçısı: Konağın Serhatlıoğlu adındaki zengin bir kişi tarafından

yaptırıldığı, bu kişinin Osmanlı idari işlerinde görevler almış olduğu, ayrıca konağın zamanında hükümet konağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Konak daha sonra Serhatlıoğlu adlı kişinin damadı olan Hacı Abdullah‟a geçmiş olup günümüzde de konağın mülkiyeti Hacı Abdullah‟ın torunlarına aittir. Yapı 1970‟li yılların öncesinde bir dönem otel olarak da kullanılmış ancak 1970‟li yıllardan sonra kendi haline terk edilmiştir. Yapım kitabesi bulunmayan konağın üst katındaki başodanın kalem işi bezemeleri içerisinde “Maşallah sene 1205” m. 1790- 1791 tarihi görülmekte ve bu tarih resim ve bezemeler ile beraber muhtemelen konağın yapılış tarihini de vermektedir (Bayraktar, 2018, s. 123- 126). Konak içerisindeki resim ve bezemelerin sanatçısı konusunda ise bir bilgi bulunmamaktadır.

Plan ve Mimari Özellikleri: İki katlı olan konak giriş katında iç sofalı plan tipi

gösterirken, üst katta dış sofalı bir plan tipine sahiptir. Konağın giriş katındaki sofaya kuzey ve güney cepheden birer giriş yer almakta, sofanın güney ucundaki merdivenler ile üst kata çıkış sağlanmaktadır. Katlar arasındaki bu merdivenden başka güney cephede üst kata çıkış sağlayan ayrı bir merdiven daha bulunur. Giriş katında ortadaki sofanın batı ve doğu yönünde ikişer oda bulunmakta olup güney cephenin doğu

126

kesiminde cepheden dışarı taşırılmış büyük bir oda daha yer almaktadır. Batı cephede ise cephe boyunca uzanan büyük bir ahır vardır. Konağın üst katı asıl haliyle dış sofalı bir plan tipi gösterirken geçirdiği onarımlar sonrasında iç sofalı bir görünüm kazanmış ve birçok birimde değişiklikler olmuştur. Üst katın onarımlar öncesi durumunda güneyinde büyük bir sofa, sofanın güney doğusunda cepheden dışarı taşırılmış büyük bir oda bulunurdu. Yine sofanın doğu yönünde küçük bir oda, kuzeyinde başoda ile beraber bir başka oda ve kuzey doğusunda ayrı bir oda daha yer alırdı. Kuzeydeki odalardan en batıda olanı başodadır. Sofa onarımlar sonrasında küçültülmüş, içerisine birçok yeni birim eklenmiş olup kuzeyine tuvalet ile banyo, batısına üç ayrı oda, güneyine ise iki ayrı oda yapılmıştır. Bunun yanı sıra başodanın girişinin asıl haliyle güneyden sofaya açıldığı ancak onarımlar sonrasında bu girişin kapatılarak odanın doğu cephesine başka bir giriş açıldığı anlaşılmaktadır. Üst katta sofanın kuzeydoğusunda bulunan kalem işi bezemeli odanın girişi batı duvarının kuzeyinde yer almakta, güney duvarının batı tarafında bir ahşap dolap bulunmaktadır. Doğu duvarında üç tane altta, üç tane üstte olmak üzere iki sıra pencere dizisi ile kuzey duvarında iki tane büyük dikdörtgen şekilli pencere yer alır. Bezeme ve resimlerin bulunduğu başodanın batı duvarı ortasında ocak nişi, ocağın iki yanında ise ahşap dolaplar bulunur. Güney duvarı ahşap dolaplar ile boydan boya yüklük şeklinde yapılmış olup odanın girişi doğu duvarının kuzeyinde yer almakta ve duvarda büyük bir pencere bulunmaktadır. Duvarın önü dört ince ahşap destek ile odaya bir hazırlık bölümü gibi ayrılmış ve destekler birbirlerine yuvarlak kemerler ile bağlanmıştır (Bayraktar, 2018, s. 142- 222), (Resim 174). Yapının incelenmesi sırasında görüşülen Hacı Abdullah‟ın torunu M. Özdarendeli (kişisel iletişim, 6 Haziran 2017) konağın yakın bir zamanda restore edileceğini belirtmiştir.

Bezeme ve Duvar Resmi Programı: Konağın üst katındaki başoda ile sofanın

kuzeydoğusunda bulunan odada kalem işi bezemeler ile resimler bulunmakta, resimlerin konusunu natürmortlar, sehpa tasvirleri ve ağaçlar ile beraber sehpa üzerinde divit ve hokkalar oluşturmaktadır. Bu iki oda dışında, üst katta sofa ile sofanın kuzeyindeki oda arasındaki geçiş bölümü ve sofanın kuzeyine sonradan eklenen tuvaletin duvarlarında da benzer konular yer almaktadır.

Konağın giriş katındaki güney cepheden taşıntı yapan odasının batı duvarındaki oval bir madalyonda vazo içerisindeki çiçeklerden oluşan natürmort yer aldığı

127

belirtilmiş (Bayraktar, 2018, s. 171) olsa da konak oldukça kötü durumda olduğundan dolayı bu odaya girilememiştir.

Konağın üst katındaki sofanın kuzeydoğusunda yer alan odanın, girişinin bulunduğu batı duvarının üst seviyesinde tavana yakın yerde bitkisel bezemelerden oluşan üç adet kartuş bulunur. Kartuşlar iç içe bordür şeklindeki bölümlerle oluşturulmuş ve en sağdakinin neredeyse yarısının üzeri sonradan badana ile kapatılmıştır. Diğer iki kartuşun yanlarının da badana ile kapatılmış olduğu anlaşılmakla beraber bu odadaki bezemelerin çoğu bu şekilde tahrip edilmiştir (Resim

175).

Odanın güney duvarının üst seviyesinde de aynı şekilde bitkisel bezemelerin oluşturduğu kartuşlar yer alır. Bu duvarda beş adet kartuş bulunup bunlardan en baştaki ile en sondaki ve ortadaki daha küçük, bunlar arasında kalan diğer iki kartuş ise daha büyüktür. En sağdaki küçük kartuş çiçekler ve kıvrım dallardan oluşmakta ve ortasında baklava dilimi şeklinde geometrik bezemeler yer almaktadır. Kartuşların hepsi farklı şekillerde bitkisel bezemelerden ve C- S şekilli kıvrımlardan oluşmaktadır

(Resim 176).

Doğu duvarındaki üst seviye pencereleri arasında ve bunların üst kısımlarında bezemeler bulunmaktadır (Resim 177). Sağdan itibaren birinci ve ikinci pencere arasında dört ayaklı ve altıgen bir sehpa yer alır. Sehpanın ayakları arasındaki dilimli kemerlerin köşeliklerinde çiçekler, sehpanın üst yüzeyinde ise geometrik bezemeler bulunur. Sehpa üzerinde ayaklı ve geniş bir kase içerisinde kırmızı renkli meyvelerden oluşan bir natürmort resimlenmiştir. Meyvelerin üzerine de bitişik şekilde yine bitkisel bezemelerin oluşturduğu fakat içerisinde geometrik bezemeler yer alan bir kartuş işlenmiştir (Resim 178). İkinci ile üçüncü pencere arasında yine diğer sehpanın neredeyse aynısı resimlenmiş olup üzerinde bu sefer farklı meyveler bulunur. Bu meyvelerin de üzerinde bitkisel bezemelerden oluşan bir kartuş yer alır. Üçüncü pencereden sonra yine bitkisel bezemeli kartuş vardır. Pencerelerin üzerinde tavana yakın yerde ise yanlarda iki tane büyük, ortada küçük yine bitkisel bezemelerin oluşturduğu birbirinden farklı kartuşlar yer alır (Resim 179).

Kuzey duvarın üst seviyesinde de diğerlerine benzer şekilli ve büyük bir kısmı badana ile kapatılmış üç adet kartuş bulunur (Resim 180).

128

Odanın tavanındaki bezemelerin bazı yerleri de duvar yüzeylerindeki bezemeler gibi badana ile tahrip edilmiştir. Tavanın en köşelerinde duvarlardaki kartuşların özelliğinde bitkisel bezemeli ve büyüklü küçüklü kartuşlar yer alır. Yine duvarlarda olduğu gibi bunların da bazılarının içerisinde geometrik bezemeler bulunur. Bunlardan sonra tavan iç içe üç bordür ile bezenmiştir. En dıştaki bordürde ayaklı kaseler içerisinde çiçekler yer alırken, ikinci bordürde herhangi bir bezeme bulunmaz. Üçüncü bordür birbiri içerisinden geçen kırmızı renkli kıvrımlardan oluşmaktadır. Tavanı çevreleyen bordürlerin merkezindeki dikdörtgen alanda ise vazolar içerisinde oldukça yüzeysel işlenmiş çiçekler yer alır. Vazolu çiçeklerin her biri mavi renkli kıvrım dalların oluşturduğu bölümlerle birbirinden ayrılırlar (Resim 181).

Üst kattaki başodanın girişinin hemen sağındaki kuzey duvarında herhangi bir bezeme bulunmaz (Resim 182). Batı duvarı ortasındaki ocak nişinin iki yanı da davlumbaz hizasından tavana kadar bezemelidir (Resim 183). Burada diğer odanın tavanın ortasında yer alan dikdörtgen alan içindeki natürmort çiçeklerin neredeyse aynıları yer alır. Çiçeklerin bazıları ayaklı kaseler içerisinde, bazıları ise iki kulplu veya kulpsuz vazolar içerisindedirler (Resim 184).

Odanın güney duvarı boydan boya ahşap dolaplar ve yüklükler ile oluşturulmuştur. Dolap ve yüklükler duvarın orta seviyesine kadar yükseklikte olup buradan yukarısında ahşap sütuncuklar bulunur ve bunlar kemerlerle birbirlerine bağlanırlar. Sütuncukların arkasındaki beden duvarında üç adet yuvarlak kemerli pencere açıklığı yer alır (Resim 185). Sütunlara oturan bu kemerlerin köşeliklerinde çeşitli bitkisel bezemelerin oluşturduğu kartuşlar bulunur. Bu küçük sütunlu alan içerisinde kalan batı duvarın en güneyinde ise bitkisel bezemeler ile kıvrım dallardan oluşan yine bir kartuş vardır. Sütunların arkasındaki beden duvarında yer alan pencereler arasında da bezemeler bulunmaktadır. Sağdaki ilk pencereden önceki yüzeyin sıvası dökülmüş olup kalan kısmında çiçekler görülür. Birinci pencere ile ikinci pencere arasında oldukça silinmiş ve izleri kalmış ne ağacı olduğu anlaşılamayan bir meyve ağacı tasviri bulunur. İkinci pencere ile üçüncü pencere arasında da bir ağaç tasviri yer almakta olup elma veya portakal ağacı olmalıdır. Ağacın kase benzeri bir kap içerisindeki meyveler içerisinden yükseldiği görülmektedir (Resim 186). Üçüncü pencereden sonra ise kulplu bir vazo içerisinde çiçekler bulunur. Yüksekliğinden dolayı detaylı görülemeyen bu kompozisyonda vazo,

129

sehpa benzeri bir eşya üzerinde durmaktadır. Vazonun sağında bir hokka içerisinde divit ile divit kutusu, solunda ise geometrik bezemeli ve ucu sivri bir tasvir yer almaktadır. Bu kompozisyonları üstten kemer şeklindeki bitkisel bezemeler çevrelemiş ve bitkisel bezemelerin ortasında ise hilal şekilli alem yer almıştır (Resim 187).

Odanın girişinin bulunduğu doğu duvarının önündeki ahşap destekleri birbirine bağlayan kemerlerin köşeliklerindeki bezemeler de güney duvarın üst seviyesinde yer alan sütunların köşeliklerindeki bezemelerin neredeyse aynısıdır (Resim 188). Doğu duvardaki ahşap sütunların böldüğü, odaya geçişte bir hazırlık bölümü gibi duran bu alanın güneyinde yani doğu duvar ile güney duvarın birleştiği kısımda üstte yine bitkisel bezemelerin oluşturduğu bir kartuş yer alır. Kartuş içerisinde daha önce sözü edilen h. 1205/ m. 1790- 1791 tarihi yer almaktadır (Resim 189).

Konağın üst katında sofanın kuzeyindeki geçiş bölümü ile sonradan eklenen tuvaletin duvarlarında da kalem işi bezemeler ve resimlere yer verilmiştir. Tuvaletin duvarında sofanın kuzeydoğusunda yer alan odadaki oval kartuş ve sehpa tasvirlerine benzer birer kompozisyon, geçiş bölümünde ise yine benzer iki kartuş yer almaktadır (Bayraktar, 2018, s. 207- 208).