Haklı bir sebebin ortaya çıkması üzerine Ģirketin feshini talep hakkı ancak dava yolu ile kullanılabilir. BaĢka bir ifade ile haklı bir sebebin varlığı nedeniyle Ģirketin sona ermesine ancak mahkeme karar verebilir, itiraz veya def’i yolu ile fesih talep olunamaz.
Haklı nedene dayanarak dava açma hakkı; haklı sebebi kusuru ile yaratmamıĢ olan Ģirket ortaklarına ait olup, ortağın ortaklık sıfatına sıkı sıkıya bağlıdır95. Bu hak- kın esas sözleĢme ile kaldırılabilmesi veya sınırlandırılabilmesi mümkün değildir96
. Haklı sebebe dayanarak dava açmadan önce ortağın ortaklık sıfatı sona ermiĢse bu davayı açma hakkı bulunmamaktadır. Dava açıldıktan sonra ortaklık sıfatının sona ermesi halinin dava açılmadan önce ortaklık sıfatının sona ermesinden farkı bulun- mamaktadır. BaĢka bir ifade ile dava açıldıktan sonra ortaklık sıfatı sona eren ortağın dava ehliyeti bulunmamaktadır. Ortaklar genel kurulu kararı ile Ģirketten ihraç edilen ortak bu karara karĢı iptal davası açmıĢ ise bu davanın bekletici mesele yapılması gerekmektedir97.
Haklı sebeple fesih davasında yetkili mahkeme Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 17. maddesi hükmüne göre belirlenir. Bu düzenlemeye göre, böyle bir davada yetkili mahkeme Ģirketin merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir. Bu yetki kuralı kamu düzenine iliĢkin kesin yetki kuralı olup, bu yetki kuralının aksinin karar- laĢtırıldığı yetki sözleĢmeleri geçerli değildir98
. Görevli mahkeme ise asliye ticaret mahkemesidir. Yargımla usulü ise basit yargılama usulüdür (HUMK m. 507-511).
ġirketin haklı sebeple feshi nedeniyle açılacak dava için kanun koyucu her- hangi bir zamanaĢımı veya hak düĢürücü süre öngörmemiĢtir. Ancak bu durum bu
da fesih nedeni olarak ileri sürülmesi mümkün olmayacaktır.” 11. HD, t. 25.06.2002, 2002/5464 E, 2002/6568 K. Sinerji Mevzuat, Ġçtihat ve Ġcra Programları.
95 “…TTK m. 549’un 4 ncü bendinde de belirtildiği gibi, ortaklardan birinin talebi üzerine, haklı ne-
denlerden dolayı mahkeme kararıyla Ģirketin fesih ve tasfiyesine karar verilebilecek olup, Ģirketin kendisinin fesih ve tasfiyesine karar verilmesini isteyebileceğine dair yasal düzenleme yoktur. Bu durumda, Ģirketin dava hakkı bulunmadığı halde mahkemece, davacılardan Ģirketin açtığı davanın reddine karar verilmesi gerekirken Ģirketin açtığı davanın yazılı gerekçelerle davanın kabulüne karar verilmesi doğru olmamıĢtır.” 11. HD, t. 26.06.2008, 2007/6847 E, 2008/8559 K. Sinerji Mevzuat, Ġçtihat ve Ġcra Programları.
96
ÇEVĠK, Limited ġirket, s. 280.
97 TD, t. 08.11.1971, 1971/1226 E, 1971/6819 K. TEKĠL, Fahiman; ġirketler Hukuku, Limited
ġirketler ve Kooperatifler, 2. Baskı, Ġstanbul 1978, s. 78, dpn. 119.
davayı açmak için herhangi bir sürenin olmadığı anlamını taĢımamaktadır. Dava aç- ma süresinin hesaplanmasında hukukun temel ilkelerine müracaat edilir ve buna göre haklı sebebe dayanarak Ģirketin feshini talep edecek olan davacının haklı sebebi öğ- renmesinden itibaren uygun bir süre içerisinde bu davayı açması gerekmektedir, aksi halde dava hakkı düĢer99
. Uygun sürenin belirlenmesinde hâkimin takdiri esastır. Haklı sebebin varlığı nedeniyle Ģirketin feshi davasının kural olarak limited Ģirketin tüzel kiĢiliğine yöneltilmesi gerekmektedir100. Ancak esas sözleĢmede, Ģirke- ti temsile yetkili müdür veya müdürler belirlenmiĢ ise davanın bu kiĢilere yöneltil- mesi gerekir101. Limited Ģirket iki ortaklı ise ve her iki ortakta Ģirketi temsile yetkili ise Ģirketin feshini talep ve dava eden ortak, davasını diğer ortağa yöneltmek zorun- dadır. Yargıtay’ın görüĢü bu doğrultudadır102
. Kanımızca, davanın limited Ģirkete yöneltilmesi gerekmektedir. ġirket iki ortaklı ise davacı ortağın davasını diğer ortağa yöneltmesi yeterlidir.
Hâkim, önüne gelen her somut olayda, bütün Ģartları dikkate alarak ileri sürü- len sebebin haklı bir sebep olup olmadığına karar verecektir (TMK m. 4)103
. Bu kara- rı verirken benzer olaylara iliĢkin yargı kararlarını ve doktrinde verilen örnekleri dik- kate alacaktır, ancak bu örnekler hâkim açısından bağlayıcı olmayacaktır104
. Yine hâkim, açılmıĢ olan davada somut olayın özellikleri içinde menfaatler dengesini göz önünde tutarak değerlendirme yapacak, sebebin Ģirketin feshi sonucunu doğurması- nın adil bir sonuç olup olmadığını araĢtırması gerekecektir105
. Ayrıca Ģirketin sona
99 ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 131.
100 Yargıtay’da içtihatlarında haklı sebeple Ģirketin feshi davalarında husumetin Ģirkete yönlendirilme-
si gerektiği görüĢündedir. Eğer Ģirket iki ortaktan ibaret ise ve esas sözleĢmeye göre Ģirketi bu iki ortak temsil ediyorsa bu durumda ortaklardan birinin açtığı davada Ģirketi diğer ortağın temsil edeceği belirtilmiĢtir. 11. HD, t. 23.10.1981, 1981/3316 E, 1981/4429 K. BAġBUĞOĞLU, Tarık; Uygulamalı Türk Ticaret Kanunu, Açıklamalar – Ġçtihatlar, C. I, Ankara 1988, s. 749. Ancak Yargıtay bir kararında, ikiden çok ortaklı bir limited Ģirkette, bir kısım ortakların davacı diğer kısmının da davalı olarak gösterilmek suretiyle Ģirketin feshi ve tasfiyesine iliĢkin dava açılmasında, husumetin tevcihi yönünden herhangi bir yanlıĢlık bulmamıĢtır. 11. HD, t. 13.02.1985, 1985/467 E, 1985/675 K. ERĠġ, TTK, s. 2888. Yargıtay’ın daha yeni kararlarında ise fesih ve tasfiye davasının tüm ortaklara yöneltil- mesinin zorunlu olduğu, davanın tüm ortaklara yöneltilmesi için davacıya süre verilmesi gerektiği görüĢü savunulmaktadır. 11. HD, t. 20.06.2002, 2002/3701 E, 2002/6332 K. ERĠġ, TTK, s. 2922- 2923.
101 DOĞANAY, C. II, s. 1485.
102 Ancak bu görüĢe olmayıp davanın limited Ģirkete karĢı açılması gerektiğini ifade eden yazarlar da
bulunmaktadır. POROY/ TEKĠNALP/ ÇAMOĞLU, N 1741, s. 940.
103
SELĠÇĠ, Özer; Borçlar Kanununa Göre SözleĢmeden Doğan Sürekli Borç ĠliĢkilerinin Sona Ermesi, Ġstanbul 1976, s. 188.
104 AKAL, s. 53.
ermesi sonucunun son çareyi teĢkil edip etmediği hususunu da değerlendirecektir. Zira sona erme kararını vermeden önce ortakları aynı sonuca götürecek ve çekiĢmeyi ortadan kaldıracak baĢka çareler mevcutken bunların kullanılmamıĢ olması hâkimin takdirini olumsuz yönde etkileyecektir106
. Ancak hâkim, taleple bağlı olmasından dolayı bu önlemlere kendiliğinden hükmedemeyecektir107
.
Haklı sebebin oluĢumu için kusurlu bir eylemin varlığı aranmamıĢtır. Ancak haklı sebebe dayanılarak açılan davada, mahkeme tarafından yapılan inceleme neti- cesinde haklı sebebi kusuruyla yaratmıĢ olan tarafın davacı olduğu tespit edilirse, böyle bir durumda davanın reddine karar verilmesi gerekir108
. Haklı sebebin doğu- munda kusurlu olamayan, fakat haklı sebep kendi Ģahsında doğmuĢ olan ortak fesih davası açabilir109
. Ancak birden çok ortağın kusurlu davranıĢıyla haklı sebebe yol açmaları halinde, haklı sebebin doğumunda daha az kusurlu olan ortak tarafından davanın açılması mümkündür110. Ayrıca her iki tarafın müĢterek kusuru nedeniyle haklı sebep ortaya çıkmıĢsa bu halde mahkemenin Ģirketin feshine karar vermesi ge- rekir111.
Mahkeme tarafından, açılan davada haklı sebebin varlığına kanaat getirilirse limited Ģirketin feshine karar verilecektir. Mahkemece verilen fesih kararı bozucu yenilik doğuran bir hükümdür. Mahkemenin fesih kararının kesinleĢmesi ile birlikte
106 Örneğin müdürlerin yetkilerinin geri alınması ile çekiĢme ortadan kaldırılabilecek ve Ģirket düzene
kavuĢabilecekse, bu yol denenmeden, fesih isteminde bulunulması davanın reddini gerektirir. ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 99.
107 ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 99, dpn. 153.
108 11. HD, t. 31.10.1996, 1996/6689 E, 1996/7413 K. ERĠġ, TTK, s. 2894. Zira böyle bir hal hakkın
kötüye kullanılmasını teĢkil eder. ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 81-82. “..Sermaye Ģirketi olan limitet Ģirketlerde paydaĢlar arasında Ģirket çıkarlarını olumsuz surette etkilememek kaydıyla gruplaĢma olması doğal ve grupların Ģirket yönetiminde yarıĢmaları olağan bir haldir. Organ seçimlerinde ve alınan kararlarda yasa ve ana sözleĢmeye aykırılıklar bulunduğunda ise alınan kararların iptalini iste- mek yasada aranan koĢullar çerçevesinde mümkün olup, bu durumun ve toplantıya çağrıdaki usulsüz- lüklerin varlığı, Ģirketin feshi için baĢlı baĢına haklı neden olarak kabul edilmez. Yasada haklı neden- ler açıkça belirtilmemiĢ ise de, ortaklık anlayıĢını ortadan kaldıran, bireysel çıkarlara yönelen, ortaklar arasında kiĢisel ve grupsal çıkarların ön plana çıktığı ve ortaklık amacının gerçekleĢmesinin olanağı- nın bulunmadığı durumların varlığı halinde haklı nedenlerin oluĢtuğunun kabulü gerekir. Ancak, haklı nedenlerle fesih davası açılabilmesi için, davacı ortağı/ortakların, haklı nedenlerin ortaya çıkmasında kendilerinin eylem ve iĢlemlerinin katkısının bulunmaması, diğer bir anlatımla feshe dayanak gösteri- len haklı nedenlerin diğer ortaklardan kaynaklandığının kanıtlanması gerekir. Hiç kimse kendi eylem ve iĢlemlerine dayanarak kendi lehine sonuç çıkaramaz ilkesi de bunu gerektirmektedir.” 11. HD, t. 29.09.2005, 2004/10217 E, 2005/8962 K. Sinerji Mevzuat, Ġçtihat ve Ġcra Programları.
109
DOMANĠÇ, Hayri; ġirketler Hukuku I, Adi, Kollektif ve Komandit ġirketler, 2. Baskı, Ġstan- bul 1968, s. 50.
110 ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 82.
karar ileriye doğru hüküm doğurur112. Verilen fesih kararı ile birlikte Ģirket tasfiye aĢamasına girer. Açılan davada tasfiye talep edilmemiĢ olsa dahi, mahkeme fesih kararı ile birlikte tasfiyeye de karar vermeli ve esas sözleĢmede aksine bir hüküm yoksa Ģirkete bir tasfiye memuru atanmalıdır113
.
D- TASARIDA YER ALAN DÜZENLEME
Limited Ģirketlerin sona ermesi hallerini düzenleyen Tasarının 636. maddesi herhangi bir ortağın, haklı bir sebebin varlığını ileri sürerek, mahkemeden Ģirketin feshine karar verilmesini talep edebileceğini hüküm altına almıĢtır.
Tasarının 636. maddesinin 3. fıkrasında, “Haklı sebeplerin varlığında, her or- tak mahkemeden Ģirketin feshini isteyebilir. Mahkeme, istem yerine, davacı ortağa payının gerçek değerinin ödenmesine ve davacı ortağın Ģirketten çıkarılmasına veya duruma uygun düĢen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme hükmedilebilir” Ģeklinde düzenlemeye gidilmiĢtir114 115
. Böylece Ģirketin feshine karar verilmeden payın ger- çek değeri davacıya ödenerek Ģirketin varlığının devamının sağlanması amaçlanmıĢ- tır116
. Madde metninde duruma uygun düĢen ve kabul edilebilir bir baĢka çözümden söz edilmiĢtir, ancak bunun ne olduğu belli değildir117
.
112 POROY/ TEKĠNALP/ ÇAMOĞLU, N 1741, s. 940. 113 ÇAMOĞLU, Haklı Sebep, s. 134.
114 Tasarının kamuoyuna sunulan ilk halinde, Ģirketin sona erme sebep ve sonuçlarını düzenleyen 636.
maddenin 4. fıkrasında “Haklı sebeplerle fesih hakkı, Ģirket sözleĢmesiyle sadece esas sermayenin en az onda birine sahip ortaklara tanınabilir” Ģeklinde düzenlemeye yer verilmiĢti ancak doktrinde eleĢti- rilen bu düzenlemeye Tasarı Komisyonu tarafından Meclise sunulan metinde yer verilmedi. YILDIZ, Limited ġirket, s. 287.
115 Moroğlu, haklı nedenlerle fesih davası için zamanaĢımı süresinin belirlenmemiĢ olmasını hukuk
güvenliği açısından önemli bir eksiklik olarak görmektedir. MOROĞLU, Erdoğan; Türk Ticaret Kanunu ile Yürürlük ve Uygulama Kanunu Tasarıları, Değerlendirme ve Öneriler, 6. Baskı, Ġstanbul 2009, s. 361.
116
Anonim Ģirketlerin haklı nedenle feshini düzenleyen Tasarının 531. madde hükmü gereğince açılan fesih davasında da mahkeme talep ile bağlı değildir. Zira Tasarı’nın 531. maddesi pay sahiplerine fesih dıĢında baĢka bir taleple mahkemeye müracaat hakkı vermez. Açılan dava mutlaka anonim Ģirke- tin feshi talepli olmalıdır. Bu nedenle azınlığın Ģirketten çıkma, çıkarılma veya benzeri taleplerle mahkemeye müracaat edebilmesi mümkün değildir. Bu yollara ancak mahkeme baĢvurabilir. Mahke- me duruma en uygun düĢen çözüm yolunun uygulanmasına karar verecektir. ÇELĠK, Aytekin; Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Anonim ġirketlerin Haklı Sebeple Feshi, BATĠDER, Aralık 2009, C. XXV, S. 4, s. 581, dpn. 91.
ġirketin devamlılığının hedeflenmesi dolayısıyla Tasarının 638. maddesi118 ile de ortağın haklı nedenlerle Ģirketten çıkarılması müessesesi kabul edilmiĢ ve yü- rürlükte bulunan düzenlemeye benzer bir düzenlemeye gidilmiĢtir119
.
Mahkeme Ģirketin feshine, ortaklar açısından Ģirketin devamının çekilmez ha- le gelmesi halinde karar vermelidir ancak Ģirketten çıkarma ile de aynı sonuca ulaĢı- labilecekse Ģirketin devamı için Ģirketten çıkarma müessesine baĢvurabilir. Ancak mahkeme davacı pay sahiplerinin Ģirketten çıkarılmasına karar verebilmesi için önce- likle Ģirketin devamında ekonomik ve sosyal açıdan fayda olup olmadığını araĢtırma- lıdır120
.
V- ġĠRKET ESAS SÖZLEġMESĠNDE YAZILI OLAN NEDENLERĠN
ORTAYA ÇIKMASI
ġirket ortaklarının tümü, Ģirketin kuruluĢu esnasında bir araya gelerek Türk Ticaret Kanununda öngörülen Ģartları ihtiva eden yazılı ve imzaları noter tarafından onaylı bir mukavele imzalarlar. ĠĢte bu mukaveleye Ģirket esas sözleĢmesi diyoruz. Bu sözleĢme, Ģirketin anayasası niteliğindedir121. Esas sözleĢmede Ģirketin unvanının, merkezinin, mevzuunun, sermayesinin, süresinin, ilanların ne suretle yapılacağının, kurucuların adının, soyadının ve tabiiyetinin ve müdürlerinin belirlenmesi zorunlu- dur. SözleĢmeye konulması Ģarta bağlı hususlar, sözleĢmeyle aksi düzenlenemeyecek hususlar ve aksi kararlaĢtırılabilecek hususlar da kanunumuzla düzenlenmiĢtir. Ka- nunda sayılan emredici hükümlere aykırı olmamak Ģartıyla Ģirketin yönetim ve orga- nizasyonu, Ģirketle ortakların ve ortakların kendi aralarındaki iliĢkileri düzenleyen
118 C) Çıkma ve çıkarılma
I - Genel olarak
Madde 638 - (1) ġirket sözleĢmesi, ortaklara Ģirketten çıkma hakkını tanıyabilir, bu hakkın kullanıl- masını belirli Ģartlara bağlayabilir.
(2) Her ortak, haklı sebeplerin varlığında Ģirketten çıkmasına karar verilmesi için dava açabilir. Mahkeme istem üzerine, dava süresince, davacının ortaklıktan doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya davacı ortağın durumunun güvence altına alınması amacıyla diğer önlemlere karar verebilir.
119
Moroğlu, “davacı ortağın Ģirketten çıkarılmasına veya duruma uygun düĢen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme hükmedebilmesi” ifadesini eleĢtirmektedir. Bu ifadenin Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunun temel ilkesi niteliğindeki “Hâkimin taleple bağlı olması” temel kuralına aykırı olduğunu belirtmektedir. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu Tasarısının 638. maddesi ile ortağa, Ģirketten çıkması talebiyle dava açma hakkı tanınırken, Tasarının 636. maddesi ile talep dıĢında mahkemece ortağın Ģirketten çıkmasına karar verilmesine iliĢkin düzenleme ile çeliĢkili oluğunu ifade etmektedir. MOROĞLU, Tasarı, s. 361.
120 ÇELĠK, s. 583.
kurallara da esas sözleĢmede yer verilebilir. Ayrıca ortaklar, Ģirketin bünyesine ve mevzuatına aykırı olmamak kaydı ile bazı düzenlemeler koymakta serbesttirler. ĠĢte bu serbesti doğrultusunda ortaklar, esas sözleĢmeye Ģirketin sona ermesi ile ilgili hükümler de koyabilirler.
Türk Ticaret Kanununun 549. maddesinin 1. fıkrasında yer alan düzenlemeye göre, limited Ģirket ortakları Ģirketin infisahına neden olacak sebepleri Ģirketin esas sözleĢmesi ile belirleyebilirler. ġirket ortakları, kanunda düzenlenen sona erme se- beplerini yeterli görmeyerek baĢka sona erme sebepleri öngörebilirler. Ortaklar ar- sında belirlenmiĢ olan bu sebepler esas sözleĢmeyle yazılı hale getirilmelidir. Söz- leĢmede öngörülen sebebin ortaya çıkması ile birlikte Ģirket kendiliğinden sona erer122. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında da aynı düzenlemeye yer verilmiĢ ve esas sözleĢmede yer alan sebeplerle Ģirketin sona erebileceği hüküm altına alınmıĢtır (TTKT m. 636, f. 1).
BaĢlıklar halinde inceleyeceğimiz haller sınırlayıcı olmayıp bu haller dıĢında da ortaklar baĢkaca sona erme halleri düzenleyebilirler.