Fransızlar:

Tanzimat romanında milliyet unsuru bakımından en geniĢ kadroyu Fransızlar oluĢturur.

Ahmet Mithat‟ın “Paris‟te Bir Türk” romanınında Madame Syrienne, Madame Cartrisse ve

1246 Ahmet Mithat Efendi, Vah, TDK Yay., Ankara, 2000, s. 35.

1247 Fazıl Gökçek, Osmanlı Kapısında Büyümek, ĠletiĢim Yay., Ġst., 2006, s. 51.

1248 Nabizâde Nâzım, a.g.e., s. 83.

1249 A.g.e., s. 83.

1250 Gürpınar, Bir Muadele-i Sevda, s. 61.

1251 Ahmet Mithat Efendi, Dünyaya Ġkinci GeliĢ Yahut Ġstanbul‟da Neler OlmuĢ, s. 7.

1252 Ahmet Mithat Efendi, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, s. 15.

1253 SamipaĢazâde Sezai, a.g.e., s. 69.

1254 A.g.e.., s. 7.

1255 ġemseddin Sami, a.g.e., s. 42.

1256 Mehmed Murad, a.g.e., s. 21.

Madame Trouville Fransız milletine tabîdir.¹²⁵⁷ Madame Hyrienne ve Madame Garnold Fransızdır.¹²⁵⁸ Aynı romanda Catherine, Fransızdır.¹²⁵⁹

Mustafa ReĢid‟in “Lorans” adlı romanında Lorans, Fransızdır.¹²⁶⁰

“SergüzeĢt” teki Tesliye Hanımın mürebbiyesi ihtiyar Fransız bir kadındır.¹²⁶¹

“Turfanda mı Yoksa Turfa mı?” romanında Ahmet el-Nasır‟ın kendi çocukları, Zehra ve Mansur için tuttuğu mürebbiye Fransızdır. Çocukların her vakit yanlarında yer alan bu kadın, onların her türlü hâllerine katlanacak kadar da mesleğine sadıktır.¹²⁶² Yine aynı romanda Zehra‟ya ikinci kez tahsis edilen mürebbiye Fransız asıllıdır.

“Metres” romanında Firuze Hanımın torununun eğitimi için tuttuğu mürebbiye madam Krike, Fransız asıllıdır.¹²⁶³ Hüseyin Rahmi‟nin bahsi geçen romanınında modist kadın, Saffet Hanımın eĢi ve kayınvalidesine yeni bir mürebbiye aradıklarını söylemelerinden dolayı tanıdığı Madam Krike‟yi tavsiye eder. Madam Krike, sekiz senedir “Altunyan” ların hanesinde çalıĢmıĢ ve orada birkaç çocuk terbiye etmiĢ, onlara Fransızca okuma ve yazmayı en iyi Ģekilde öğretmiĢtir. Modistin deyimiyle söz konusu aile Madam Krike‟yi yanlarından ayırmak istemese de çocuklar büyüyünce görevinin bittiğini söyleyip kendisi ayrılmıĢtır.

ġimdi yeni bir iĢ aramaktadır. Modist, onun köklü ve adı sanı belli bir aileye mensup olduğu konusunda teminât vermektedir. Derslerinde disiplinlidir. Takip ettiği belli bir metod vardır.

Bu özellikleri sayesinde eğittiği çocuklara Fransızcayı kısa sürede öğretmeyi baĢarmıĢtır. ¹²⁶⁴ Halit Ziya‟nın “AĢk-ı Memnû” romanında Matmazel de Courton, soylu bir Fransız ailesinin kızıdır. Sessiz, dikkatli, geniĢ bilgi ve görgü sahibi, ciddi, ağırbaĢlı, Ģefkatli ve izzeti nefsine düĢkün bir tiptir. Bütün servetini Paris‟teki at yarıĢlarında kaybeden düĢüncesiz bir babanın asil kızıdır. Artık evlenme çağı geçmiĢ olan bu yaĢlı kız, ailesinin adını ve kendisini lekeleyecek bir hayat ile kötü yola düĢmemek için taĢraya giderek çocuk bakıcılığı yapar.

Daha sonra Ġstanbul‟a gelir ve bir Rum ailesinin yanında mürebbiyelik yapar. Bu mesleği Adnan Beyin yalısında da devam ettirir.

“Mürebbiye”deki Matmazel Anjel, Fransızdır. Öğrencisi Nezahat Hanıma Fransızcanın gramer kaideleri öğretmekle vazifelidir.¹²⁶⁵

1257 Ahmet Mithat Efendi, Paris‟te Bir Türk, s. 4.

1258 A.g.e., s. 118.

1259 A.g.e., s. 33.

1260 Mustafa ReĢid, Lorans, s. 13.

1261 SamipaĢazâde Sezai, a.g.e., s. 43.

1262 Mehmed Murad, a.g.e., ss. 23-24.

1263 Gürpınar, Metres, s. 56.

1264 A.g.e., ss. 25-26.

1265 Gürpınar, Mürebbiye, s. 7.

“Felâtun Bey Ġle Râkım Efendi” romanında Râkım Efendinin metresi olan Madam Jozefino, Fransız milletine tâbidir.¹²⁶⁶ Felâtun Beyin metresi Polini de yine Fransızdır.¹²⁶⁷ “Paris‟te Bir Türk” romanında Fransız olan Madame Trouville, erkeklerle metres hayatı yaĢayan aĢüfte bir kadındır.¹²⁶⁸ Madame De la Chaisne de yine aynı Ģekilde hayatını bu yolda kazanan bir kadındır.¹²⁶⁹

Hüseyin Rahmi Beyin “ġık” adlı romanında ġatırzade ġöhret Beyin metresi olan Madam PötiĢ, Pangaltı‟da oturur. Bu iĢi yapan kadınların en bayağılarındandır. Ahlâksızlığın en aĢağı seviyelerine düĢtüğünden dolayı fuhuĢ evlerinin çoğundan kovulmuĢtur. Bütün uzviyeti ile düĢmüĢ bir kadındır. Ne derece düĢmüĢ olursa olsun bu türden hayatı alıĢkanlık hâline getiren kadınlar kendi sanatlarını icraya devam ederler. Avladığı müĢteriler parasız kalıp gelmez olunca bazı zamanlar aç kalmak zorunda kalır. ġöhret Bey gibi çabuk kandırılmaya müsait olan adamları idare etme konusunda oldukça ustadır. Onunla olan iliĢkisinin baĢlangıcında ġöhret Beyi her hâliyle tetkîk etmiĢ, onun en çok özendiği Ģeyin alafrangalık olduğunu ve her türlü hareketinde bir Batılı gibi davranmaya çalıĢtığını sezmiĢ;

fakat bu düĢkünlüğü nispetinde de söz konusu hayatın yabancısı ve cahili olduğunu anlamıĢtır. Bu dikkat, ona ġöhret Beyin metresi olmaktan çok mürebbiyesi olma sıfatını yükler. ġöhret Beyin zaafı olan alafrangalık vesilesi ile ona her dediğini yaptırmaya baĢlar.

Fransız asıllı olan bu kadın, ana dilini gayet açık ve o milletin kadınlarına has bir edâ ve Ģive ile konuĢtukça ġöhret Bey hayran bakıĢlar ile onu seyreder. ġöhret Beyin geldiğini gördüğünde yapmacık sevinme rolleri takınır.¹²⁷⁰

Alafrangalık konusunda takıntısı olan ġöhret‟in sokakta gezerken yanlarında bir köpeğin olması gerektiğini söylemesi üzerine onun budala olduğunu düĢünüp içinden gülmek gelse de duygularına gem vurur ve aslında hiç de tasvip etmediği hâlde yanlarında bir köpek bulundurmanın Avrupalılığın en büyük ölçütü olduğunu söyleyerek bu fikri beğenmiĢ gibi bir tavır takınır. Onun nabzını okĢar tarzda konuĢur.¹²⁷¹ Madam PötiĢ, ne zaman kandırılmaya ve soyulmaya müsait ġöhret gibi birini bulsa onu çokça masrafa sokmak için Perdikis‟in lokantasına getirir, yenilen içilen Ģeylerin masrafları bu gelen müĢteriye yüklenir. Daha sonra Madam PötiĢ, lokantacı ile arasında yaptığı bir hesap ile hissesini alır.¹²⁷² Zaman zaman sevgilisi ile gittiği mekânlarda eski bir âĢığına denk gelerek zor anlar yaĢar. ġöhret Bey ile

1266 Ahmet Mithat Efendi, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, s. 54.

1267 A.g.e., s. 71.

1268 Ahmet Mithat Efendi, Paris‟te Bir Türk, s. 249.

1269 A.g.e., s. 450.

1270 Gürpınar, ġık, ss. 14-15.

1271 A.g.e., s. 16.

1272 A.g.e., s. 26.

yemek yemek ve eğlenmek için gittiği lokantada bu âĢıklarından biri kendisine “Fanyol”

Ģeklinde hitap edip neden kendisine yüz vermediğini sorarak sataĢsa da Madam tarafından karĢılık göremez. Bunun üzerine adam, kendisini zorla dıĢarı götürür.¹²⁷³ Madam PötiĢ, kim daha fazla para verirse onun yanında olan bir kadındır. Sevgilisi ġöhret Beyi bir gece vakti yarı yolda bırakarak baĢka biri ile gönül eğlendirmeye gider.¹²⁷⁴ Birlikte gittiği adam Madam PötiĢ‟in ağına düĢürdüğü kiĢilerden kendisine pay çıkarmak isteyen biridir. Bu konuda ona ısrarda bulunarak onu tehdit eder. Adamın elinden baĢka türlü kurtulamayacağını anlayan kadın, onu ġöhret Bey sayesinde kazanacağı paraya ortak etmekten baĢka çare bulamaz. Dans konusunda eğitim almak isteyen ġöhret‟e onu bir dans hocası olarak tanıtmaya karar verir.

Böylece zâten dans konusunda bilgisi olmayan ġöhret sayesinde gününü gün edecektir.¹²⁷⁵ “Metres” romanında MüĢtak Beyin Matmazel Parnas isminde bir metresi vardır.¹²⁷⁶ Büyük bir servete malik olan ihtiyar bir Rum vefât ettikten sonra kilise ve okullara bağıĢladığı servetinin yanı sıra Beyoğlu Ģıkları arasında çok konuĢulacak bir de metres bırakır.¹²⁷⁷ Matmazel Parnas, Paris‟in yüksek tabaka aĢüftelerinden biridir. Yaptığı ticaret ile Paris‟te kısa sürede büyük bir servetin sahibi olan bir Rum ile birlikte Ġstanbul‟a gelir. Fakat adam hayli yaĢlı olduğundan kısa süre sonra vefât eder. Matmazel, onunla olduğu süre zarfında da kendisine sadık kalmayıp gizlice baĢka âĢıklar bulur. “Parnas” ismi eski Yunanlıların bir dağa verdikleri isimdir ve kadın tarafından erkeklerin nazarını celbetmek için kasıtlı olarak takılmıĢtır. MüĢtak Beyin kendisine olan ilgisi hoĢuna gider. Ona olan alâkası MüĢtak Beyin parasını diğer erkeklere nazaran daha temkinli harcamasına sebep olsa da bu tedbir onun parasının kısa sürede tükenmesini engelleyemez.¹²⁷⁸

Antika merakı olan bu kadın, MüĢtak Beye ucuz fiyata kapattığı antikaları anlata anlata bitiremez. Bu konuyu kendisi için bir övünç vesilesi addeder. Ancak bunların fiyat tarafıyla ilgilenmez. Bu kısmı MüĢtak Beye aittir. MüĢtak Bey, kadının bu türden eĢyalarda ne bulduğunu anlamasa da sırf o istediği için almaya razı olur. Fakat bir müddet sonra o kadar para vererek satın aldığı bu türden eĢyaların Matmazel tarafından kırıldığına Ģahit olur. Bu dikkatle bakıldığında Parnas, geçici hevesleri olan, küçük Ģeylerden mutlu olmayı beceremeyen, müsrif bir kadındır. Bazen MüĢtak Beye seyahat etmek istediğini söyler. Bazı aylar antikacıdan aldığı anforları beğenmeyip sinirinden kırar. Böyle zamanlarda âĢığını her

1273 A.g.e., ss. 39-40.

1274 A.g.e., s. 46.

1275 A.g.e., ss. 83-84.

1276 Gürpınar, Metres, s. 68.

1277 A.g.e., s. 73.

1278 A.g.e., ss. 73-74.

zamankinden daha çok masrafa sokar.¹²⁷⁹ ĠĢvebaz bir kadındır. Bir erkeği cezbetmenin yollarını çok iyi bilir. Parasızlık yüzünden kendisini görmeye bir müddet gelemeyen MüĢtak‟ın özürlerini kabul eder gibi görünür. Zirâ avının yeniden avucuna düĢtüğünün farkındadır. Parnas, MüĢtak‟ı göremediği günler üzüntüsünden eriyip solduğunu, pencere önünde saatlerce yolunu gözlediğini, seven bir kadın olarak terk olunma korkusuyla tutuĢtuğunu, onu ne kadar çok sevdiğini, söz konusu ayrılığın sevgisini anlama konusunda gözlerini açtığını, MaĢuk‟tan baĢka bir erkeğe bu türden hisler beslemenin imkânsız olduğunu dile getirir. Hırçınlığı sevgisinden kaynaklanmaktadır.¹²⁸⁰ Reyhan Beyle tanıĢtırılması sevdiğini söylediği MüĢtak‟ın papucunun bir ânda dama atılmasına sebep olur.¹²⁸¹ MüĢtak Bey, kıskançlığını dillendirince Parnas, tahammül sınırlarını zorlayan ve hareketlerini sınırlamak isteyen bu adam karĢısında sinirlenir ve tepkisini ortaya koyar.¹²⁸²

“Felâtun Bey Ġle Râkım Efendi” romanında Madam Jozefino‟nun hizmetçisi Mari Fransızdır.¹²⁸³ Aynı romanda geçen AĢçı kadın da Fransızdır.¹²⁸⁴

“Paris‟te Bir Türk” romanında bir tiyatrocu olan Gabrielle, Fransızdır.¹²⁸⁵ ĠĢçi bir kadın olan Savoieli Rose de yine Fransızdır.¹²⁸⁶ AĢçılık eder.¹²⁸⁷ Sarraf olan Madame Savemod da Fransızdır.¹²⁸⁸

Hüseyin Rahmi Beyin “Metres” adlı romanında Saffet Hanımın vücudunu korse ile Ģekle sokmaya çalıĢan kadın Fransız bir modisttir. Mesleği gereği pek çok kadının vücudunu Ģekle sokmak için çalıĢmıĢtır. ĠĢinde ustadır. Kendi deyimiyle mesleğinin doktorudur. Ona göre Osmanlı kadınlarının en büyük kabahati boğazlarına sabredemeyip hamur iĢine düĢkün olmalarıdır. Bunun için kadın bedenini Ģekle sokmada korseyi önemli bir buluĢ olarak görür.

Korsenin tarihi hakkında tafsilâtlı bilgiye sahiptir.¹²⁸⁹ Pek çok Osmanlı konağına girip çıkan bu kadın, bu konaklarda genel olarak kadınların modaya uygun bir biçimde süslenmek istediklerini; ancak eĢlerinin buna karĢı geldiğini görmüĢtür. Saffet Hanımın durumunda ise bunun aksini görerek ĢaĢırır. Zirâ burada da durum o âna kadar gördüklerinin tam tersi bir vaziyettedir. Modaya uygun giyinmesini Saffet Hanımın eĢi istemektedir.¹²⁹⁰ Modist kadın,

1279 A.g.e., ss. 86-87.

1280 A.g.e., ss. 115-117.

1281 A.g.e., s. 133.

1282 A.g.e., s. 136.

1283 Ahmet Mithat Efendi, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, s. 43.

1284 A.g.e., s. 45.

1285 Ahmet Mithat Efendi, Paris‟te Bir Türk, s. 5.

1286 A.g.e., s. 119.

1287 A.g.e., s. 139.

1288 A.g.e., s. 139.

1289 Gürpınar, Metres, ss. 5-7.

1290 A.g.e., s. 8.

Saffet Hanımın eĢini görse onu hanımına börek, pilav türünden yemekleri yasak etmesi ve eĢini tembellikten kurtarmak için evin içinde çokça hareket ettirmesi konusunda uyaracağını dile getirir.¹²⁹¹ Ġsmi Hezar Kürkçiyan‟dır. Saffet Hanımın kayınvalidesi Firuze Hanımı Saffet Hanımla olan bir konuĢma esnasında giysi sipariĢ edip parasını vermemesinden ötürü dolandırıcılıkla itham eder.¹²⁹² Aynı romanda Madam Karabete, Matmazel Parnas‟ın oturduğu apartmanda kapıcılık hizmetini gören bir kadındır. MüĢterilerden aldığı bahĢiĢle geçinir.

Parnas hakkında gelenlere bilgiler verir. Evli bir kadındır. Bunun dıĢında bir de Parnas‟ın oda hizmetçisi Jozefina vardır.¹²⁹³ Her iki kadın da Fransız milletine tabîdir.

Ahmet Mithat Efendinin “Süleyman Muslî” adlı romanında Maria Konstanse, Fransız milletine mensuptur.¹²⁹⁴

Mustafa ReĢid‟in “Lorans” adlı romanında romana adı veren Lorans, Paris‟te doğmuĢ, büyümüĢ olup Fransız asıllı bir genç kızdır.¹²⁹⁵

5. Diğerleri:

“Paris‟te Bir Türk” romanının kahramanı Fatıma Çemsay, Çeçendir.¹²⁹⁶

“Hasan Mellâh Yahut Sır Ġçinde Esrar” romanında Esma, Çeçen‟dir. Çeçenler toprak olarak Çerkeslere yakın olmakla birlikte onlardan ayrı bir millettir.¹²⁹⁷ Bahsi geçen romanda Sümbül Kalfa, Hasan Mellâh‟ın konağında çalıĢan Arap bir kadındır.¹²⁹⁸

“Çengi” romanında Dilferah Dadı Araptır.¹²⁹⁹ Yine söz konusu romanın kahramanı Hesna, yaĢlı bir Ak Arap‟tır.¹³⁰⁰

“SergüzeĢt” romanında Taravet, Sudanlı bir Arap halayığıdır.¹³⁰¹

“TaaĢĢuk-ı Tâl‟at ve Fitnat” romanındaki Dadı Kalfa (AyĢe Kadın), vatanından çok uzun yıllar önce koparılmıĢ bir Arap halayığı olarak geçer.¹³⁰²

“Metres” romanında Firuze Hanımın hizmetçisi olan Nedime, HabeĢli bir cariyedir.¹³⁰³

1291 A.g.e., s. 10.

1292 A.g.e., s. 20.

1293 A.g.e., ss. 147-148.

1294 Ahmet Mithat Efendi, Süleyman Muslî, s. 19.

1295 Mustafa ReĢid, Lorans, s. 23.

1296 Ahmet Mithat Efendi, Paris‟te Bir Türk, s. 99.

1297 Ahmet Mithat Efendi, Hasan Mellâh Yahut Sır Ġçinde Esrar, s. 316.

1298 A.g.e, s. 408.

1299 Ahmet Mithat Efendi, Çengi, s. 30.

1300 A.g.e., s. 41.

1301 SamipaĢazâde Sezai, a.g.e., s. 15.

1302 ġemseddin Sami, a.g.e., s. 6.

1303 Gürpınar, Metres, s. 51.

Ahmet Mithat Efendinin “Hasan Mellâh Yahut Sır Ġçinde Esrar” romanında Alfons‟un kızı Cuzella, Ġspanyoldur.¹³⁰⁴ Aynı romanda Sipros da Marie de Ġspanyol milletine mensup kahramanlar olarak geçerler.¹³⁰⁵

“Felâtun Bey Ġle Râkım Efendi” romanında Can ve Margrit, Ġngilizdir.¹³⁰⁶

Hüseyin Rahmi‟nin “Metres” adlı romanında hizmetçi Rozet, bir Yahudi kızıdır.¹³⁰⁷ Ahmet Mithat Efendinin “Kafkas” adlı romanında geçen Mösyö Dö Brano‟nun eĢi Gürcü milletine mensuptur.¹³⁰⁸ Kızı Katerina dö Branoviç ise Gürcü bir annenin kızı olmakla birlikte babası Rus olduğundan Rus milletine tâbidir.¹³⁰⁹ Aynı romanda yer alan Özden Dadı da yine Rus milletindendir.¹³¹⁰

“Hasan Mellâh Yahut Sır Ġçinde Esrar” romanının kahramanı Cangöz, “Oyacı Karısı”

namı ile Ģöhret bulmuĢ bir kadındır. Ermenidir.¹³¹¹