Evlilik Süreci Ve Nikâh

Çalışma kapsamında araştırılan bir diğer konu da, katılımcıların nasıl evlendikleridir. TRA2 böl-gesinde yaşayan kadınların evlenme süreçleri ve nikâhlanma pratikleri bu bölüm çerçevesinde analiz edilecektir. Bu bölüm kapsamında sorulan sorular, yalnızca evli kadınlara yöneltilmiştir. Bu sebeple, evli olmayan katılımcıların konu hakkındaki düşünceleri analiz edilmeyecektir. Katılım-cıların nasıl evlendiklerinin tespitinde, çiftlerin evliliğe giden süreçte birbirleriyle nasıl tanıştıkları esas olarak inceleme alanını oluşturmaktadır. Nikâhlanma sürecinin analizinde ise, bölgede yay-gın nikâh pratikleri üzerinden inceleme gerçekleştirilecektir.

Evliliğe giden yolda, çiftlerin birbirleriyle tanışma yolları, aslında toplumsal hayat içerisinde, bi-reylerin ve ailelerinin nasıl birer dünya görüşüne sahip olduklarının da birer göstergesi konu-mundadır. Öyle ki, görücü usulü gibi, evlenecek çiftlerin bir aracı vasıtasıyla tanışmaları daha çok geleneksel toplumlarda görülen bir durumdur. Çiftlerin, birbirleriyle anlaşarak evlenmeleri ise, modern toplumlarda daha yaygın olarak gerçekleşmektedir.

İlgili tablo incelendiğinde, kadınların yüzde 55,7 oranındaki çoğunluğunun görücü usulü ile ev-lendiği görülmektedir. Bu durum, bölgede yapılan evliliklerde, ailenin evlilik sürecinde etkili oldu-ğunun bir göstergesidir. Kadınların, yüzde 34,3 oranındaki kısmı ise, evliliklerini anlaşarak yaptıkla-rını belirtmiştir. Sonuçta anlaşarak yapılan evliliklerde de, ailenin rızası yaygın olarak alınmaktadır.

110 N. A., Kadın Girişimci, Mülakat: Adem Çaylak, Mukadder Yardımcıel, 11 Ağustos 2017.

111 B. A. Kamer Ağrı Şube Başkanı, Mülakat: Havva Çaha, Ömer Çaha, 21 Temmuz 2016.

Fakat eşin seçimi, görücü usulündeki gibi, aile tarafından belirlenmemektedir. Yukarıda verilen oranlardan anlaşılacağı üzere, TRA2 bölgesinde geleneksel aile yapısının daha yaygın olduğu öne sürülebilir. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 0,4 oranındaki kısmı ise, berdel ile evlendiklerini belirtmişlerdir. Berdel, iki aile arasında kız çocuklarının ailelerin erkek çocuklarıyla evlendirildikleri bir yöntemdir.

Tablo 4. 10: Nasıl evlendiniz? (Evlilik yapanlar)

  Sayı Yüzde

Görücü usulüyle 1380 55,7

Anlaşarak 850 34,3

Hem görücü hem de anlaşarak 163 6,6

Berdel 11 0,4

Diğer 74 3,0

Toplam 2478 100

Evlilik sürecinde eğitim seviyesinin etkisine bakıldığında, yapılan istatistiksel çalışma kapsamında anlamlı bir farklılık görülmektedir (P=,000). İlgili tabloya bakıldığında göze çarpan durum, eğitim seviyesinin yükselmesiyle birlikte, görücü usulü ile yapılan evliliklerin oranının düştüğü ve anla-şarak yapılan evliliklerin oranının yükseldiğidir. Araştırmaya katılan eğitim almayan kadınlarda, görücü usulü ile evlenme oranı yüzde 71,7 iken, bu durum ilkokul ve ortaokul eğitimi alan kadın-larda yüzde 61,5, lise eğitimi alan kadınkadın-larda yüzde 30,9 ve üniversite eğitimi almış kadınkadın-larda yüz-de 13,0 oranına düşmektedir. Anlaşarak yapılan evliliklerin oranı ise, eğitim almamış kadınlarda yüzde 19,5 oranındayken, ilkokul ve ortaokul eğitimi alan kadınlarda yüzde 27,4, lise eğitimi alan kadınlarda yüzde 58,3 ve üniversite eğitimi almış kadınlarda yüzde 81,9 oranına yükselmektedir.

İlgili tabloda da görüleceği üzere, eğitim seviyesi yükseldikçe, görücü usulü ile evlenme oranında azalma eğilimi yaşanmakta ve anlaşarak yapılan evlilikler artmaktadır. Özellikle lise eğitimi, nasıl evlenildiği konusunda bir farklılık yaratmaktadır. Bu da eğitim seviyesinin yükselmesinin gelenek-sel toplum yapısını çözerek, modern toplum yapısının oluşmasına yardım ettiğini göstermektedir.

Tablo 4.11: Nasıl evlendiniz? (Evlilik yapanlar)

EĞİTİM Anlaşarak Görücü Anlaşarakve görücü Berdel Diğer Toplam

Okumadı 19,5 71,7 4,6 0,8 3,4 100

İlk ve orta 27,4 61,5 7,4 0,4 3,3 100

Lise 58,3 30,9 8,1 0,3 2,4 100

Üniversite 81,9 13,0 4,7 0 0,5 100

YAŞ

Genç 47,3 43,0 6,5 0,2 3,1 100

Orta 37,9 51,6 7,4 0,1 2,9 100

Olgun 27,8 63,1 6,3 0,5 2,3 100

Yaşlı 16,9 70,4 5,3 1,6 5,8 100

Eğitim seviyesi üzerinden yaşanan farklılaşmanın, yaş grupları üzerinden de yaşandığı ilgili tablo incelendiğinde ortaya çıkmaktadır. Yapılan varyans analizinde, yaş faktörünün evliliğin nasıl ya-pıldığı üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir (P=,000). Genç kuşaklarda, anlaşarak evlenme oranı yüzde 47,3 oranında iken, yaşlı kuşakta bu oran yüzde 16,9 oranına kadar düşmek-tedir. İlgili tabloda gösterildiği gibi, orta, olgun ve yaşlı kuşaklarda görücü usulü ile evlenme daha yaygın iken, genç kuşakta anlaşarak evlenme oranı daha yüksektir. Kuşaklar arasında yaşanan bu değişimin ilerleyen yıllarda da devam etmesi ve yakın gelecekte TRA2 bölgesinde anlaşarak evlen-me oranlarının yükselevlen-mesi olasıdır.

Tablo 4.12: Nasıl evlendiniz? (Evlilik yapanlar)

Ağrı Ardahan Iğdır Kars

Görücü usulüyle 62,9 47,3 50,8 58,2

Anlaşarak 25,8 42,4 38,5 33,8

Hem görücü hem de anlaşarak 8,8 5,9 6,4 5,0

Berdel 1,1 0  0,5 0 

Diğer 1,4 4,3 3,7 3,1

Toplam 100 100 100 100

Nasıl evlenildiği konusunda katılımcıların yaşadıkları iller incelendiğinde, yapılan varyans anali-zinde anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (P=,000). Görücü usulü ile evlenme oranının en yüksek olduğu il Ağrı iken (%62,9), en düşük olduğu il Ardahan’dır (%47,3). Anlaşarak evlenme oranında ise tam tersi bir durum söz konusudur. Anlaşarak evlenme oranının en fazla olduğu il Ardahan iken (%42,4), en düşük olduğu il Ağrı’dır (%25,8). Bu durum, Ağrı ilinde geleneksel aile yapısının, diğer illere göre daha yaygın olduğunun göstergesi olarak kabul edilebilir. İlgili tabloda dikkat çe-ken diğer bir durum da, TRA2 bölgesindeki bütün illerde, görücü usulü ile evlenme oranının,

an-laşarak evlenme oranlarından daha yüksek olduğudur. Yalnızca Ardahan ilinde, iki evlilik yöntemi arasındaki oransal fark birbirine yakındır. Bu bilgiler ışığında TRA2 bölgesinde, kiminle evlenilece-ği konusunda ailelerin evlilik sürecine yoğun olarak müdahil oldukları ve geleneksel aile yapısının bölgede daha yaygın olduğu söylenebilir.

Tablo 4.13: Nikâh durumunuzla ilgili aşağıdakilerden hangisi geçerlidir? (Evlilik yapanlar)

  Sayı Yüzde

Hem resmi hem dini nikâhım var/vardı 2379 96,0

Sadece dini nikâhım var/vardı 61 2,5

Sadece resmi nikâhım var/ vardı 26 1,0

Hiçbir nikâhım yok/yoktu 10 0,4

Diğer 2 0,1

Toplam 2478 100

Araştırma kapsamında kadınların nikâh durumları da incelenmiştir Kanunen bir evliliğin geçerli sayılabilmesi için, resmi makamlarca nikâh kıyılması gerekmektedir. Dini nikâh konusunda her-hangi bir hukuksal engel bulunmamakla birlikte, dini nikâhın kıyılabilmesi için, önce resmi nikâ-hın kıyılmış olması gerekmektedir. Bunun yanında çiftlerin dini nikâh kıyma zorunlulukları yoktur.

Böyle bir zorunluluğun olmamasına rağmen, katılımcıların yüzde 96,0 oranındaki kısmı, resmi nikâh yanında dini nikâh da kıydıklarını belirtmişlerdir. Bu durumun temel sebebi ise, yaygın ge-lenekte evliliğin meşruluğunun dini nikâhla sağlamlaştırılması düşüncesidir. Sadece resmi nikâh kıyan kadınların oranı yüzde 1,0 iken, sadece dini nikâh kıyan kadınların oranı yüzde 2,5’tir. Çiftle-rin nikâhsız olarak birlikte yaşamalarının önünde kanunen bir engel olmamakla birlikte, nikâhsız yaşayan kadınların oranı sadece yüzde 0,4’tür.

Tablo 4.14: Nikâh durumunuzla ilgili aşağıdakilerden hangisi geçerlidir? (Evlilik yapanlar) EĞİTİM Resmi ve dini Resmi Dini Nikâhsız Diğer Toplam

Okumadı 94,6 1,3 3,7 0,3 0 100

İlk ve orta 96,2 0,9 2,2 0,5 0,2 100

Lise 97,3 0,8 1,4 0,5 0 100

Üniversite 96,4 1,6 2,1 0 0 100

YAŞ

Genç 93,1 1,6 5,0 0,3 0 100

Orta 97,8 0,8 1,1 0,1 0,1 100

Olgun 96,7 1,0 1,8 0,4 0 100

Yaşlı 94,7 0,8 2,9 1,2 0,4 100

Nikâh durumu ile eğitim durumu arasında bir bağlantı olup olmadığının cevabı, ilgili tablo kapsa-mında gösterilmektedir. Tablo incelendiğinde eğitim durumunun nikâh durumu üzerinde anlamlı bir farklılığa sebep olmadığı görülmektedir. Tüm eğitim gruplarındaki kadınlarda, hem resmi hem dini nikâha sahip olma durumu birbirine yakın oranlardadır. Benzer bir durum, yaş grupları için de geçerlidir. İlgili tabloda görüleceği üzere, yaş ile nikâh durumu arasında anlamlı bir farklılık göze çarpmamaktadır. Bütün yaş kuşaklarında, hem dini hem resmi nikâha sahip olma arasında anlamlı bir oransal farklılık bulunmamaktadır.

Tablo 4.15: Nikâh durumunuzla ilgili aşağıdakilerden hangisi geçerlidir? (Evlilik yapanlar) Ağrı Ardahan Iğdır Kars

Hem resmi hem dini nikâhım var/vardı 92,3 97,5 98,0 97,0

Sadece dini nikâhım var/vardı 5,3 1,2 1,4 1,4

Sadece resmi nikâhım var/ vardı 1,6 1,0 0,4 1,1

Hiçbir nikâhım yok/yoktu 0,6 0,2 0,2 0,6

Diğer 0,3  0 0  0 

Toplam 100 100 100 100

Yaşanılan il üzerinden kadınların nikâh durumlarında bir farklılığın yaşanıp yaşanmadığı konu-sunda, ilgili tablo incelendiğinde görüleceği üzere, anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. TRA2 bölgesindeki tüm illerde, en yaygın nikâh durumu hem resmi hem dini nikâha birlikte sahip olma durumudur ve birbirine çok yakın oranlarda gözlemlenmektedir. Her ne kadar kanunen dini nikâ-hın, evlilikler üzerinde bir geçerliliği olmasa da, TRA2 bölgesindeki kadınlar arasında çok yaygın olarak kıyıldığı görülmektedir. Bunun yanında, dini nikâh toplumsal düzeyde kabul gören ve des-teklenen bir nikâh türü olarak, resmi nikâhın alternatifi olarak değil, tamamlayıcısı olarak görül-mektedir. Bu sebeple dini nikâh kıyma oranının bu denli yüksek oranlarda kıyılmasının sebebi sadece dini inançlar dolayısıyla değil, aynı zamanda toplumsal değerlerin teşviki sonucudur.

Tablo 4.16: Eşinizin başka bir eşi daha var mı? (Evli olanlar)

  Sayı Yüzde

Evet, var 108 4,4

Hayır, yok 2360 95,2

Diğer 10 0,4

Toplam 2478 100

Araştırma kapsamında TRA2 bölgesinde çok evliliğin ne kadar yaygın olduğu da araştırılmıştır.

Medeni kanun kapsamında kişilerin çok evlilik yapmaları yasaklanmıştır ve süregelen ilk evlilikle-rinden sonra gerçekleştirdikleri evlilikler kanun önünde geçersiz sayılmaktadır. İlgili tabloda görü-leceği gibi, eşinin çok eşli olduğunu belirten kadınların oranı yüzde 4,4’tür. Eşinin herhangi başka bir eşi olmadığını belirten katılımcıların oranı ise yüzde 95,2’dir. Bu durum bize, eldeki verilere

Tablo 4.17: Eşinizin başka bir eşi daha var mı? (Evli olanlar)

EĞİTİM Evet Hayır Toplam

Okumadı 7,2 92,2 100

İlk ve orta 3,8 95,9 100

Lise 2,5 97,3 100

Üniversite 3,1 96,9 100

YAŞ

Genç 2,9 96,7 100

Orta 2,6 97,1 100

Olgun 5,6 94,0 100

Yaşlı 8,6 90,5 100

Kadınların eğitim durumları ve yaşları üzerinden eşlerinin çok eşli olması arasında bir farklılaşma-nın yaşanıp yaşanmadığı konusunda, ilgili tablo incelendiğinde, gruplar arasında oransal olarak anlamlı bir farklılığın yaşanmadığı görülmektedir. İlgili tabloda görüleceği üzere, eğitim seviyesi yükseldikçe çok eşlilik oranı düşmekle beraber, bu oransal olarak gruplar arasında büyük farklılık-lar yaratmamaktadır. Aynı durum yaş kuşakfarklılık-ları için de geçerlidir. Yaşlı kuşakfarklılık-lar arasında çok eşlilik oranı daha yüksek iken, genç kuşaklarda bu oranın azalma eğiliminde olduğu görülmektedir.

Tablo 4.18: Eşinizin başka bir eşi daha var mı? (Evli olanlar)

Ağrı Ardahan Iğdır Kars

Evet, var 6,3 4,3 4,3 2,5

Hayır, yok 93,4 95,7 95,0 96,9

Diğer 0,3 0  0,7 0,6

Toplam 100 100 100 100

Çok eşliliğin yaşanılan iller üzerinden değerlendirilmesi yapıldığında, Tablo 4.18’de görüleceği üzere, iller arasında anlamlı bir farklılık yaşanmamaktadır. TRA2 bölgesinde bütün illerde, tek eşliliğin yaygın olduğu söylenebilir. Yukarıda incelenen veriler, bölgede gerçekleştirilen mülakatlarda edinilen bilgilerle de uyuşmaktadır. Yapılan mülakatlarda, çok eşliliğin geçmiş yıllarda görülebildiğini fakat günümüzde bölgede yaygın olmadığı katılımcılarca belirtilmiştir.¹¹²

112 Ardahan Halk Eğitim Merkezi’nde gerçekleştirilen odak grup çalışması. Çalışmayı yapan Adem Çaylak, Mukadder Yardımcıel, 11 Ağustos 2017.