Fransa’da Evrensel Hizmet Kavramı ve Uygulaması

Fransa’da evrensel hizmet kavramı ilk olarak telekomünikasyon sektöründe 26 Temmuz 1996 tarih ve 96-659 sayılı Posta ve Telekomünikasyon Kanunu405 ile benimsenmiştir. Kanun Avrupa Birliği mevzuatına uyum zorunluluğunun Fransız kamu hizmeti anlayışıyla uzlaşmaması niteliğinde hükümler getirmektedir406. Hatta daha ileri bir yorumla, “evrensel hizmet” Fransız kamu hizmetinin temel ilkelerinin Topluluk düzeyine işlenmesi olarak da ifade edilmiştir407.

Kanunun L.35. maddesi telekomünikasyon hizmetlerini eşitlik, süreklilik ve uyarlama ilkelerine uygun olarak sağlanması gereken kamu hizmetleri olarak tanımlamış ve evrensel hizmet, kamu hizmeti yükümlülükleri (zorunlu hizmetler) ve savunma, güvenlik ve yükseköğretim alanlarında kamusal misyonlar bileşenlerinden oluşan bir bütün olduğunu hüküm altına almıştır.

Kanunun zorunlu hizmetler kapsamında değerlendirdiği, paket hizmetler, sayısal hizmetler ve teleks hizmetleri gibi hizmetlerdir. Ayrıca bizzat devlet tarafından üstlenilmesini uygun gördüğü telekomünikasyon alanına ilişkin savunma, güvenlik, araştırma ve geliştirme faaliyetleri kamusal misyonlar çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Kanun m. L. 35-1 uyarınca evrensel hizmet, “belli bir kalitede ve ulaşılabilir

fiyatla herkese sunulan telefon hizmetleri”dir. Buna göre evrensel hizmet, telefon,

internet ve faks haberleşmesinin kaynağından abone noktalarına kadar dağıtımını ve ücretsiz acil aramaları, abonelere yazılı veya elektronik ortamda verilecek rehber ve bilinmeyen numaralar hizmetlerini ve kamusal telefon kabinlerini sağlamayı garanti eder. Bu anlamda, Kanun m.35 uyarınca Fransa’da telekomünikasyon alanında evrensel hizmetin kapsamı şu şekilde tasnif edilebilir:408

1. Telefon, faks ve internet erişim hizmetleri,

2. Yazılı ve elektronik ortamda sunulacak bilinmeyen numaralar ve telefon rehberi hizmetleri,

3. Kamusal alana yerleştiren telefon kabinlerine erişim hizmetleri,

405 _{JORF, 27 juillet 1996, No.174, s.11384} 406 _{MOINE, s. 247.}

407

Posta ve Telekomünikasyon Bakanı François Fillon’un Kanunun Ulusal Meclisteki görüşmeleri esnasındaki ifadesini aktaran İbid, s.247-248.

4. Ücretsiz acil arama hizmetleri,

5. Engelli vatandaşların hizmete erişimi için alınacak önlemler.

Görüldüğü üzere Fransa da yasal düzenlemesinde evrensel hizmet yükümlülükleri için son derece kısıtlayıcı bir belirleme yoluna gitmiştir. Bununla birlikte m.L34-7 uyarınca, hükümet telekomünikasyon hizmetlerini, teknolojik gelişmeleri ve toplumun ihtiyaçlarını dikkate alarak evrensel hizmet yükümlülükleri kapsamına yeni hizmetlerin alınmasını parlamentoya teklif edebilecektir. Parlamento her dört yılda bir evrensel hizmete ilişkin hazırlanan raporu inceleyerek ve ARCEP (Authorité de régulation des communications éléctroniques et des postes) ve Elektronik Haberleşme ve Posta Hizmetleri Yüksek Kurulunun (La Commission

supérieure du service public des postes et des communications

électroniques/CSSPpce) görüşlerini alarak yeni hizmetlerin evrensel hizmet

kapsamına alınmasını sağlayabilecektir. Nitekim okullara temel internet

hizmetlerinin sağlanması da bu kapsamda gündeme gelmiştir409.

Evrensel hizmet kapsamında sağlanan hizmete erişim, hizmet bedelinin ödenmemesi halinde dahi kesilmeden bir yıl süreyle devam edecek, ücretsiz hizmetlere ve acil aramalara kapatılmayacaktır. Hizmet sunumu kısıtlanabilse de bu aralamalara ve arama kabulüne kapatılamayacaktır (L. 35-1).

Evrensel hizmetin sağlanmasıyla yükümlü işletmeci ise kamu tüzel kişiliğini haiz bir iktisadi sınaî kamu kurumu (établissement public industriel et commercial)

niteliğindeki France Telecom olarak belirlenmiştir. Evrensel hizmetin

sağlanmasındaki masraflar tamamen işletmeciye aittir ve bunun uygulamasını bu Kanunla kurulan Telekomünikasyon Düzenleyici Otoritesi (Authorité de régulation

des télécommunications, ART) denetleyecektir (L.35-2). ART kamu tüzel kişiliğini

haiz bir bağımsız idari otoritedir. ART’nin adı 20 Mayıs 2005’te çıkarılan bir kanunla Posta ve Elektronik Haberleşme Düzenleyici Otoritesi (ARCEP)410 olarak değiştirilmiştir.

Buradan hareketle, evrensel hizmeti Fransız hukuk sistemine sokan 26 Temmuz 1996 tarihli kanun tüm yararlanıcılarına hizmete erişimde ortaya çıkabilecek eşitsizlikleri giderek tarifelerle ve coğrafi koşullardan kaynaklı

409

GRARD, Loic, “La transposition des règles communautaires relatives au service public en

France”,’tan aktaran ULUSOY, Telekomünikasyon Hukuku, s.117.

ayrımcılığı da giderecek şekilde evrensel hizmetin sağlanmasını garanti altına alarak, bir anlamda “telefona erişim” hakkını tanımıştır411. Kanun aynı şekilde evrensel hizmetin uygulanmasında kamu hizmetlerinin temel ilkeleri olan eşitlik, süreklilik ve uyarlama ilkelerine dayanmış, evrensellik, hizmet kalitesi ve ulaşılabilirlik ilkelerini temel ilkeler olarak düzenlememekle birlikte yasal metinde yer vermiştir412.

Evrensellik unsuru, “telefona erişim hakkı”nı tanıyan unsur olarak, evrensel hizmet yükümlüsü işletmeci tarafından talep eden herkese, coğrafi koşullardan bağımsız olarak aboneliğin sağlanmasını öngörmektedir.

Hizmet kalitesi unsuru, hizmetin sağlanması, yürütülmesi, bakımı ve onarımı ve bilgi alınması süreleri konusunda işletmecilere şartnamelerle yükümlülük getirilmesi anlamına gelmektedir.

Ulaşılabilirlik unsuru ise, herkesin hizmete erişimini garanti altına alacak sosyal ya da özel tarifeler belirlenmesi zorunluluğu doğurmaktadır. Ulaşılabilir tarifeden kasıt ise, hizmet altyapısının sağlanması ve abonelik konularında uygulanan onaylanmış tavan ücretin hazırlanmasıdır413.

Kanun evrensel hizmetin vergiler, işletmecilere getirilen mali yükümlülükler ve evrensel hizmet fonu ile finanse edileceğini öngörmüştür. İşletmecilere getirilen mali yükümlülükler kural olarak, hizmet sektörüne girişte alınan ücretleri

(redevances), arabağlantılar için alınan ek ücretleri kapsamaktadır ve bunların

miktarı Telekomünikasyon ve Posta Hizmetleri Üst Kurulunun (Commission

supérieur du service public des postes et télécommunications) görüşü alındıktan

sonra ARCEP tarafından belirlenmektedir. Ayrıca, Evrensel Hizmet Fonu kurulması öngörülmüştür. İşletmecilerin kazançlarının yine ARCEP tarafından belirlenecek miktarlarını aktarmaları ile oluşturulan Fon, işletmecilerce hizmetin götürülmesinin kârlı olmayacağı bölgelere evrensel hizmetin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Sonuçta işletmeciler tarafından hizmetin götürülmesi tercih edilmeyen bölgelerde evrensel hizmetin Fon gelirlerinden finanse edilmesi ve böylece sosyo-ekonomik

eşitsizliklerin hizmete erişimde farklılık yaratmasının önüne geçilmesi

amaçlamaktadır. 411 ULUSOY, s.116. 412 _{TOUSCOZ/DUMONT, s.168.} 413 _{MOINE, s.248.}

Görüldüğü üzere evrensel hizmet kavramına getirilen Fransa yorumu, AB’nin öngördüğü kapsamdan daha geniş niteliktedir414. Topluluk müktesebatında belirlenen sabit ses iletiminden oluşan çekirdek alana ek olarak zorunlu hizmetler, kamusal misyonlar da kapsam dâhiline alınmıştır. Bununla birlikte hem Fransız hukukunda hem de AB hukuku düzenlemelerinde evrensel hizmetin “evrimsel” ve dinamik” bir kavram olarak ele alındığı konusunda bir fikir birliği bulunmaktadır. Ayrıca, Fransız kamu hizmeti kavramı ile evrensel hizmet anlayışı kural olarak birbiriyle çelişmemekte ve uygun görünmektedir. Bununla birlikte, kamu hizmeti kavramı ekonomik, sosyal bazı hedeflerin kamu idareleri ve kurumları tarafından sağlanması mantığına dayanırken, evrensel hizmet varlık nedenini serbestleştirme mantığından almaktadır. Bu noktada, Fransa açısından politik anlayışın değişmesi sonucu telekomünikasyon alanındaki kamu hizmetlerinin kısıtlanmasına neden olabilecektir. Bunun doğal sonucu telekomünikasyon hizmetleriyle doğrudan ilişkili olan eğitim, sağlık ve sosyal politikalarda da değişime yol açabilecek ve bu durum Fransa’da gerçek bir kamu hizmeti “krizi”ne dönüşebilecektir. Buna çare olarak da evrensel hizmetin kapsamının genişletilmesi yoluna gidilebilecektir415.

Politik anlayışa bağlı olduğu düşünülen bu gelişmelerin doğal sonucu kamu hizmeti kavramının yerini evrensel hizmet yükümlülüklerinin almasıdır. Ancak dikkat etmek gerekir ki, kamu hizmeti ve evrensel hizmet kavramlarının yer değiştirmesi sadece üye devletlerin yönetimlerinin iç siyasetine bağlı olmayacaktır. Ulusal mevzuatın ikincilliği kuralı da dikkate alındığında, Topluluk üyesi olarak üstlendikleri hukuki ve ekonomik yükümlülükler, AB’nin çizdiği çerçevede düzenleme yapmak durumunda kalmalarına yol açacaktır. Sonuç olarak kanaatimizce kamu hizmeti kavramının yerine evrensel hizmet yükümlülüklerinin ikamesi AB’nin yürüttüğü liberal ekonomi politikaları dolayısıyla kaçınılmaz hale gelecektir.